Đi tìm lời giải bổ cập nước cho sông Tô Lịch
(TN&MT) - Dự án bổ cập nước sông Hồng vào sông Tô Lịch được xem là giải pháp cấp bách để cải thiện môi trường, cảnh quan
Dự án bổ cập nước sông Hồng vào sông Tô Lịch được xem là giải pháp cấp bách để cải thiện môi trường, cảnh quan và phục hồi hệ sinh thái của dòng sông, góp phần xây dựng một môi trường sống trong lành, xanh, sạch, đẹp cho người dân Thủ đô.
Hà Nội đang khẩn trương triển khai phương án bổ cập nước cho sông Tô Lịch, hứa hẹn một tương lai tươi sáng hơn cho dòng sông này. Tuy nhiên, hành trình “cứu sống” sông Tô Lịch không chỉ dừng lại ở việc đưa nước sạch vào, mà còn phải giải quyết tận gốc vấn đề ô nhiễm, trong đó, nước thải chính là nút thắt quan trọng nhất.
Phóng viên Báo TN&MT đã có cuộc trao đổi với ông Hoàng Đình Giáp - Phó Giám đốc Trung tâm Quy hoạch Hà Nội (Viện Quy hoạch Đô thị và Nông thôn quốc gia, Bộ Xây Dựng) để hiểu thêm về giải pháp “hồi sinh” dòng sông này nhằm cải thiện môi trường, cảnh quan, bảo vệ sức khỏe nhân dân.
PV: Xin ông cho biết về giải pháp bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch mà Hà Nội sẽ triển khai để hồi sinh dòng sông nằm trong nội đô này?
Ông Hoàng Đình Giáp: Bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch là giải pháp đã được thành phố Hà Nội đề xuất, xin ý kiến Chính phủ và các bộ, ngành liên quan.
Ban đầu, thành phố Hà Nội đề cập tới phương án dẫn nước từ hồ Tây vào sông Tô Lịch. Tuy nhiên, sau khi đi kiểm tra, nhận thấy nhu cầu bổ cập nước cho sông này rất lớn và lượng nước ở hồ Tây cũng không đảm bảo về trữ lượng để đáp ứng (nếu “chia sẻ” quá nhiều nước sẽ ảnh hưởng đến hệ sinh thái của hồ), nên thành phố đã đề xuất phương án bổ cập nước từ sông Hồng. Tuy nhiên phương án này cũng mới chỉ đang dừng ở ý tưởng.
Về phương án, cách thức triển khai, thành phố đã xin, lấy ý kiến của các bộ liên quan và một số bộ cũng đã có ý kiến góp ý, phản hồi. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn quan tâm tới vấn đề đê điều, quản lý công trình lấy nước, việc khai thác và ứng xử với đê điều; Bộ Xây dựng quan tâm tới ví trị xây dựng công trình; Bộ Tài nguyên và Môi trường quan tâm tới vấn đề quy hoạch quỹ đất xung quanh, cũng như môi trường, mực nước ở sông Hồng sau khi “chia sẻ” nước…
Thực tế cho thấy, có những thời điểm, mực nước ở sông Hồng cũng hạ xuống rất thấp. Mặt khác, phương án bổ cập nước cũng cần phải có trách nhiệm với hạ lưu. Lý do bởi khi lấy nước sông Hồng vào sông Tô Lịch với trữ lượng lớn (nhất là vào mùa nước kiệt, nước cạn, mực nước xuống thấp), sẽ tác động, ảnh hưởng tới việc lấy nước để tưới tiêu cho rau màu, sản xuất nông nghiệp ở các khu vực hạ lưu.
Vấn đề này hiện vẫn chưa tính toán được đầy đủ. Gần đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã có ý kiến chỉ đạo Hà Nội nghiên cứu, nhưng chưa chốt phương án cụ thể. Lãnh đạo Ủy ban Nhân dân Hà Nội cũng đã có ý kiến chỉ đạo các cơ quan, đơn vị nghiên cứu song song các phương án.
PV: Vậy theo ông, nếu thành phố Hà Nội triển khai phương án bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch thì dòng sông này có hết ô nhiễm hay “hồi sinh” không?
