Chia sẻ kinh nghiệm kiểm soát thuốc lá trong khu vực ASEAN

Đây là nhận định của Tiến sĩ Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành, Liên minh Kiểm soát Thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) tại Hội thảo chia sẻ kinh nghiệm về kiểm soát thuốc lá của các nước khu vực ASEAN, do Bộ y tế tổ chức chiều ngày 11/4. Tiến sĩ Ulysses Dorotheo nhấn mạnh, Việt Nam nên xem xét bài học từ các quốc gia đi trước, nhằm đưa ra quyết định cấm hay quản lý các sản phẩm thuốc lá mới.

Tỷ lệ thiếu niên 13 - 15 tuổi hút thuốc lá điện tử đang tăng lên

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết: Việt Nam là một trong số các quốc gia thể hiện sự cam kết mạnh mẽ trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá thông qua việc ký kết tham gia công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá thông qua việc ký kết tham gia Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá của Tổ chức Y tế thế giới năm 2004, và thông qua Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá vào năm 2012.

Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành đã giảm trung bình 0,5% mỗi năm, từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023. Tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên cũng đã giảm, đồng thời, tỷ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động cũng giảm đáng kể cả ở các hộ gia đình, nơi cộng cộng và nơi làm việc.

Tuy nhiên, công tác phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá tuy đã giảm nhưng vẫn còn cao, đặc biệt là nam giới. Trong khi đó, các sản phẩm thuốc lá mới xuất hiện (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá lai giữa hai loại, thuốc lá hút Shisha), kéo theo tỷ lệ thanh thiếu niên và phụ nữ trẻ sử dụng các loại sản phẩm này tăng lên. Bên cạnh đó, thuế tiêu thụ đặc biệt trên giá bán lẻ thuốc lá thấp, người dân có thể dễ dàng tiếp cận thuốc lá ở khắp mọi nơi khiến công tác phòng chống càng gặp khó khăn.

Cụ thể, TS.BS Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) chỉ ra, ở nhóm 13 – 15 tuổi, chỉ trong vòng 2 năm, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng gấp đôi (từ 2,5% năm 2022 lên 8%). Ở nhóm trên 15 tuổi, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử cũng tập trung cao ở nhóm tuổi trẻ. Điều này cho thấy, những thành tựu Việt Nam đã đạt được trong việc giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong gần 10 năm qua có nguy cơ bị phá bỏ bởi việc gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử đang nhắm vào giới trẻ.

Lý giải tỷ lệ hút thuốc ở giới trẻ tăng lên, Tiến sĩ Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành của SEATCA chia sẻ: Ngành công nghiệp thuốc lá nhắm đến giới trẻ bằng cách thiết kế các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng bắt mắt dưới dạng đồ chơi, thực phẩm, bánh kẹo, hay những sản phẩm khác; sử dụng mạng xã hội và các sự kiện về phong cách sống để tiêm nhiễm rằng TLĐT/TLNN là những sản phẩm “không thể thiếu” với giới trẻ; và truyền bá quan niệm sai lầm rằng sử dụng TLĐT/TLNN an toàn hơn thuốc lá truyền thống.

“Thực tế, TLĐT/TLNN không hỗ trợ quá trình cai nghiện thuốc lá” - Tiến sĩ Ulysses Dorotheo nhấn mạnh. Những người hút thuốc cố gắng cai thuốc bằng cách sử dụng TLĐT/TLNN thường kết thúc bằng việc sử dụng cả thuốc lá điện tử và thuốc lá thông thường. Ngoài ra, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử có khả năng bắt đầu hút thuốc lá thông thường cao gấp ba lần.

Cần tiến tới cấm thuốc lá điện tử/thuốc lá nung nóng

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và nhiều quốc gia đã có định nghĩa về các sản phẩm thuốc lá mới. Còn tại Việt Nam, các sản phẩm mới đang không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá.

Theo Tiến sĩ Dorotheo, Việt Nam có thể giảm đáng kể số lượng người trẻ nghiện nicotine bằng cách điều chỉnh các chiến lược kiểm soát thuốc lá của mình phù hợp với Công ước Khung của WHO về Kiểm soát Thuốc lá, thực hiện chính sách cấm TLĐT/TLNN và áp dụng thuế thuốc lá mạnh hơn. Những biện pháp này rất cần thiết để bảo vệ sức khỏe và lợi ích của các thế hệ tương lai.

