Chuyện về người Mạ giữ rừng ở Vườn Quốc gia Tà Đùng

Rừng bán ngập ở Vườn Quốc gia Tà Đùng luôn được quan tâm, bảo vệ nghiêm ngặt

Ý thức giữ rừng tồn tại từ nhiều đời trước

Từ thị xã Gia Nghĩa (Đắk Nông) theo quốc lộ 28, chúng tôi chạy khoảng 40km để đến Vườn Quốc gia Tà Đùng (xã Đắk Som, huyện Đắk GLong, tỉnh Đắk Nông). Trước kia, các bon người Mạ nằm ở khu vực lòng hồ Tà Đùng, khi thủy điện Đồng Nai 3 tích nước, họ phải chuyển ra khu vực tái định cư của xã Đắk Blao cách đó khoảng 30km.

Tuy nhiên, vẫn còn hơn 30 hộ dân, do không thể sống thiếu rừng nên rủ nhau ở lại bám đất, bám làng sinh sống. Bà con chia làm hai bon, Bơ Nâm và Bơ Ton. Mỗi hộ nhận khoán 30 hecta rừng thuộc Vườn Quốc gia Tà Đùng để bảo vệ, chăm sóc. Thời gian nông nhàn, họ canh tác cà phê, trồng hoa màu tăng thêm thu nhập.

Ông KSriu, một trong những “thổ địa” của rừng thiêng nói rằng, người Mạ ở núi Tà Đùng ý thức rất rõ trách nhiệm của mình với Nhà nước nên dù là ngày mưa hay nắng, ngày lễ Tết, bà con vẫn vào rừng kiểm tra. Nếu hộ nào để cho rừng bị chặt phá sẽ bị phạt.

Kiểm lâm phạt là một nhẽ, làng phạt mới là điều quan trọng. Nhẹ là con gà con vịt, còn nặng là con heo, con bò. Những lễ vật bị phạt sẽ được dân làng mang vào rừng giết mổ, cúng tạ tội với thần rừng. Lễ vật cúng xong sẽ được bày ra giữa rừng ăn hết, tuyệt đối không được mang về nhà.

Theo những người Mạ sống lâu năm tại đây, từ đời trước truyền tai đời sau kể cho nhau nghe những sử thi về núi Tà Đùng hùng vĩ, sự tích cái tên của từng con suối, ngọn đồi và truyền dạy con cháu rằng việc giữ rừng đại ngàn là bảo vệ sinh mệnh sống của dân làng. Ngoài ra, những năm qua với sự truyền đạt, hướng dẫn của lực lượng kiểm lâm và các ngành chức năng nên ý thức bảo vệ rừng xanh của người đồng bào nơi đây ngày một nâng cao.

Người Mạ luôn đồng hành cùng lực lượng chức năng kiểm tra, theo dõi để giữ màu xanh cho rừng Tà Đùng

Nhận khoán để giữ rừng tốt hơn

Theo ông Khương Thanh Long - Giám đốc Vườn Quốc gia Tà Đùng, toàn thể hệ thống Vườn Quốc gia Tà Đùng, bao gồm núi và hồ Tà Đùng, quản lý gần 20.000ha rừng đặc dụng. Bên trong khu rừng là dòng suối Đắk Nteng chảy qua, tạo thành hai ngọn thác hấp dẫn, kỳ bí. Đứng trên cao nhìn xuống những sườn dốc là các buôn làng thuộc xã Đắk Plao, Đắk Rmăng, Đắk Som, nơi lưu giữ nhiều giá trị truyền thống văn hóa đặc sắc.

Hiện nay, Vườn Quốc gia Tà Đùng còn nhiều gỗ, động vật quý hiếm nên rừng Tà Đùng là miếng mồi ngon hấp dẫn lâm tặc khắp nơi nhòm ngó, chực chờ xẻ thịt. Lực lượng kiểm lâm ít người nên quản lý không xuể. Mấy năm trước, khu bảo tồn bắt đầu giao khoán cho những hộ dân sống quanh khu vực rừng.

