GEF hỗ trợ khai thác bền vững cua đá Cù Lao Chàm

(TN&MT) - Loài cua đá Cù Lao Chàm từng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do sự khai thác quá mức của người dân trên đảo để phục vụ nhu cầu của khách du lịch. Trong khuôn khổ kỳ họp lần thứ 6 Đại hội đồng Quỹ môi trường toàn cầu (GEF 6) được tổ chức tại Đà Nẵng, ngày 29/6, đoàn đại biểu của GEF đã có chuyến đi thực tế và thăm dự án bảo tồn cua đá Cù Lao Chàm.
 

Cù Lao Chàm thuộc thành phố Hội An (tỉnh Quảng Nam), là khu bảo tồn biển đa dạng về môi trường và cảnh quan biển. Đa dạng sinh học ở Cù Lao Chàm rất phong phú, đặc biệt có loài cua đá Cù Lao Chàm (Gecarcoidea lalandii) là động vật biển nhưng sống ở trên rừng, chỉ xuống biển vào thời gian sinh sản. Cua đá Cù Lao Chàm chính là “cầu nối” giữa biển và rừng và đồng thời là sinh vật chỉ thị cho sức khỏe của hai hệ sinh thái biển và rừng tại Khu bảo tồn biển này. Đây là một trong những tài nguyên quan trọng, gắn liền với cuộc sống và đóng góp vào sinh kế của người dân địa phương. Tuy nhiên, trước sự khai thác quá mức và sự gia tăng lượng du khách đến thăm đảo, cua cá Cù Lao Chàm đã và đang có nguy cơ bị cạn kiệt.

Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) cho biết vào năm 2010, GEF đã cùng với UBND TP. Hội An hỗ trợ triển khai sáng kiến “Cộng đồng tham gia phục hồi tự nhiên và khai thác bền vững cua đá Cù Lao Chàm”; nhằm bảo tồn, quản lý và sử dụng loài cua đá này tại Cù Lao Chàm được bền vững. Mô hình đồng quản lý cua đá Cù Lao Chàm đã và đang được thể hiện một cách hiệu quả và đạt được sự đồng thuận cao trong cộng đồng.
 

Với sự hỗ trợ trên, từ năm 2010 đến 2013, chính quyền địa phương và cộng đồng Cù Lao Chàm đã Dự án nhằm các mục tiêu cụ thể: Phục hồi sinh thái cua đá Cù Lao Chàm; Khai thác và quản lý bảo vệ bền vững cua đá tại Cù Lao Chàm; Nghiên cứu thu thập thông tn làm rõ đặc điểm sinh học, sinh thái của chủng loài cua đá Cù Lao Chàm; Xây dựng mô hình đồng quản lý bảo vệ và khai thác bền vững nguồn lợi tự nhiên dựa trên cơ sở đồng quản lý.

Trong 3 năm, từ sau khi dự án kết thúc (mô hình đi vào hoạt động từ năm 2013, 2014 và 2015), sáng kiến đã hỗ trợ cho cộng đồng bảo tồn hơn 75% số lượng cua đá tại Cù Lao Chàm, mà thu nhập của người dân khai thác cua đá vẫn tăng cao. Người khai thác cua đá đóng góp được lệ phí khai thác. Khách du lịch thỏa mãn được nhu cầu của mình tại Cù Lao Chàm.

Năm 2014, Tổ Cộng đồng Bảo vệ và Khai thác bền vững cua đá Cù Lao Chàm dưới sự giám sát và tư vấn trực tếp của Hội Nông dân xã Tân Hiệp đã tếp nhận sự tài trợ tếp theo của Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế IUCN, trực tếp là Chương trình MFF (Rừng ngập mặn cho tương lai) đã tếp tục gắn kết 4 nhà Quản lý, Doanh nghiệp, Khoa học – Bảo tồn và Người dân trên cơ sở trách nhiệm và lợi ích nhằm tăng cường năng lực cho Tổ Cộng đồng bảo vệ và khai thác bền vững hơn đối tượng tài nguyên cua đá này.

Hiện tại sản phẩm dự án gồm Mô hình Bảo tồn và khai thác bền vững cua đá và con cua đá với nhãn sinh thái là niềm tự hào của địa phương và hầu như không vắng mặt trong bất kỳ một hội chợ hoặc triển lãm du lịch, bảo vệ môi trường nào tại địa phương, khu vực và trung ương. Hiện nay, cùng với các mô hình phân loại rác tại nguồn, nói không với túi ni lông; mô hình dán nhãn sinh thái cua đá Cù lao Chàm đã và đang được người dân hưởng ứng và tạo tếng vang trong cả nước.
 

Theo Tiến sĩ Chu Mạnh Trinh - Ban Quản lý Khu Bảo tồn biển Cù Lao Chàm, chủ nhiệm dự án “Xây dựng mô hình cộng đồng tham gia bảo vệ và khai thác bền vững cua đá Cù Lao Chàm” - từ lúc người dân Cù Lao Chàm triển khai mô hình, quá trình giám sát cho thấy cua đá đã có khả năng phục hồi trở lại bình thường. Mới đây, ban quản lý cũng phối hợp với Đại học Huế tính toán trữ lượng cua đá tại Cù Lao Chàm và xác định số lượng hiện tại nằm trong giới hạn cho phép.

“Đây là dấu hiệu rất đáng mừng bởi trước đó, các nhà khoa học tính toán nếu tốc độ khai thác tự do khoảng 50.000 con/năm thì loài này sẽ bị tuyệt diệt ở Cù Lao Chàm” - TS Trinh cho biết.

Ông Lê Vĩnh Thuận - Phó Giám đốc Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm cho biết, hoạt động của Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá là một mô hình thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên ở Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm. Qua khảo sát thực tế, thời gian gần đây, số lượng cua đá trong tự nhiên đã bắt đầu tăng dần về số lượng, góp phần giữ vững sự đa dạng hệ sinh thái trên đảo.
 

Mới đây, Chương trình Rừng ngập mặn cho tương lai (Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế) đã hỗ trợ gắn kết bốn nhà: Quản lý, doanh nghiệp, khoa học-bảo tồn; người dân nhằm tăng cường năng lực cho Tổ cộng đồng bảo vệ và khai thác bền vững hơn loài hải sản này. Bây giờ, bất cứ ai ra đảo hỏi mua cua đá, cũng sẽ được chính người dân trên đảo tuyên truyền, giới thiệu nên tìm cua đá có dán nhãn sinh thái mới được phép mua bán, chế biến.