 |
| Một góc rừng lộc vừng của thôn Siêu Quần |
Giữ rừng bằng hương ước
Trong tiết trời oi bức giữa tháng 5, chúng tôi tìm đến khu rừng lộc vừng (còn gọi là cây mưng) của làng Siêu Quần thuộc xã Phong Bình. Khác hẳn với cái nóng của tiết trời đầu hè, bước vào trong làng một cảm giác mát mẻ tỏa ra từ khu rừng lộc vừng. Đưa chúng tôi tham quan một vòng quanh làng là ông Nguyễn Hiệu- Trưởng thôn Siêu Quần cùng hai vị “tiền bối” của làng. Nói về sự tồn tại cho đến ngày nay của rừng lộc vừng, ba vị này cho biết, bao đời qua, những cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi tại thôn luôn được bảo vệ nghiêm ngặt bằng hương ước.
Kể về lịch sử của rừng lộc vừng, ông Nguyễn Hiệu cho biết, làng Siêu Quần xưa kia được lập ra vào năm 1306, thuộc phủ Triệu Phong, trấn Thuận Hóa. Các bậc tiền bối xưa đã trồng những cây lộc vừng tổ trên đất chùa của làng. Sau khi đắp đê ngăn mặn, nhận thấy lộc vừng có những đặc tính hợp với thổ nhưỡng, họ đã quyết định chọn giống cây này trồng đại trà trên những con đê để giữ đất, chắn sóng.
Dứt lời, ông Hiệu chỉ cho chúng tôi hướng về cổng làng và cuối làng, hầu như bao bọc những ngôi nhà bê tông đều là những hàng cây lộc vừng cổ thụ chạy dọc bờ ruộng, đường dẫn vào làng.
Dẫn chứng cho một trong các điều lệ trong hương ước, vị trưởng thôn cho biết, hương ước làng có quy định, ai chặt hoặc đào bán lộc vừng trong làng sẽ bị phạt 500.000 đồng, nêu tên trên loa phát thanh xã, đồng thời phải có mâm trâu, cầu rượu đưa ra đình làng tạ lỗi với dân làng. Chính vì vậy, mà khu rừng này đã được bảo vệ đến ngày hôm nay là dựa trên cơ sở của đạo đức và trách nhiệm của các thành viên trong làng.
 |
| Gốc cây lộc vừng cổ thụ có tuổi đời hơn 200 năm |
Theo lãnh đạo của UBND xã Phong Bình cho biết, làng Siêu Quần có 320ha rừng thì cây lộc vừng chiếm đến 70% diện tích. Cả làng có hàng nghìn cây lộc vừng cổ thụ, trải dài gần 3km, tạo thành một vành đai vững chắc, che mưa, chắn bão cho người dân trong thôn. Để giữ được một khu rừng vô giá như thế này, từ lâu người dân làng này đã lập hương ước, trong đó có những quy ước vừa có tính nhân văn vừa có tính răn đe để bảo vệ rừng lộc vừng hàng trăm tuổi.
Mặc dù thời gian gần đây, lộc vừng cổ thụ được giới chơi cây cảnh săn lùng, trả giá cao nhưng loại cây này ở Siêu Quần vẫn phát triển tốt, trở thành “lá phổi xanh” che chắn cho làng. Đây chính là kết quả của sự đồng lòng và ý thức bảo vệ rừng của dân làng. Ngoài ra, làng cũng đã thành lập một đội chuyên bảo vệ rừng làm việc trên tinh thần tự nguyện.