Lực lượng quản lý bảo vệ rừng của đơn vị chỉ có 19 kiểm lâm và một số người hợp đồng. Số người hạn chế, nhưng địa bàn quản lý rộng (Đắk Nông và Lâm Đồng - PV) nên đơn vị phải tập trung giao khoán rừng cho đồng bào các địa phương cùng tham gia quản lý bảo vệ.

Trong tổng số gần 16.000 ha rừng tham gia chi trả dịch vụ môi trường rừng, Vườn Quốc gia Tà Đùng giao khoán cho người dân quản lý bảo vệ hơn 6.000 ha. Bà con nhận khoán được chia làm 19 tổ với 201 hộ gia đình ở các xã Đắk Som, Đắk Rmăng (Đắk Glong) và các xã Phi Liêng, Đạt KNàng (Đam Rông, Lâm Đồng)”, ông Khương Thanh Long cho hay.

Nhiều động vật quy hiếm đang được bảo vệ tốt ở khu vực Vườn Quốc gia Tà Đùng

Trao đổi với chúng tôi, Anh KPhương (36 tuổi, ở xã Đắk Som, một trong những chủ hộ nhận khoán bảo vệ rừng Tà Đùng) cho biết: Các hộ nhận khoán chia tổ, phân công lịch tuần tra rất rõ ràng, mỗi hộ tham gia tuần tra 3 - 4 lần/tháng. Mỗi chuyến đi ở lại rừng vài ngày nên phải chuẩn bị các loại dụng cụ, thuốc men phòng côn trùng cắn, hút máu. “Ban ngày, cả đoàn đi tuần tra, tối ở đâu giăng bạt, dựng lều ở đó. Trong rừng sương mù xuống dày đặc, giá buốt thấu da, muỗi bay vo ve khắp lán, chúng tôi phải đốt lửa sưởi ấm mới ngủ được”, anh KPhương cho hay.

Lâm tặc ngày càng manh động, hung hãn chúng sẵn sàng tấn công trả thù những người cản trở con đường làm ăn phi pháp của chúng. Công việc canh rừng vất vả, thù lao không được bao nhiêu. Nếu đơn thuần chỉ kiếm việc làm thêm tăng thu nhập, người Tà Đùng có thể làm nhiều việc khác nhẹ nhàng, đỡ nguy hiểm hơn gấp nhiều lần. Nhưng họ vẫn chọn việc giữ rừng, đơn giản vì rừng là sự sống của làng và việc giữ rừng đã được già làng căn dặn.

Trong năm 2018, Vườn Quốc gia Tà Đùng đã giao khoán khoảng 5.000 ha rừng cho 223 hộ dân ở xã Đắk Som, trung bình mỗi hộ nhận khoán 35ha với tiền công 400.000 đồng/ha/năm. Các hộ nhận khoán chia thành từng tổ bảo vệ rừng, phân ca trực 24/24. Trong đó, đồng bào dân tộc ít người chiếm 95%, chủ yếu đồng bào Mạ vì tập tục sinh hoạt của người Mạ và hiểu giá trị của rừng. Làng người Mạ nằm án ngữ dưới chân núi Tà Đùng như lính gác cửa rừng. Lâm tặc muốn vào phá rừng phải vượt qua sự ngăn trở của dân làng.

Theo đánh giá của Long, Vườn Quốc gia Tà Đùng là khu vực đa dạng sinh học với hơn 1.000 loài động thực vật. Trong đó, có nhiều loài động vật, thực vật quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới, được ưu tiên bảo tồn như: báo hoa mai, vượn má hung, cu li nhỏ, mang lớn, gà lôi, công, niệc mỏ vằn, đặc biệt là vùng chim đặc hữu. “Rừng Tà Đùng còn giữ được như bây giờ, công lớn nhờ đồng bào nhận khoán hết lòng bảo vệ”. Ông Khương Thanh Long chia sẻ.