Đến nay, hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ đã cấm TLĐT/TLNN. Tại ASEAN, năm quốc gia Brunei, Campuchia, Lào, Singapore và Thái Lan đã cấm TLĐT/TLNN. Trong khi đó, Indonesia, Malaysia và Philippines - những quốc gia đã nhượng bộ trước áp lực của ngành công nghiệp thuốc lá và cho phép bán và quảng cáo các sản phẩm gây hại và gây nghiện này - đang gặp nhiều khó khăn trong việc ứng phó với tình trạng hút thuốc điện tử ở giới trẻ. Một số quốc gia cấm TLĐT/TLNN có tỷ lệ hút thuốc thấp nhất thế giới, như Singapore (10,1%), Brazil (9,1%) và Hồng Kông (9,5%).

Về thuốc lá điếu nói chung, bà Tan Yen Lian, Quản lý kiến thức và thông tin Liên minh phòng chống tác hại thuốc lá khu vực Đông Nam Á (SEATCA) cho biết: Tại ASEAN, giá thuốc lá vẫn còn rất rẻ, đặc biệt là tại Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (dưới 1 USD mỗi gói). Đây cũng là 3 nước có tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá thấp nhất (dưới 35%) trong khu vực. Các chuyên gia cho rằng, các quốc gia này cần tăng thuế thuốc lá thường xuyên để theo kịp tốc độ phát triển kinh tế và mức tăng thu nhập. Tại ASEAN, Thái Lan có tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá cao nhất (81,3%), tiếp theo là Singapore (70,7%) và Brunei (62%).

WHO khuyến nghị Việt Nam tăng thuế thuốc lá bằng cách bổ sung một khoản thuế cụ thể vào mức thuế hiện tại, bắt đầu từ 5.000 VND (0,20 USD) mỗi bao thuốc lá vào năm 2026 và tăng lên đến 15.000 VND (0,59 USD) mỗi bao thuốc lá vào năm 2030. Điều này sẽ làm cho giá thuốc lá tăng lên để có thể hạn chế người sử dụng thuốc lá và khuyến khích mọi người bỏ thuốc.

Bên cạnh đó, một báo cáo mới công bố của SEATCA: "Vạch trần ảnh hưởng: Cách ngành công nghiệp thuốc lá lợi dụng các khoản tài trợ để định hình chính sách tại ASEAN” cũng đã chỉ ra, trên toàn ASEAN xuất hiện tình trạng nhiều doanh nghiệp thuốc lá quyên góp, tài trợ cho các hoạt động thể hiện trách nhiệm xã hội về sức khỏe, giáo dục và phát triển cộng đồng. Đây thực chất là cách các công ty gây ảnh hưởng đến chính sách y tế công cộng ở Đông Nam Á, làm suy yếu các biện pháp phòng chống thuốc lá. Nếu không có lệnh cấm toàn diện thì ngành công nghiệp thuốc lá vẫn có thể gián tiếp gây ảnh hưởng của mình thông qua các hoạt động trách nhiệm xã hội.

Trong khối ASEAN, các nước Lào, Malaysia, Myanmar và Thái Lan đã cấm các hoạt động được mô tả là “trách nhiệm xã hội doanh nghiệp”. Bên cạnh đó, Brunei, Lào, Singapore và Thái Lan cùng 21 thành phố/huyện ở Indonesia cấm trưng bày sản phẩm thuốc lá tại điểm bán hàng. Trong khi đó, Việt Nam vẫn cho phép trưng bày không quá một bao hoặc một tút hoặc một hộp của một nhãn hiệu thuốc lá tại điểm bán.

Ngoài việc áp dụng thuế thuốc lá và cấm TLĐT/TLNN, Việt Nam cũng cần bảo vệ bộ máy và các chính sách phòng, chống tác hại của thuốc lá khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. "Tám quốc gia ASEAN có luật để bảo vệ các chính sách y tế công cộng của họ khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. Việt Nam cũng nên xây dựng và thực hiện chính sách quốc gia về cách chính phủ tránh các tương tác không cần thiết với ngành công nghiệp thuốc lá", Bà Tan Yen Lian nhấn mạnh.