Muốn đến Pha Mu, du khách có thể chọn đường bộ hoặc đường thủy. Nếu đi đường thủy, từ bến thuyền Thẩm Phé, bạn đi bằng thuyền máy hoặc tàu du lịch trong hồ thủy điện Bản Chát, có thể chọn vào lối Huổi Bắc hay Pá Khôm cũng đến Pha Mu. Nếu đi đường bộ, du khách cũng có thể đi từ thị trấn huyện theo đường 279 mới, hết 42km là tới lối rẽ vào xã.
Vừa đặt chân đến vùng đất này, chúng tôi đã gặp các cô gái Thái vừa phơi sợi chàm vừa ngân nga câu hát "Về Than Uyên, anh theo em về Pha Mu, Pha Mu rừng đang mùa thay lá, rất quen mà ngỡ lạ, dìu dặt điệu khèn ai... ". Những câu hát làm lòng người thêm xao xuyến, bởi mùa hoa đẹp, bởi cảnh trí tuyệt vời hay bởi giọng hát ngọt ngào và dáng người thon thả trong bộ áo cóm của em...
Nhắc đến Pha Mu là nhắc đến vùng đất của những cánh rừng xanh bạt ngàn, những ngọn núi hùng vĩ, những cảnh sắc kỳ thú mà lãng mạn của lòng hồ thuỷ điện Bản Chát. Pha Mu có 2 dân tộc Thái, Mông cùng sinh sống với nhiều nét văn hoá đặc sắc, giàu truyền thống đoàn kết và gắn bó với quê hương. Không chỉ thế, Pha Mu còn được ví như bức tranh “sơn thủy hữu tình” còn nguyên vẻ đẹp hoang sơ, sở hữu nhiều lợi thế, tiềm năng, nhiều giá trị chưa được khai thác.
Gần như nằm trọn vẹn trong lòng hồ thủy điện Bản Chát, hiện Pha Mu đang có diện tích đất ngập nước là 1.539,97ha, có diện tích mặt hồ rộng nhất Than Uyên. Với cảnh quan núi rừng và mặt hồ như vậy, tiềm năng du lịch sinh thái của Pha Mu rất lớn. Đó là du lịch lòng hồ, du lịch rừng núi gắn liền việc khai thác cảnh quan thiên nhiên gắn với sinh hoạt cộng đồng của các bản người Thái người Mông ven hồ, ven chân rừng.
Chia sẻ với chúng tôi, anh Hoàng Phi Hùng - Chủ tịch UBND xã Pha Mu - người cán bộ trẻ giàu nhiệt huyết đã và đang gắn bó với con người, mảnh đất nơi đây khẳng định: "Nhiều năm nay, xã không cháy rừng, bà con bảo vệ rừng rất tốt, nhất là việc phòng cháy chữa cháy rừng, tuần tra kiểm tra rừng diễn ra thường xuyên. Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng đã giúp bà con hưởng nguồn lợi từ rừng, giúp xã giữ được nhiều cánh rừng xanh tốt. Đây là điều kiện thuận lợi để xã phát triển du lịch sinh thái rừng gắn với du lịch cộng đồng”.
Mùa này ở Pha Mu, những rừng bok mạy tỉu nở đầy trên núi như những vầng mây hồng, ngỡ như mùa hoa đào thứ hai lại trở về. Những bông hoa nho nhỏ, xinh xinh màu hồng phấn chìu chịt, chùm hoa nhỏ bé mà làm xao xuyến lòng người. Cô gái Pha Mu kể rằng "Bok mạy tỉu là loài hoa của đầu mùa hạ. Những vùng đất khô cằn sỏi đá, nơi sườn núi chênh vênh, ít chất dinh dưỡng là nơi mạy tỉu lựa chọn để vươn mình"...
Đến Pha Mu, bạn sẽ ngạc nhiên khi ngắm những ngọn núi đá vôi sừng sững vươn lên trời, y hệt như cái đầu cá chuối vươn lên mặt nước. Một cái hang nhỏ lộ ra lưng chừng núi, như là con cá chuối đang há miệng... Lại hỏi, liệu ai còn nhớ sự tích về ngọn núi Hô Pa Cẳng (Đầu Cá Chuối) không?
Pha Mu có nhiều núi đá vôi, trong đó chứa đựng nhiều điều bí ẩn về quá trình kiến tạo địa chất của trái đất từ xa xưa. Cách trung tâm xã khoảng hơn 2km về phía bắc, đi qua bản Chít, leo lên núi khoảng 500m là đến hang Kết Hoi (Vảy Ốc). Trong hang, những nhũ đá, những vách hang với đường vân nấm, vân sò lạ mắt và nhiều hình thù kỳ thú sẽ khiến bạn ngạc nhiên, hang có nước ở dưới đáy. Anh Hà Văn Tuyên, người dẫn đường đưa chúng tôi vào thăm hang khẳng định khi hang cạn hơn có thể men theo vách đáy hang đi ra đến bờ hồ Bản Chát.
Phía trên hang Kết Hoi chừng khoảng 200m là phiến Tiên Trượt, phiến đá trơn nhẵn như cầu trượt của trẻ em. Người già kể lại rằng, phiến đá dài tới 2m này là nơi xưa kia các nàng tiên trên trời chọn làm nơi vui chơi. Đến Pha Mu, bạn có thể thử trượt trên phiến đá này và cảm nhận về một Pha Mu huyền thoại...
