Chính sách chồng chéo, doanh nghiệp gian lận
Theo Tổng cục Môi trường tính đến ngày 6/9/2018, có 25.400 tấn xỉ hạt lò cao đang lưu tại kho của doanh nghiệp (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) và 15.442 container phế liệu nhập khẩu đang lưu tại các cảng, bao gồm 3 loại thời gian lưu: lưu dưới 30 ngày (là thời gian tổ chức nhập khẩu phải đến làm thủ tục thông quan); lưu từ 31 đến 90 ngày (là thời gian tổ chức nhập khẩu vẫn được đến làm thủ tục thông quan nhưng bị xử lý chậm nhận hàng); tồn đọng từ 91 đến 150 ngày (được xem như vô chủ, là thời gian cơ quan Nhà nước đăng báo 3 lần để tìm chủ hàng đến nhận). Trong đó, số lưu dưới 90 ngày là 10.535 container, chiếm 68% và số tồn đọng quá 90 ngày là 4.907 container, chiếm 32%. Hiện nay, có 154 tổ chức, cá nhân (chiếm 58%) đứng tên người nhận phế liệu nhập khẩu không có Giấy xác nhận có thể là những tổ chức, cá nhân buôn lậu phế liệu nhập khẩu.
Để xảy ra tình trạng trên ngoài việc các doanh nghiệp vi phạm và gian lận thương mại như: Nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất khi không đủ điều kiện, không có Giấy xác nhận; giả mạo Giấy xác nhận; dùng Giấy xác nhận của các doanh nghiệp khác, đăng ký địa chỉ kinh doanh không đúng với thực; một số hãng tàu vận chuyển trong tờ khai E-Manifest lược khai hàng hóa không có phế liệu nhưng thực tế có phế liệu nhập khẩu... còn do khâu tổ chức thực hiện pháp luật trong thông quan phế liệu có thủ tục phức tạp, kéo dài. Hiện, cơ quan Hải quan đang áp dụng chồng chéo, trùng lắp 2 lần thủ tục kiểm tra, giám định chất lượng phế liệu nhập khẩu theo quy chuẩn kỹ thuật môi trường.
Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cũng chưa xử lý kịp thời các tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu vi phạm như biện pháp buộc tái xuất lô hàng phế liệu nhập khẩu vi phạm hoặc buộc xử lý, tiêu hủy theo quy định. Phế liệu nhập khẩu thuộc Danh mục hàng hóa nhập khẩu phải làm thủ tục hải quan tại cửa khẩu nhập chưa phù hợp với thực tiễn; để kiểm tra, lấy mẫu giám định phế liệu ở cửa khẩu nhập là không khả thi vì phải tiến hành kiểm tra từng container (mở container ra rất khó đóng vào). Mặt khác, tại Khoản 2, Điều 2 của Quyết định số 15/2017/QĐ-TTg có quy định điều khoản loại trừ: “2. Nguyên liệu… để phục vụ gia công, sản xuất được làm thủ tục hải quan tại cơ quan hải quan nơi có nhà máy, cơ sở sản xuất”, trong đó, phế liệu nhập khẩu là nguyên liệu sản xuất. Việc quy định không rõ ràng trong cùng một văn bản có thể dẫn đến một số cơ quan Hải quan có thể cho làm thủ tục “tại cửa khẩu nhập” hoặc “tại nhà máy” và đây cũng là một trong những nguyên nhân gây tồn đọng phế liệu.
Đáng nói, một số quy định của pháp luật mới được ban hành chưa được triển khai đồng bộ như: Khoản 1, Điều 1, Nghị định số 74/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 132/2008/NĐ-CP ngày 31/12/2018 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Theo đó, thủ tục thông quan rất nhanh chóng và thuận tiện, đồng thời, cũng kiểm soát chặt chẽ phế liệu nhập khẩu theo quy định của pháp luật...