Ông Hoàng Đình Giáp: Có thể nói việc bổ cập, lấy nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch là rất cần thiết, song việc này chưa thể giải quyết được toàn bộ các câu chuyện về ô nhiễm nguồn nước ở sông Tô Lịch.
Vì vậy, câu chuyện mà thành phố Hà Nội cần ưu tiên hàng đầu hiện nay là phải làm sao để “triệt” cũng như xử lý được các nguồn thải ở hai bên sông Tô Lịch. Thực tế cho thấy sông Tô Lịch hiện nay gần như chỉ là một cái kênh thoát nước, không có ý nghĩa của một con sông. Vì thế, vào những ngày khô, ví dụ như từ sau khi xảy ra bão YAGI (cơn bão số 3) đến nay, ở Hà Nội dường như không có cơn mưa lớn. Vì vậy cần phải vận hành hiệu quả Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá ở phía Nam Hà Nội.
Đối với phía Bắc, giáp với hồ Tây, hiện vẫn còn một số đoạn chưa nằm trong hệ thống thu gom của Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Vì vậy, trong phương án quy hoạch, chúng tôi đề cập tới việc bổ cập thêm một số hệ thống cống bao, để thu gom triệt để toàn bộ nước thải ở 2 bên sông Tô Lịch vào các nhà máy xử lý nước thải và phải sớm triển khai. Chúng tôi coi đây là giải pháp căn cơ đầu tiên.
Tất nhiên, giải pháp bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch vẫn phải làm, để giải quyết vấn đề trước mắt, nhất là vào thời điểm mùa khô, những ngày thiếu nước. Tuy nhiên, trong phương án này cần lưu y, những vấn đề mà các bộ, ngành đã có ý kiến, các sở, ngành liên quan của thành phố Hà Nội cần tiếp tục nghiên cứu.
PV: Như ông đề cập, việc bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch chỉ là giải pháp trước mắt, vấn đề căn cơ là cần xử lý triệt để các nguồn thải ở hai bên bờ sông Tô Lịch. Tuy nhiên, thực tế nhiều năm qua cho thấy, Hà Nội đã triển khai nhiều giải pháp, rất nhiều tiền bạc cũng đã “đổ” xuống. Theo ông, đâu là nút thắt khiến vấn đề giải quyết ô nhiễm ở con sông này đến nay vẫn tắc?
Ông Hoàng Đình Giáp: Đầu tiên là Quy hoạch của Hà Nội đang gặp nhiều khó khăn. Ví dụ như khu vực sông Tô Lịch, quỹ đất ở 2 bên sông rất hạn chế.
Các giải pháp xử lý phân tán còn thiếu khả thi như thiếu quỹ đất nên vẫn phải xử lý theo giải pháp thoát nước tập trung. Khi áp dụng phương án thoát nước tập trung thì nước thải được đưa về các trạm xử lý (như Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá), yêu cầu về nguồn lực rất lớn. Cũng bởi công trình lớn nên thời gian triển khai rất dài. Đơn cử là ngoài việc xây dựng nhà máy xử lý nước thải, còn đòi hỏi phải xây dựng hệ thống cống bao thu gom ở 2 bên bờ sông để dẫn nước về nhà máy xử lý.
Tuy nhiên, Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá hiện gần như đã hoàn thành. Hệ thống cống bao ở 2 bên bờ sông hiện cũng đã hoàn thành khoảng 80 - 90%. Kỳ vọng trong năm 2025, khi Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá đi vào hoạt động đồng bộ, có thể giải quyết được cơ bản vấn đề nước thải sinh hoạt xả xuống sông Tô Lịch.
Hơn nữa, để giải quyết được vấn đề ô nhiễm nguồn nước thải sông Tô Lịch, bên cạnh việc tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân để người dân thực sự có sự thay đổi (như sử dụng nước tiết kiệm, tái sử dụng nước thải nhiều hơn để giảm lượng nước thải ra sông), cũng cần có chế tài xử lý nghiêm đối với các hành vi xả thải, gây ô nhiễm.