Trong rừng xanh mênh mang, những bông chuối rừng đỏ chót thấp thoáng, những mùa hoa rừng thay nhau trổ bông, đem lại cho rừng Pha Mu một sản vật tuyệt vời, đó là mật ong rừng được du khách rất yêu thích. Bạn có thể hỏi bất kỳ gia đình nào ở đây đều sẽ được thử vị mật ong rừng thơm ngọt. Nếu ở lại Pha Mu lâu hơn, bạn hãy ghé Pá Khoang nhé, bản nhỏ này chính là xứ sở của ong rừng, tìm hiểu về nó, chắc chắn sẽ rất thú vị.
Về Pha Mu, bạn bị thu hút vì vẻ đẹp của rừng và cảnh quan thiên nhiên, nhưng bạn sẽ còn yêu thích cả nét đẹp văn hóa của người dân ở đây. Bà con nhân dân các dân tộc đã chung sống từ lâu đời và chung tay lao động, xây dựng cuộc sống ấm no, giữ gìn bản sắc văn hóa. Nhiều năm qua, dưới sự chỉ đạo sâu sát của cấp ủy, chính quyền địa phương, bà con nhân dân Pha Mu đang thực hiện tốt các tiêu chí nông thôn mới, phấn đấu trong năm 2022, xã đạt chuẩn nông thôn mới của huyện.
Hiện tại, xã Pha Mu đang định hướng cho người dân phát triển du lịch cộng đồng, những cuộc khảo sát, trao đổi, họp bản của cán bộ xã với người dân diễn ra thường xuyên, và khi người dân đồng thuận thì tất cả mọi việc trong tiến trình xây dựng bản du lịch cộng đồng đều trở nên thuận lợi. Đầu tiên là việc giữ gìn môi trường cảnh quan bản làng. Từ bến thuyền Pá Khôm đến cuối bản Huổi Bắc, dọc đường bạn sẽ thấy con đường bê tông sạch sẽ, không có một cành cây, que củi, không có phân gia súc. Tất cả các hộ dân đều chăn nuôi gia súc ở lán trại trên rừng, bản làng mùa nào cũng thơm hương hoa cỏ.
Đến nay, tổng số hộ tham gia làm du lịch của các bản ở Pha Mu là 7 hộ, họ bắt đầu làm homestay lưu trú cho khách. Có những nhà có thể lưu trú được 10 đến 20 khách... là cơ sở bước đầu cho Pha Mu thu hút và giữ chân khách du lịch. Bên cạnh đó, ẩm thực là một trong những nét đặc sắc của bản làng người Thái, người Mông. Món ăn của bản làng thơm ngon, đậm đà hương vị núi rừng: nộm rau sắn, rau dớn xào, gà đen Huổi Bắc nướng, da trâu muối chua, gỏi cá, cá nướng, cá mẳm... toàn món ăn với gia vị đặc trưng như mắc khén, tỏi, rau thơm... dưới bàn tay chế biến khéo léo của bà con mà trở nên hấp dẫn vô cùng.
Sau bữa ăn là các tiết mục văn nghệ do những cô gái của bản biểu diễn. Bình thường, các cô gái đều làm nương rẫy, nuôi cá... nhưng khi rảnh rỗi họ lại luyện các điệu múa mới để đón du khách. Những chiếc lu cở đan bằng mây tre là vật dụng hàng ngày theo họ lên nương hái ngô, gùi sắn... giờ trở thành đạo cụ múa giản dị mà gần gũi thân thiết. Du khách hào hứng với điệu múa ô, múa gùi, say sưa trong vòng xòe... để xa rồi còn lưu luyến mãi một Pha Mu thân thiện, hiếu khách.
Hành trình về Pha Mu không lâu nhưng chúng tôi dường như đã hòa mình vào màu xanh của núi rừng, của hồ nước. Hồ bản Chát, Pá Khôm, núi Đầu Cá Chuối, hang Vảy Ốc, đá Tiên Trượt, bản Du lịch cộng đồng Huổi Bắc... Trời xanh, nước xanh, rừng đẹp lung linh với những vòm hoa mạy tỉu nở rực rỡ hồng tươi trên núi... Tất cả làm cho ta lưu luyến, bâng khuâng...
Ta sẽ nhớ mãi câu chuyện của cô gái trẻ, ta nhớ hàng ngàn cây mạy tỉu kiên cường bám trụ và trưởng thành trên những vùng núi khô cằn của Pha Mu vươn mình trổ bông tặng con người những mùa hoa xinh xắn. Và người Pha Mu cũng vậy, kiên cường bám đất bám rừng để dựng xây một Pha Mu no ấm, đẹp giàu. Ta tin tưởng vào tình yêu rừng của người dân nơi đây sẽ là nền tảng để Pha Mu làm du lịch bền vững, gắn bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường và bảo tồn văn hóa với du lịch cộng đồng. Còn ta, sẽ trở lại với Pha Mu trong bâng khuâng hương rừng, ta sẽ về cùng điệu xòe trong bập bùng ánh lửa, sẽ nắm tay em cùng nhịp chân bước rộn ràng trong ca khúc "Theo em về Pha Mu"..