Rừng cây là linh hồn của làng
Từ bao đời nay, người dân làng Siêu Quần coi rừng cây là linh hồn của làng, các thế hệ con cháu ra sức bảo tồn và phát huy. Hương ước của làng đã và đang phát huy hiệu quả trong việc bảo vệ khu rừng ngày một xanh tươi. Đến bây giờ, ở làng này từ người già đến trẻ nhỏ ai cùng nằm lòng câu chuyện về vị quan triều đình đã mang đến cho làng những ngọn cây đầu tiên, để rồi có được một rừng cây xanh mướt, vươn cao chắn gió.
 |
| Rừng lộc vừng trải dài dọc làng Siêu Quần |
Cụ Nguyễn Bá Hiệp kể lại với chúng tôi: “Cách đây khoảng 300 năm, ở làng Vân Trình kế bên làng Siêu Quần chúng tôi, có một người học cao hiểu rộng tên là Trần Văn Kỷ, đỗ đạt được vào cung làm quan. Một hôm nọ, ông Kỷ về thăm quê và mang theo nhiều giống cây khác nhau mà trước đây làng chưa có như cây xanh, cây mưng, cây cừa,… Ông đi đến từng nhà kêu gọi người dân trồng cây trước nhà, bờ ruộng và hứa sẽ tặng mỗi nhà một chiếc áo thật ấm để tránh rét ngày đông. Người dân ai nấy đều phấn khởi, trồng cây và mong ngày vị quan tốt bụng này trở về từ kinh thành. Theo thời gian, những cây nhỏ đã hóa thành những cây to, vươn cao với nhiều tán lá vừa phủ bóng mát ngày nóng vừa chắn gió cho người dân vào những ngày đông gió mưa rét buốt...”.
Sau khi cáo quan, vị quan này quyết định trở về quê hương để sống cuộc sống cuối đời. Vừa về đến cổng làng, người dân ai nấy mừng rỡ ùa nhau ra chào đón ông. Không thấy ông mang theo quần áo. Các vị bô lão đánh liều liền hỏi quan, về áo mới quan đã hứa tặng đâu?
Ông Trần Văn Kỷ lúc này đã xuống ngựa, không nói năng gì mà đưa tầm mắt nhìn những hàng cây cao do chính tay ông mang về trồng ngày trước. Khẽ nở nụ cười, ông chỉ tay về hướng rừng cây, nói với người dân: “Áo tôi hứa cho bà con là đây này!”. Lúc đầu mọi người có vẻ còn bất ngờ, nhưng sau một hồi ngẫm nghĩ, rồi vui vẻ chạy đến cảm ơn ríu rít vị ân nhân có tầm nhìn rất xa này.
 |
| Một cây lộc vừng thuộc loại đại thụ ở làng Siêu Quần được người dân giữ gìn hàng trăm năm nay |
Cụ Hiệp nói rằng, mọi người đều nghĩ được tặng áo nên chờ mãi. Ban đầu, khi ông Trần Văn Kỷ nói như vậy, họ cảm thấy hơi hụt hẫng. Nhưng lúc nhìn lại, hàng cây tốt tươi, cao lớn che chắn bão lũ, thiên tai, đạo tặc, làng Siêu Quần vẫn bình yên vô sự chính là nhờ sự chở che của dải lộc vừng trồng trên bờ đê, họ mới ngộ ra tấm áo mà ông nói đến chính là những cây lộc vừng do chính mình trồng.
“Đến giờ này, trải qua hàng trăm năm dân làng vẫn phải cảm ơn ngài Trần Văn Kỷ đã mang lại tấm áo che chở cho dân làng”- cụ Nguyễn Bá Hiệp nói.
Trong ký ức của những người lớn tuổi trong làng, hình ảnh những cây lộc vừng đã gắn bó với tuổi thơ của bao thế hệ với những trưa hè chăn trâu cắt cỏ, nằm ngủ, chơi đùa dưới tán cây. Trong kháng chiến chống Pháp rồi chống Mỹ cứu nước, rừng lộc vừng như “tấm áo giáp” khổng lồ chở che cho các đơn vị bộ đội, dân quân du kích tiến vào trung tâm.
Được biết, hiện nay làng Siêu Quần đang lập hồ sơ gửi VACNE (Hội bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam) đề nghị vinh danh cây lộc vừng và một số cổ thụ khác của làng là cây Di sản Việt nam.
Bài & ảnh:Đức Linh – Anh Dũng