Như vậy, chỉ cần Hà Nội giải quyết được vấn đề nước thải dọc 2 bên bờ thì dòng sông đã có khả năng tự làm sạch. Và nguồn nước được bổ cập từ sông Hồng vào sẽ đẩy nhanh quá trình làm sạch, giúp sông Tô Lịch trở nên xanh, sạch hơn.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
Việc xử lý tận gốc nguồn gây ra ô nhiễm, hồi sinh các dòng sông, đặc biệt là sông Tô Lịch là rất cấp bách. UBND thành phố Hà Nội đã lên kế hoạch thực hiện đồng bộ nhiều phương án nhằm cải thiện môi trường cho dòng sông. Từng phần việc được phân rõ trách nhiệm, rõ thời hạn, với sự thận trọng, nghiêm túc và quyết tâm cao nhất nhằm đạt tiến độ đề ra.
Việc cải tạo cảnh quan và chỉnh trang đô thị liên quan đến sông Tô Lịch nói riêng, cũng như các dòng sông còn lại trong nội đô là Kim Ngưu, Lừ, Sét,... đang được Thành phố Hà Nội nghiên cứu kĩ với 5 nội dung. Cụ thể, cải tạo thống nhất không gian kiến trúc cảnh quan hai bên bờ gắn với lòng sông nhằm nâng cao hiệu quả khai thác, tạo dựng các trục cảnh quan của thành phố. Bờ kè dọc sông được phủ xanh và tạo dựng không gian nhiều tầng, bậc; kết hợp chỉnh trang và chiếu sáng các không gian trọng điểm nhằm tăng giá trị thẩm mỹ, phát huy giá trị lịch sử, văn hóa.
Toàn bộ nội dung này thể hiện trong Đề án cải tạo môi trường của 4 con sông, với tổng mức đầu tư khoảng 47.000 tỷ đồng. Chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà tại Công văn số 741/VPCP-NN của Văn phòng Chính phủ lưu ý đến nhiệm vụ chỉnh trang đô thị, cải tạo cảnh quan hai bên sông Tô Lịch, phát huy hiệu quả kinh tế, văn hóa, môi trường, trên thực tế đã được Hà Nội nghiên cứu bài bản. Đề án đang ở giai đoạn hoàn thiện để sớm báo cáo UBND thành phố cũng như Thường trực, Thường vụ Thành ủy.
Về các nguồn xả vào sông Tô Lịch, Sở Xây dựng, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố Hà Nội và Công ty TNHH một thành viên Thoát nước Hà Nội đã rà soát các cửa xả sau khi thi công hệ thống đường ống và hố ga thu gom nước thải dọc hai bên sông về Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá. Kết quả kiểm tra hiện trường cho thấy, đoạn bờ trái từ đường Hoàng Quốc Việt đến đập Thanh Liệt và bờ phải đoạn từ đường Lê Văn Lương đến đập Thanh Liệt có 182 cửa xả đã được xây dựng hệ thống cống bao và các giếng tách, thu gom nước thải thuộc phạm vi gói thầu số 2 - Dự án hệ thống xử lý nước thải Yên Xá. Tuy nhiên, hiện còn 26 cửa xả nước vào sông Tô Lịch chưa xây dựng và đoạn bờ phải từ đường Hoàng Quốc Việt đến đường Lê Văn Lương có khoảng 55 cửa xả.
Hiện nay, UBND thành phố đã chỉ đạo Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố Hà Nội xây dựng phương án xử lý. Theo đó, tiếp tục xây dựng 26 cống xả trong phạm vi gói thầu số 2, đưa nước xả về nhà máy. 55 cống xả ngoài phạm vi dự án, đơn vị tư vấn đã khảo sát lưu lượng và đánh giá khả năng thu gom bổ sung của đường ống về nhà máy, làm cơ sở báo cáo thành phố bổ sung vào dự án.
Trước hiện trạng ô nhiễm của sông Tô Lịch hiện nay, phương án làm sạch dòng sông được ưu tiên hàng đầu. Thành phố Hà Nội đã vạch ra kế hoạch chi tiết để bổ cập nước cho sông Tô Lịch, phương án bổ cập nước vào sông Tô Lịch được thành phố chia thành 2 giai đoạn, trước mắt và lâu dài, thể hiện sự cẩn trọng, tìm ra phương án tối ưu nhất.
