Dệt nhuộm

Ngành công nghiệp dệt nhuộm có nguy cơ gây ô nhiễm nghiêm trọng. Ảnh: MH

Thận trọng với các dự án dệt nhuộm

Tỉnh Vĩnh Phúc đã 4 lần từ chối dự án Nhà máy dệt nhuộm của Tập đoàn TAL của Trung Quốc có số vốn đăng ký 350 triệu USD. Nguyên nhân là do không phù hợp với Quy hoạch phát triển ngành công nghiệp dệt may Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 được Bộ Công Thương phê duyệt. Bên cạnh đó, lượng nước thải của dự án trung bình 11.840 m3/ngày/đêm và xả thải ra đầu nguồn sông Mây. Lượng xả này nhiều gấp đôi lượng nước sông Mây, nếu sự cố xảy ra, nước sông không bảo đảm đủ để pha loãng nồng độ sẽ gây ra hậu quả khôn lường.

Tương tự, năm 2014, Đà Nẵng đã từ chối 2 dự án dệt nhuộm và may mặc. Cụ thể, trong quý I/2014, Tập đoàn Dệt May (Hong Kong) đã đến khảo sát tại TP. Đà Nẵng để xây dựng các nhà máy dệt nhuộm và may mặc với tổng số vốn đầu tư dự kiến 200 triệu USD. Ngoài ra, quý II cùng năm, một công ty của Hàn Quốc cũng đặt vấn đề cần đến 30 ha đất để làm khu liên hợp dệt nhuộm. Tuy vậy, do 2 dự án có công đoạn nhuộm có khả năng gây ô nhiễm môi trường nên thành phố đã từ chối.

Tiếp đến, năm 2018, UBND tỉnh Tây Ninh cũng từ chối cho Công ty TNHH Phát triển Khu công nghiệp TMTC, chủ đầu tư Khu công nghiệp TMTC (xã Lợi Thuận, huyện Bến Cầu), thực hiện các dự án gia công dệt nhuộm tại khu công nghiệp này. Công văn do Phó Chủ tịch UBND tỉnh Tây Ninh nêu rõ quan điểm, theo chủ trương của tỉnh, Khu công nghiệp TMTC không được phép tiếp nhận dự án trong lĩnh vực dệt nhuộm.

Không chỉ từ chối những dự án đầu tư mới mà cả những dự án dệt, nhuộm xin nâng tỷ lệ nhuộm cũng không được phê duyệt. Chính phủ, các Bộ, ngành và địa phương đã không chấp thuận cho Nhà máy dệt kim tại Khu công nghiệp Mỹ Xuân A2, 100% vốn Đài Loan, do Công ty TNHH Eclat Fabrics Việt Nam (EFV) làm chủ đầu tư, có tổng vốn 40 triệu USD, nâng tỷ lệ nhuộm từ 10% lên 100%.

Trước đó, cũng đã có nhiều địa phương đưa các dự án có công đoạn nhuộm vào diện hạn chế hoặc tạm dừng thu hút đầu tư. Đi tiên phong trong việc này phải kể đến TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu...

Theo báo cáo, tính đến hết năm 2015, TP.HCM có khoảng 50 doanh nghiệp sản xuất dệt nhuộm. Nhưng hiện nay, TP.HCM đã chỉ đạo ngừng cấp phép đầu tư cho các ngành công nghiệp gây ô nhiễm trên địa bàn thành phố, trong đó có công nghiệp dệt nhuộm. Đối với Đồng Nai, lĩnh vực may mặc, dệt nhuộm không nằm trong diện tạm dừng thu hút đầu tư nhưng lại xếp vào diện thu hút đầu tư có điều kiện và chỉ được cấp phép vào các khu công nghiệp khi đáp ứng đầy đủ những quy định về xử lý chất thải.

Tương tự đối với Bình Dương, những dự án đầu tư dệt may nếu có một phần công đoạn nhuộm tỉnh cũng xem xét vì đã quy hoạch một cụm công nghiệp lớn với đầy đủ hạ tầng để tiếp nhận đầu tư. Tại Bà Rịa - Vũng Tàu khi phê duyệt Quy hoạch phát triển các cụm công nghiệp giai đoạn 2013 - 2020, UBND tỉnh đã nêu rõ: Riêng ngành dệt, nhuộm chỉ phát triển ở Cụm công nghiệp Ngãi Giao do UBND tỉnh cấp phép; các cụm công nghiệp còn lại chỉ được thu hút ngành dệt, đối với ngành nhuộm chỉ được thu hút khi UBND tỉnh cho phép.

Ngay cả Hải Dương không phải là địa phương có nhiều lợi thế trong thu hút đầu tư so với nhiều tỉnh thành khác, nhưng mới đây, tỉnh đã đưa ra 6 lĩnh vực tạm dừng thu hút đầu tư, bao gồm: dệt nhuộm (dệt có công đoạn nhuộm); sản xuất da, giày da và các sản phẩm có liên quan và trong quá trình sản xuất có công đoạn thuộc da, sơ chế da; sản xuất nhựa tổng hợp, Composit, sản xuất giấy từ bột giấy, cao su…

Vì sao bị từ chối?

