Làng cổ Phước Tích được thành lập năm 1470 dưới thời Hồng Đức. Vì làng không có ruộng, dân làng lấy nghề làm gốm là chính để mưu sinh. Chính vua Gia Long đặt tên cho làng là Phước Tích, và cứ hàng năm chiếu lệ trong lễ tiến vua, dân làng phải làm cái om bằng đất để nấu cơm vua ăn (gọi là om ngự).
Từ khi hình thành, do chiến tranh loạn lạc nên làng gốm bị gián đoạn nhiều lần. Đến sau năm 1975, gốm Phước Tích bắt đầu đỏ lửa trở lại sau thời gian dài ngừng hoạt động. Năm 1986 thì gốm Phước Tích lại đóng cửa. Sau đó, nghề gốm hoạt động trở lại đến khoảng năm 1989 thì bắt đầu xuống dốc. Năm 1995, lò gốm cuối cùng trong làng cũng “tắt lửa”.
 |
| Ông Diễn bên những sản phẩm của làng gốm Phước Tích |
Ông Diễn cho biết, ông bén duyên với nghề gốm từ khi mới 15 tuổi. “Lúc đầu, vì tuổi còn nhỏ nên việc nung gốm chủ yếu là phụ giúp ông nội, dần trở thành thói quen và tôi có niềm đam mê đặc biệt với nghề gốm”, ông nói.
Chính bởi niềm đam mê đã đưa ông Diễn trở thành một trong những người có tài nung gốm giỏi nhất trong vùng. Và ông cũng không ngờ rằng mình sẽ là người chứng kiến những nốt thăng trầm nghề gốm của làng.
Từ khi tắt lửa làng nghề, không chỉ ông mà cả làng ai nấy đều không đành lòng cho số phận nghề gốm làng Phước Tích. Điều may mắn đến vào năm 2006, người dân vui mừng vì lò gốm đỏ lửa trở lại và là lần đầu tiên tham gia Festival Huế. Từ đó đến nay, mỗi kỳ Festival nghề truyền thống Huế, nghề gốm Phước Tích đều tham gia giới thiệu sản phẩm đến du khách gần xa.
 |
| Những vật dụng bằng gốm có niên đại hàng trăm năm được ông Diễn cất giữ cẩn thận |
Những sản phẩm gốm của ông Diễn được trưng bày trong căn nhà rường cổ với thiết kế theo kiểu kiến trúc 3 gian 2 chái. Khi PV vừa vào nhà, ông Diễn đã nhanh miệng giới thiệu: “Căn nhà này là của ông nội tôi để lại, có tuổi đời hơn 150 năm, hiện dùng để trưng bày các sản phẩm bằng đồ gốm của gia đình tự sản xuất với đầy đủ 63 mẫu mã của gốm làng Phước Tích”.
Theo quan sát, căn nhà gỗ chỉ 70 m2 nhưng được ông Diễn trang trí hàng ngàn sản phẩm đồ gốm với đầy đủ các kiểu mẫu truyền thống của làng như gốm om, ấm, chén, cối tiêu, bình vôi, chum, lu...
Dẫn tôi đến một kệ được bao cẩn thận bởi lớp kính xung quanh, ông Diễn giới thiệu đây là bộ “om ngự”, là sản phẩm được làng cổ Phước Tích làm để dâng lên nhà vua Nguyễn. Những sản phẩm tiến vua đều phải được sản xuất theo một “dây chuyền” riêng biệt.
“Mỗi sản phẩm để sản xuất tiến vua được làm rất cẩn thận và công phu. Như nồi om tiến vua được sản xuất riêng, đất nung được tìm chọn kỹ càng và công đoạn sản xuất cũng vậy. Những sản phẩm tiến vua đều được nung riêng, nếu nung bị lỗi đập bỏ chứ gia đình không được sử dụng để bán hay tận dụng trong sinh hoạt vì điều đó bị coi là phạm thượng”- ông Diễn kể.
Theo ông Diễn, để phát triển trở lại nghề gốm Phước Tích thì rất khó khăn vì làng nghề thiếu những người thợ đam mê cũng như thị trường ngành gốm vốn rất khắc nhiệt. Bởi thế, trong ngôi làng vốn nhà nhà, người người làm gốm nay còn mỗi gia đình ông Diễn tiếp tục thắp lửa nung gốm theo cách truyền thống của cha ông. Tuy nhiên, không còn sản xuất để bày bán thịnh hành như ngày xưa, nay ông chủ yếu làm những sản phẩm thu nhỏ với nhu cầu trang trí nhằm bán cho du khách mỗi khi đến tham quan.
Trong những năm qua, ngoài sản xuất, trưng bày gốm, ông Diễn còn nhận dạy nghề và truyền cảm hứng cho nhiều thanh niên trong làng nhằm cứu nghề gốm vốn nức tiếng trong vùng đang bị mai một theo thời gian. Học trò của ông Diễn hiện đã thông thạo với nghề gốm để tiếp tục kế nghiệp, đưa hình ảnh gốm làng Phước Tích đến với người dân và du khách gần xa.
“Nghề gốm trải qua nhiều thăng trầm trong lịch sử, có nhiều lần cả làng không còn được nghe mùi khói nhóm lò nữa. Những lúc như thế ai nấy đều xót xa, thương tiếc cho nghề gốm, nghề đã nuôi lớn những con người nơi đây. Tôi cũng luôn mong mỏi làm thế nào để khôi phục phát triển trở lại nghề gốm truyền thống của làng. Tôi sẽ cố gắng hết sức để giữ nghề trong điều kiện có thể”- ông Diễn bộc bạch.
Ông Trần Văn Nguyện- Chủ tịch UBND xã Phong Hòa (huyện Phong Điền) cho biết, ông Diễn là một trong những người có công giữ lại nghề gốm của làng. Trong đó, nhà trưng bày đồ gốm của ông Diễn đáng được tuyên dương và đã trở thành một địa điểm tham quan lý tưởng cho du khách khi về làng Phước Tích.
Bài & ảnh:Thế Anh – Anh Dũng
