Độc đáo Kin Chiêng Boọc Mạy

Nguồn gốc của Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy bắt nguồn từ các ông Mo, bà Tày ở trong bản, mường chuyên lo việc chữa bệnh cứu người bằng lá cây, hoa cỏ trong vườn, trên rừng và cầu cúng thần linh nhằm xua đuổi ma rừng, ma núi để chúng không đến quấy nhiễu bản, làng; Từ ý nghĩa thờ tướng quân Trần Công Bát ở đền Cấm và mong ước sự bình yên trong cuộc sống, như: Khỏe mạnh, ấm no, hạnh phúc và biết ơn các đấng thần linh đã phù hộ, chở che cho cộng đồng dân bản làm ăn trong suốt cả năm.

Đây là một sinh hoạt văn hóa dân gian được cộng đồng người Thái sáng tạo ra từ lâu đời, được các thế hệ người Thái nuôi dưỡng, bảo tồn và phát triển trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, đến nay, Lễ tục đã trở thành một hình thức sinh hoạt văn hóa không thể thiếu trong đời sống và khá hoàn chỉnh về nghệ thuật trình diễn. Lễ tục kéo dài từ một đến ba ngày đêm với nhiều hoạt động ý nghĩa, vì thế mà nó đã có sức sống lâu bền và trở thành tâm thức dân gian trong đời sống của nhiều thế hệ người Thái.

Lễ tục do người Thái sáng tạo, tổ chức, song trên thực tế, đã thu hút cả cộng đồng dân cư cùng chung sống trong bản, trong mường và các vùng lân cận tới tham gia như người Lào, người Xá, người Mông, người Kinh, người Mường, đây là nét đặc sắc của Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy.

Ông Nguyễn Văn Cương - Nguyên Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Như Thanh

Hình thức nghi lễ, trò diễn, vũ hội trong lễ tục đã thể hiện tính cộng đồng trong bản, mường rất chặt chẽ, đó là khát vọng tự do, bình đẳng, không phân biệt giai cấp, sang giàu, nghèo hèn, giữa người với nhau, giữa con người với trời đất thần linh. Đó chính là nhân sinh quan, vũ trụ quan, thiên - địa - nhân hòa hợp - một ước mơ giản dị của con người, đồng thời thể hiện khát vọng được hưởng thụ và sáng tạo: người nhập vai “thần”, đóng vai “Mường Trời” đã mượn cái “huyền ảo”, cái “linh thiêng”, cái “uy” của “thần” để nói cái thực ở đời, răn dạy người đời điều chỉnh các hành vi văn hóa của con người, không làm điều ác, sống yêu thương nhau và làm điều tốt lành. Những lời cúng thần linh, lời dặn cây bông, lời cây thuốc, lời các trò chơi, trò diễn thể hiện tư tưởng nhân văn cao cả của người lao động.

Người Thái mượn tiếng nói của thần linh tạo ra thời điểm tự do nhất, mạnh nhất cho cộng đồng để cùng nhau vui chơi, nhảy múa, cùng nhau ăn uống và cùng nhau làm “thần” trong sáng tạo đầy thăng hoa. Không ai khác, chính họ đã thỏa mãn nhu cầu văn hóa cao cả của cộng đồng và của chính mình, đồng thời tạo nên tín ngưỡng mang bản sắc văn hóa riêng của dân tộc mình.

Các đồ lễ trong sinh hoạt văn hóa Kin Chiêng Boọc Mạy phản ánh loại hình nghệ thuật ẩm thực đặc thù của cộng đồng dân cư người Thái. Ở đây có sự góp mặt của nhiều loại sản phẩm kinh tế truyền thống từ nông nghiệp trồng trọt đến chăn nuôi, săn bắt, hái lượm. Đặc biệt việc hái thuốc chữa bệnh có ý nghĩa thiết thực trong đời sống của đồng bào. Các loại cây rừng, lá rừng, củ rừng… được người xưa khai thác để phục vụ cho cuộc sống hàng ngày, ngoài ra nó còn có giá trị làm phong phú nền y học cổ truyền.

Trải qua thời gian, lịch sử, một số lời hát, điệu múa, nhạc cụ cũng bị mai một. Ngôi đền Cấm - nơi diễn ra tục lệ hàng năm của dân bản cũng bị phá hủy. Hiện nay, chỉ còn khu đất và các bệ thờ được nhân dân xây dựng trong khoảng hơn 20 năm trở lại đây.

Hiện nay, Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy được chính quyền địa phương hết sức quan tâm tạo điều kiện để bảo tồn và phát huy các giá trị. Việc đầu tư kinh phí để bảo tồn một số trò diễn, sưu tầm những lời hát trong Lễ tục, đặc biệt là sự truyền dạy di sản của một số nghệ nhân cao tuổi cho lớp trẻ đã làm cho di sản có sức sống lâu bền vào dịp mùa xuân và trở thành một nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần không thể thiếu được trong đời sống tinh thần của họ.

Cùng với quần thể du lịch Bến En, Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy của cộng đồng người Thái ở Như Thanh đã và đang góp phần quan trọng phát triển kinh tế - xã hội của địa phương trước mắt cũng như lâu dài.

Thông qua Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạỵ, đời sống bản, mường cổ truyền và nét văn hóa trong lao động sản xuất, ứng xử tín ngưỡng, tri thức dân gian, tự nhiên, xã hội... được tái hiện. Vì vậy, Lễ tục Kin Chiêng Boọc Mạy ra đời và tồn tại cùng với sự vận hành của thiết chế bản, mường.