Theo đại biểu Lê Thị Công, từ năm 1993 đến năm 2014 tổng giá trị ODA cam kết cho Việt Nam đã lên đến khoảng 89,5 tỷ USD. Tổng vốn đã ký kết 73,69 tỷ USD, bình quân 3,5 tỷ USD / 1 năm. Với nguồn vốn ODA nêu trên trong điều kiện nguồn ngân sách eo hẹp để cân đối đầu tư cho phát triển cơ sở hạ tầng, phát triển công nghiệp, giải quyết môi trường an sinh xã hội phải thừa nhận ODA là nguồn lực quan trọng để phát triển đất nước. Chính nhờ một phần từ nguồn vốn này Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế - xã hội và đang hội nhập sâu rộng với thế giới.
 |
| Giám đốc Sở TN&MT tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, Đại biểu Quốc hội khóa XIII Lê Thị Công phát biểu tại hội trường. Ảnh TL của Văn phòng Quốc hội |
Tuy nhiên, bà Lê Thị Công cho rằng, việc huy động và sử dụng vốn ODA đã bộc lộ nhiều yếu kém, trong đó bộc lộ rõ việc thất thoát lãng phí. Nguyên nhân chủ yếu do việc sử dụng ODA thường kèm theo hình thức chỉ định thầu nên thiếu cạnh tranh, nước hỗ trợ ODA thường có điều kiện kèm theo là công ty của nước họ trúng thầu và yêu cầu mua thiết bị, vật tư từ nước tài trợ ODA. Chính vì vậy, nguồn ODA của dự án thường tăng hơn rất nhiều so với dự toán ban đầu, một số dự án thiếu hiệu quả trong việc sử dụng vốn ODA.
Giám đốc Sở TN&MT Bà Rịa – Vũng Tàu đưa ra dẫn chứng cụ thể như dự án trích dầu cám ở Bến Tre và dự án dây chuyền dệt bao đay ở TP. Hồ Chí Minh. Hai dự án này, vay vốn ODA của Ấn Độ nhưng vì công nghệ lạc hậu, không có nguyên liệu, không có nơi tiêu thụ nên khi bàn giao hoàn toàn không vận hành được. Chương trình phát triển dâu tằm tơ ở Lâm Đồng vay vốn của Ý thất bại do sản phẩm không cạnh tranh được trên thị trường.
Bên cạnh đó, việc quản lý kiểm soát nguồn vốn ODA chưa chặt chẽ dẫn đến thất thoát, lãng phí, trong đó lãng phí do chậm tiến độ, lãng phí do sức đầu tư cao không phát huy hiệu quả. Cụ thể tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông đã thay đổi phương án thiết kế và dự án bổ sung thêm một số hạng mục làm tổng vốn dự án bị đội lên với chi phí phát sinh khủng, dự án này đã bị chậm tiến độ hơn 2 năm, đồng thời bị đội vốn hơn 61% tương ứng với 339 triệu USD. “Tuyến đường sắt đô thị thí điểm Hà Nội có dự toán 783 triệu Euro, trong đó vốn ODA 653 triệu Euro, vốn đối ứng từ ngân sách 130 triệu Euro. Đến tháng 7/2014 phải bổ sung 393 triệu Euro, trong đó vay thêm 304, 99 triệu Euro vốn ODA, đã xảy ra tham nhũng tại dự án này gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến lợi ích xã hội, hình ảnh Việt Nam với bên tài trợ...” – bà Lê Thị Công nhấn mạnh.
Đại biểu Lê Thị Công phân tích thêm: ODA là nguồn vốn tiềm ẩn nhiều hậu quả bất lợi đối với các nước tiếp cận ODA nếu sử dụng không hiệu quả như làm tăng gánh nợ quốc gia, tăng sự phụ thuộc nước ngoài, nguồn vốn ODA có thể tạo ra sự tăng trưởng nhất thời nhưng sau một thời gian sẽ lâm vào tình trạng nợ nần do không có khả năng trả nợ, vì vốn ODA không được đầu tư trực tiếp cho sản xuất và xuất khẩu, trong khi trả nợ phải dựa vào việc xuất khẩu phải thu ngoại tệ, tâm lý coi ODA là nguồn khoản viện trợ cho không nên dẫn đến tình trạng sử dụng lãng phí, kém hiệu quả, chứ không nhận thức một cách nghiêm túc là khoản nợ phải trả trong tương lai…
 |
| Cầu Nhật Tân - Hà Nội, công trình sử dụng nguồn vốn ODA |
Để hạn chế những tác động tiêu cực, phát huy tính năng ưu việt của nguồn vốn ODA, đại biểu Lê Thị Công đề nghị Quốc hội cần có thẩm quyền về việc phân bổ nguồn vốn này như một nguồn vốn ngân sách theo quy định của Luật ngân sách. Bởi lẽ, ODA là nguồn vốn ngân sách nhà nước, vốn đối ứng và vốn vay của rất nhiều dự án ODA có liên quan đến ngân sách nhà nước hiện nay và sắp tới.
Ben cạnh đó, cần có quy hoạch sử dụng vốn vay ODA trong chiến lược phát triển của ngành và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Quy hoạch của bộ, ngành và huy hoạch của địa phương phải hài hòa, lồng ghép với nhau và phải thể hiện định hướng đầu tư để phát triển các vùng, lãnh thổ.
Ngoài ra, việc vay ODA cần được thống nhất, minh bạch, đồng thời đảm bảo khả năng trả nợ an toàn, bền vững và đặt trong chiến lược vay trả nợ nước ngoài, cần đặt kế hoạch giảm ODA trong tương lai gần nhằm giảm áp lực gia tăng nợ công.
Nâng cao chất lượng giám sát, theo dõi và đánh giá dự án, đồng thời nâng cao năng lực và nhận thức của đội ngũ tham gia quản lý, sử dụng vốn ODA, đẩy mạnh công tác thanh, kiểm tra phòng, chống tham nhũng, sử dụng vốn vay.
Đặc biệt, cần hoàn thiện môi trường pháp lý, cơ chế quản lý tài chính việc sử dụng vốn ODA thực hiện nghiêm túc, đầy đủ các cam kết với các nhà tài trợ, giải quyết tốt vấn đề giữa vay và trả nợ vốn ODA, đề nghị Bộ Kế hoạch và Ðầu tư chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành trung ương cần sớm tham mưu cho Chính phủ cơ chế chính sách quản lý chặt chẽ nguồn vốn ODA phù hợp với Luật đầu tư công, tổ chức rà soát danh mục đầu tư có lựa chọn, danh mục dự án thu hút vốn ODA Chính phủ cần báo cáo Quốc hội cho ý kiến trong từng thời kỳ, từng bước hạn chế sử dụng nguồn vốn ODA theo hình thức vay để giảm sức ép trả nợ định kỳ đối với nền kinh tế.
“Tôi cho rằng, Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cần chỉ đạo tăng cường thanh tra, kiểm tra toàn diện các dự án đang sử dụng nguồn vốn ODA hiện nay, nhất là đối với các dự án sử dụng nguồn vốn ODA phải trả nợ để sử dụng nguồn vốn ODA đúng mục đích, hiệu quả, tránh thất thoát lãng phí và cương quyết xử lý tiêu cực tham nhũng đúng quy định phát luật” - đại biểu Lê Thị Công nhấn mạnh.
Việt Hùng (lược ghi)