Theo lãnh đạo của UBND quận Tây Hồ, sau khi có ý kiến chỉ đạo của Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội tại cuộc họp ngày 4/2 mới đây, quận Tây Hồ sẽ chủ trì, phối hợp với Sở Xây dựng nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các bộ, ngành về việc bổ cập nước sông Hồng vào sông Tô Lịch. Phương án đề xuất là sử dụng nguồn nước từ sông Hồng và nguồn nước sau xử lý của Nhà máy Xử lý nước thải hồ Tây để bổ cập nước cho hồ Tây, qua hồ trung gian là hồ Sen, bảo đảm không ảnh hưởng đến hệ sinh thái của hồ Tây, sau đó đưa nước hồ Tây vào sông Tô Lịch.
Nước từ hồ Tây sẽ được bổ cập cho sông Tô Lịch qua cửa điều tiết hồ Tây A - Cống Đõ - mương Thụy Khuê. Sở Xây dựng chịu trách nhiệm chủ trì nghiên cứu, đề xuất phương án bổ cập nước từ hồ Tây cho sông Tô Lịch, hoàn thành trong tháng 8/2025.
Với phương án lâu dài, thành phố đã giao Sở Xây dựng chủ trì, phối hợp với UBND quận Tây Hồ rà soát các quy hoạch có liên quan, đề xuất phương án bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch theo trục đường Võ Chí Công, có kết nối với việc bổ cập nước giai đoạn trước mắt đã triển khai, bảo đảm vừa bổ cập nước sông Tô Lịch, vừa điều tiết mực nước hồ Tây ổn định.
Theo phương án được Sở Xây dựng đề xuất xây dựng tuyến ống đường kính 1,2m, dài khoảng 5,3km, lấy nước từ sông Hồng, qua đê, chạy dọc đường Võ Chí Công và đổ trực tiếp vào sông Tô Lịch tại nút giao Hoàng Quốc Việt. Đồng thời, trên tuyến bố trí đầu chờ đưa nước vào Đầm Bảy (phường Nhật Tân, quận Tây Hồ) chờ xử lý trước khi xả vào hồ Tây. Đây được coi là phương án tối ưu nhất. Phương án này có thể thực hiện ngay mà không ảnh hưởng đến việc triển khai Đề án quy hoạch quản lý hồ Tây do UBND quận Tây Hồ thực hiện. Đây cũng là phương án có thể thi công nhanh, không phải giải phóng mặt bằng vì đường ống nằm trên hành lang giao thông hiện có.
.png)
Sông Tô Lịch - con sông huyết mạch từng một thời là biểu tượng văn hóa, lịch sử của Thăng Long - Hà Nội, nay đã trở thành "dòng sông chết" với màu nước đen kịt và mùi hôi thối đặc trưng. Trong nhiều năm qua, hàng loạt giải pháp đã được đưa ra nhằm cải tạo dòng sông, từ việc bổ cập nước sạch từ hồ Tây, sông Hồng đến triển khai các trạm xử lý nước thải. Tuy nhiên, đến nay, bài toán làm sạch sông Tô Lịch vẫn chưa có lời giải thỏa đáng. Vấn đề cốt lõi nằm ở chỗ, để khôi phục con sông này, không chỉ cần đến công nghệ xử lý mà còn đòi hỏi sự hy sinh lớn về đất đai, kinh tế. Đây là một quyết định khó khăn nhưng không thể tránh khỏi nếu chúng ta thực sự muốn giành lại môi trường cho thế hệ tương lai.
Trước tình trạng này, Hà Nội đang xem xét hai hướng giải quyết chính: Thứ nhất, bổ cập nước từ hồ Tây hoặc sông Hồng để tạo dòng chảy cho sông Tô Lịch. Điều này nhằm giúp nước sông có sự lưu thông, pha loãng chất ô nhiễm và hỗ trợ quá trình làm sạch tự nhiên. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất là không còn đủ không gian đất để xây dựng hệ thống kênh dẫn nước hoặc hồ điều tiết do quá trình đô thị hóa.