Giải quyết hậu quả
Để xử lý dứt điểm các lô hàng phế liệu nhập khẩu tồn đọng tại cảng, đồng thời, xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân vi phạm trong hoạt động nhập khẩu phế liệu, Tổng cục Môi trường kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo:
Bộ Tài chính chỉ đạo Tổng cục Hải quan, các Cục Hải quan nơi có phế liệu nhập khẩu tồn đọng đối chiếu danh sách, phân loại phế liệu nhập khẩu của các tổ chức, cá nhân khai báo trên tờ khai E-Manifest; thực hiện thông quan theo quy định đối với các lô hàng phế liệu nhập khẩu của tổ chức, cá nhân có Giấy xác nhận, có chứng thư giám định phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường, bảo đảm phù hợp với quy định của Nghị định số 74/2018/NĐ-CP của Chính phủ; tiến hành xác minh, làm rõ các tổ chức, cá nhân vi phạm để xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
Đối với các lô hàng phế liệu mà tổ chức, cá nhân đã được cấp Giấy xác nhận, yêu cầu tổ chức, cá nhân khẩn trương đến làm thủ tục thông quan các lô hàng phế liệu nhập khẩu theo quy định. Cho phép tổ chức, cá nhân lựa chọn địa điểm làm thủ tục hải quan tại cửa khẩu nhập hoặc tại cơ quan hải quan nơi có nhà máy, cơ sở sản xuất theo quy định tại Khoản 2, Điều 2, Quyết định số 15/2017/QĐ-TTg. Trường hợp, các lô hàng phế liệu nhập khẩu không đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường sẽ xử lý nghiêm theo quy định tại Nghị định số 155/2016/NĐ-CP, theo hướng buộc tái xuất lô hàng phế liệu nhập khẩu vi phạm; trường hợp không thể tái xuất được sẽ được xử lý hoặc tiêu hủy theo quy định của pháp luật về quản lý chất thải. Phương án xử lý hoặc tiêu hủy phế liệu nhập khẩu vi phạm nêu tại Điểm c Mục này. Chi phí sẽ do tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu chịu trách nhiệm thanh toán theo quy định của pháp luật hiện hành.
Đối với các lô hàng phế liệu mà tổ chức, cá nhân nhập khẩu không có Giấy xác nhận (kể cả có Giấy xác nhận nhưng hết hiệu lực, hết hạn ngạch tại thời điểm phế liệu nhập khẩu cập cảng hoặc tổ chức, cá nhân không chứng minh được phế liệu nhập khẩu cập cảng đến chậm do trục trặc trên đường vận chuyển dẫn đến Giấy xác nhận hết hạn), được xử lý như đối với tổ chức, cá nhân buôn lậu phế liệu nhập khẩu: Yêu cầu tổ chức, cá nhân khẩn trương đến nhận lô hàng phế liệu nhập khẩu theo quy định. Trường hợp, tổ chức, cá nhân đứng tên trong khai báo trên E- Manifest không phải là chủ hàng (do chủ hàng ủy quyền), phải yêu cầu tổ chức, cá nhân được ủy quyền và chủ hàng ủy quyền khai báo, xuất trình các văn bản ủy quyền theo quy định, để làm căn cứ xác định hành vi vi phạm và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
Việc xử lý đối với lô hàng phế liệu nhập khẩu vi phạm theo quy định tại Nghị định số 155/2016/NĐ-CP, theo hướng buộc tái xuất lô hàng phế liệu nhập khẩu vi phạm; trường hợp không thể tái xuất được sẽ được xử lý hoặc tiêu hủy theo quy định của pháp luật về quản lý chất thải. Phương án xử lý hoặc tiêu hủy phế liệu nhập khẩu nêu tại Điểm c mục này. Chi phí sẽ do tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu chịu trách nhiệm thanh toán theo quy định của pháp luật hiện hành.
Đối với các lô hàng phế liệu nhập khẩu vô chủ và lô hàng phế liệu nhập khẩu vi phạm không thể tái xuất được, sẽ lựa chọn các Nhà máy xử lý chất thải nguy hại có Giấy phép xử lý chất thải phù hợp hoặc các doanh nghiệp có Nhà máy sử dụng phế liệu nhập khẩu tương ứng, có công nghệ tiên tiến và đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường để phân loại, xử lý chất thải và tái chế phế liệu còn lại. Sản phẩm có giá trị thu được từ quá trình xử lý, tiêu hủy và tái chế phế liệu vô chủ hoặc vi phạm sẽ được sử dụng để thanh toán cho việc xử lý, tiêu hủy.
Ngoài ra, cho phép tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu có các lô hàng phế liệu nhập khẩu đang tồn đọng tại các cảng được áp dụng các Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường đối với phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất được ban hành kèm theo các Thông tư số 08/2018/TT-BTNMT ngày 14/9/2018 và số 09/2018/TT-BTNMT ngày 14/9/2018 của Bộ TN&MT kể từ ngày ký, để giải quyết một số khó khăn cho tổ chức, cá nhân nhập khẩu phế liệu…
