Chỉ một phần ba dòng sông dài nhất trên thế giới còn chảy tự do

Hàng tỷ người sống dựa vào sông để lấy nước, thực phẩm và tưới tiêu, nhưng từ sông Danube đến sông Dương Tử, hầu hết các con sông lớn nhất đều bị chia cắt và xuống cấp. Các con sông hoang sơ phần lớn bị giới hạn ở những nơi xa xôi như Bắc Cực và Amazonia.

Đây là đánh giá đầu tiên giải quyết những vấn đề về mặt kĩ trên toàn thế giới. Đánh giá 12 triệu km sông cho thấy chỉ có 90 trong số 246 sông dài hơn 1.000km chảy mà không bị gián đoạn.

Các nhà khoa học thực hiện nghiên cứu trên và công bố trên tạp chí Nature, được dẫn dắt bởi Günther Grill tại Đại học McGill ở Canada. Họ rất lo ngại khi phát hiện chỉ một phần tư các dòng sông dài chảy tự do ra biển.

Nghiên cứu riêng biệt ở Anh, bao gồm các tác động của cơ sở hạ tầng nhỏ hơn như đập, đập và cống cho thấy 97% mạng lưới sông của Anh đã bị gián đoạn bởi các cấu trúc do con người xây dựng.

Động vật hoang dã phát triển mạnh ở các dòng sông là rất quan trọng để giữ sạch nước nhưng môi trường sống nước ngọt bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong tất cả các hệ sinh thái, với quần thể động vật hoang dã đã giảm trung bình 83% kể từ năm 1970 do đập, lạm dụng nước và ô nhiễm.

“Những dòng sông chảy tự do rất quan trọng đối với con người và môi trường, nhưng sự phát triển kinh tế trên khắp thế giới đang khiến chúng ngày càng trở nên hiếm hoi. Hai tỷ người lấy nước từ sông để uống, vì vậy điều quan trọng là họ phải có nguồn nước sạch” – Grill nhấn mạnh.

Hàng năm, 12 triệu tấn cá được đánh bắt từ các dòng sông, cung cấp nguồn thực phẩm quan trọng cho hàng trăm triệu người, nhưng 500 triệu người đang sống trên các đồng bằng đang chìm xuống khi những con đập “đói trầm tích”.

Grill cho biết các dòng sông cần được bảo vệ nhiều hơn, nhưng chiều dài của chúng khiến môi trường sống như vậy khó bảo vệ hơn các khu vực đất liền.

Michele Thieme, nhà khoa học nước ngọt hàng đầu tại WWF và đồng tác giả nghiên cứu cho biết: “Sông là nguồn sống cho hành tinh của chúng ta. Mặc dù thủy điện luôn có vai trò quan trọng trong cảnh quan năng lượng tái tạo nhưng năng lượng gió và năng lượng mặt trời được quy hoạch tốt có thể là lựa chọn khả thi hơn cho các dòng sông cũng như cộng đồng và đa dạng sinh học phụ thuộc vào sông”.

LeRoy Poff đến từ Đại học bang Colorado, Mỹ không thuộc nhóm nghiên cứu đánh giá nghiên cứu cho thấy một quan điểm mới quan trọng về tình trạng toàn cầu của các dòng sông và cho thấy tính bền vững toàn cầu của chúng còn bấp bênh hơn hiện tại.

“Sự gia tăng dân số khiến việc cân bằng giữa nhu cầu về nước, thực phẩm và năng lượng trở nên khó khăn, trong đó có nhu cầu giữ cho các dòng sông khỏe mạnh và chảy tự do. Việc đạt được sự cân bằng này sẽ ngày càng dựa vào các phân tích nghiêm ngặt, hiện đại, như đã minh họa trong nghiên cứu này” - Poff cho biết.

Dữ liệu được sử dụng trong nghiên cứu này mất 10 năm để tập hợp và kiểm tra các đập và tác động của chúng đối với dòng chảy và trầm tích theo mùa, cũng như đê, bờ sông nhân tạo khác và sử dụng nước nói chung.

Những con sông lớn chảy tự do hiện nay rất hiếm ở các khu vực đông dân cư. Các con sông bị chia cắt lớn bao gồm Danube, Nile và Euphrates, Paraná và Missouri ở Châu Mỹ, Yangtze và Brahmaputra ở Châu Á và Darling ở Úc. Congo và Amazon là các sông ít bị ảnh hưởng nhất.

Tác động lớn nhất đến từ các rào cản vật lý được tạo ra bởi các con đập, nhưng các hồ chứa cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng chảy tự nhiên theo mùa của các con sông.

Nghiên cứu ước tính có khoảng 60.000 đập lớn trên toàn thế giới và 3.700 trong quy hoạch hoặc xây dựng, bên cạnh hàng triệu đập nhỏ hơn.

Nhiều bờ sông được xây dựng bởi người dân để ngăn chặn lũ lụt ở các khu vực đô thị, mặc dù nước lũ có thể dịch chuyển xuống hạ lưu. Các bờ sông này cũng ngừng bổ sung các chất dinh dưỡng tự nhiên trong đất trên đồng bằng lũ lụt.