Trong chuỗi giá trị của ngành dệt may, công đoạn nhuộm và hoàn tất vải lại là những công đoạn phát thải ô nhiễm cao nhất khi sử dụng nhiều loại thuốc nhuộm, hóa chất, tiêu thụ nhiều nước, phát sinh nhiều nước thải với nồng độ ô nhiễm hữu cơ (BOD, COD), các kim loại nặng độc hại, các chất rắn lơ lửng... cũng như độ màu rất cao. Để nhuộm 130 - 600m³/tấn vải và có đến 88% lượng nước sạch sử dụng sẽ trở thành nước thải trong quá trình xử lý vải ướt. Do sử dụng rất nhiều loại hóa chất như axit, dung môi hữu cơ kiềm tính, thuốc nhuộm và chất màu, các hoạt chất bề mặt nên ngành công nghiệp dệt nhuộm được xem là lĩnh vực gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Ngân hàng Thế giới ước tính, mỗi năm, dệt nhuộm sử dụng 1/4 lượng hóa chất toàn thế giới và 1/5 lượng nước ô nhiễm toàn cầu do ngành công nghiệp dệt nhuộm thải ra. Các hóa chất nguy hại là độc tố tiêu diệt thủy sinh vật và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người.

Trong nước thải dệt nhuộm có cả những chất dễ phân giải vi sinh như bột sắn dùng hồ sợi dọc và những chất khó phân giải vi sinh như Polyvinyl axetat, thuốc nhuộm phân tán, thuốc nhuộm hoạt tính và các chất dùng tẩy trắng vải. Các loại vải càng sử dụng nhiều xơ sợi tổng hợp như Polyester càng dùng nhiều thuốc nhuộm và các chất phụ trợ khó phân giải vi sinh, dẫn tới lượng chất gây ô nhiễm môi trường trong nước thải càng cao. Hàng năm, toàn ngành dệt may thải ra môi trường trung bình khoảng 70 triệu m³ nước thải, trong đó, mới có khoảng 45% tổng số lượng nước thải đã quay xử lý (mặc dù mức độ xử lý vẫn chưa triệt để), số còn lại thải thẳng ra cống thoát nước hoặc mương thoát.

Ngoài việc gây ô nhiễm nguồn nước, khí thải của ngành dệt nhuộm phát tán ra môi trường như: Hơi, bụi bông, Cl, SO₂, CO, CO₂. NOx… ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của công nhân và người dân xung quanh. Hầu hết, các loại phẩm nhuộm đều có độc tính, một số loại còn có khả năng gây ung thư. Đơn cử, thuốc nhuộm Azo là nhóm lớn nhất dùng trong ngành tẩy nhuộm, chiếm khoảng 65% trong tổng số các loại thuốc nhuộm dùng để nhuộm và in hoa. Khí clo thoát ra từ khâu giặt có tác dụng kích thích niêm mạc đường hô hấp và mắt. Ở nồng độ cao, Clo có thể gây chết bất ngờ do ngừng hô hấp và ngất, phù phổi và bỏng hóa học…

Tại Hội thảo “Xác định cách tiếp cận để thúc đẩy quản lý và sử dụng nước, năng lượng hiệu quả, bền vững trong ngành dệt may tại Việt Nam”, bà Nguyễn Thị Tuyết Mai, Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam cho biết, dệt may là ngành công nghiệp thứ 2 gây ô nhiễm nguồn nước. Điều không thể phủ nhận là các nhà máy dệt nhuộm phải xử lý ô nhiễm cực kỳ khó và tốn kém, nếu không đạt yêu cầu thì đời sống người dân, môi trường sẽ đối diện với những nguy hại từ nước thải, hóa chất, khí thải...

* Ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch VITAS: Việt Nam là nước xuất khẩu đồ may mặc đứng thứ 5 trên thế giới, nhưng ngành dệt may của chúng ta lại “nổi tiếng” nhiều hơn vì chi phí sản xuất thấp và việc đáp ứng tiêu chuẩn môi trường còn hạn chế. Hiện nay, xu thế toàn cầu của khách hàng ngày càng hướng tới sự bền vững môi trường, khiến nhiều nhãn hàng nổi tiếng trên thế giới bắt buộc phải thay đổi phương thức sản xuất, trong đó, có nâng cao tiêu chuẩn về môi trường và xã hội. Vì vậy, nếu không thay đổi phương thức sản xuất bây giờ, Việt Nam sẽ mất năng lực cạnh tranh và nhiều cơ hội.

* TS. Trần Du Lịch - Chuyên gia kinh tế: Chi phí xử lý chất thải làm tăng giá thành sản phẩm. Doanh nghiệp có xu hướng giảm chi phí, nhưng họ đang đi theo “những con đường không ngay ngắn”. Sau những vụ việc doanh nghiệp xả thải gây ô nhiễm môi trường được phát hiện, tâm lý chung là “con chim bị thương thấy tên là sợ”. Vì thế, các địa phương có cơ sở để lo ngại những dự án đầu tư của doanh nghiệp. Cho nên, chính sách hiện nay là quy hoạch địa bàn và phải xử lý, kiểm soát về môi trường.