Thứ hai, thu gom và xử lý toàn bộ nước thải trước khi đổ vào sông. Đây là biện pháp bền vững và triệt để nhất. Song, để làm được điều này, thành phố cần xây dựng thêm các trạm xử lý nước thải trên toàn tuyến sông, đồng thời cải tạo lại hệ thống thoát nước của Hà Nội - một nhiệm vụ đòi hỏi nguồn vốn khổng lồ và thời gian dài để triển khai.
Cả hai giải pháp trên đều không dễ thực hiện. Để bổ cập nước, cần xây dựng các hệ thống kênh dẫn hoặc bơm nước từ sông Hồng - điều này đòi hỏi phải di dời, phá bỏ nhiều công trình đã tồn tại từ lâu, kéo theo những tranh cãi về chi phí, quyền lợi của người dân và doanh nghiệp. Trong khi đó, việc thu gom nước thải lại vấp phải bài toán tài chính khi cần đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng cho các trạm xử lý hiện đại.
Không thể phủ nhận rằng, để làm sạch sông Tô Lịch, Hà Nội sẽ phải đánh đổi một phần lợi ích kinh tế. Một trong những phương án táo bạo nhất là giải tỏa một số khu vực dân cư, công trình đang án ngữ hai bên bờ sông, các đoạn bị lấp trước đây để mở rộng không gian cho dòng chảy. Điều này đồng nghĩa với việc hàng nghìn hộ dân có thể phải di dời, nhiều dự án bất động sản sẽ bị ảnh hưởng, gây tổn thất lớn cho nền kinh tế.
Tuy nhiên, nếu không thực hiện ngay từ bây giờ, cái giá mà chúng ta phải trả trong tương lai sẽ còn đắt đỏ hơn. Ô nhiễm môi trường không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng sống của người dân mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển bền vững của thành phố. Một Hà Nội với những con sông chết, ô nhiễm nghiêm trọng sẽ làm giảm giá trị bất động sản, ảnh hưởng đến du lịch và thậm chí gây ra những hệ lụy sức khỏe lâu dài.
Nhìn ra thế giới, ở các quốc gia phát triển, việc giải tỏa các khu dân cư ven sông để phục hồi môi trường đã được thực hiện từ lâu. Chẳng hạn, thành phố Seoul (Hàn Quốc) đã từng mạnh tay phá bỏ đường cao tốc trên cao Cheonggyecheon để khôi phục con sông cùng tên, biến nó thành một trong những điểm nhấn xanh quan trọng của Thủ đô. Hay như Singapore, chính phủ nước này đã chi hàng tỷ USD để cải tạo hệ thống kênh rạch, thu gom toàn bộ nước thải trước khi đổ ra sông, giúp thành phố này trở thành một trong những nơi có hệ thống nước sạch hàng đầu thế giới.
Hà Nội hoàn toàn có thể học tập những mô hình này, nhưng điều quan trọng nhất là cần có quyết tâm chính trị và sự đồng thuận của xã hội. Nếu tiếp tục chần chừ, sông Tô Lịch sẽ ngày càng ô nhiễm, kéo theo những hệ lụy khó lường.
Làm sạch sông Tô Lịch không chỉ là một nhiệm vụ về môi trường mà còn là một quyết định chiến lược cho tương lai của Hà Nội. Việc bổ cập nước hay xây dựng trạm xử lý nước thải chỉ là một phần của giải pháp. Điều quan trọng nhất là thành phố phải sẵn sàng chấp nhận sự đánh đổi về kinh tế, đất đai để mở rộng không gian cho dòng chảy, đảm bảo nguồn nước được làm sạch một cách bền vững.
Có thể nói, để cứu sông Tô Lịch, chúng ta không thể tránh khỏi những mất mát về kinh tế trong ngắn hạn. Nhưng nếu không hành động ngay bây giờ, cái giá mà thế hệ tương lai phải trả sẽ còn lớn hơn gấp nhiều lần. Hà Nội không thể để sông Tô Lịch mãi mãi là một "dòng sông chết". Đã đến lúc đặt môi trường lên ưu tiên hàng đầu, vì một thành phố xanh, sạch và đáng sống hơn.
