Quản lý, sử dụng tài nguyên khoáng sản: Phân quyền mạnh mẽ cho địa phương

Một trong những điểm nổi bật của Luật Địa chất và Khoáng sản lần này là việc trao quyền mạnh mẽ hơn cho các địa phương trong việc quản lý, sử dụng tài nguyên khoáng sản nhằm thúc đẩy ngành khai thác khoáng sản phát triển bền vững.

Siết chặt quy định giao mỏ khoáng sản

Theo ông Nguyễn Trường Giang - Cục trưởng Cục Khoáng sản Việt Nam, trước đây, việc cấp phép khai thác và quản lý khoáng sản chủ yếu do các cơ quan Trung ương thực hiện. Tuy nhiên, Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 đã chuyển giao một phần quyền quản lý cho các cấp chính quyền địa phương. Các địa phương có trách nhiệm tổ chức khảo sát, thăm dò và cấp phép khai thác khoáng sản trong phạm vi của mình, giúp tăng cường khả năng kiểm soát và giám sát hoạt động khai thác. Điều này không chỉ giảm bớt áp lực công việc cho các cơ quan Trung ương mà còn thúc đẩy sự chủ động của chính quyền địa phương trong việc phát triển và bảo vệ tài nguyên khoáng sản.

Một trong những lợi ích lớn nhất của việc chuyển giao quyền quản lý khoáng sản là tăng cường khả năng kiểm soát và giám sát các hoạt động khai thác khoáng sản. Các địa phương có sự am hiểu sâu sắc về tình hình địa lý, kinh tế và xã hội của mình, điều này giúp họ đưa ra các quyết định phù hợp và kịp thời hơn trong việc cấp phép khai thác khoáng sản.

Chẳng hạn, trong trường hợp một số tỉnh miền Trung như Quảng Ngãi hay Bình Định, tình trạng khai thác khoáng sản trái phép đã gây ra nhiều hệ lụy về môi trường và xã hội. Việc giao cho chính quyền địa phương quyền kiểm soát và cấp phép sẽ giúp các tỉnh này có thể kiểm tra chặt chẽ các dự án khai thác, từ đó ngăn ngừa và xử lý kịp thời những hành vi khai thác không đúng quy định.

Cùng với đó, việc chuyển giao quyền quản lý khoáng sản cho các địa phương cũng giúp giảm bớt áp lực công việc cho các cơ quan Trung ương. Trước đây, các cơ quan này phải xử lý rất nhiều hồ sơ, giấy phép và báo cáo từ các địa phương, khiến cho công việc trở nên quá tải và kéo dài. Giờ đây, với sự chủ động của chính quyền địa phương, các cơ quan Trung ương sẽ có thể tập trung vào các vấn đề chiến lược lớn hơn như chính sách quốc gia về khoáng sản, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Nâng cao trách nhiệm của các địa phương

Việc tăng cường quyền lực cho các UBND tỉnh, thành phố trong công tác quản lý khai thác khoáng sản không chỉ là thay đổi về mặt pháp lý, mà còn là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao trách nhiệm của các địa phương trong bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Chia sẻ về các điểm mới quy định trong Luật Địa chất và Khoáng sản 2024, ông Nguyễn Trường Giang cho biết, theo quy định mới, các địa phương sẽ phải xây dựng các kế hoạch phát triển ngành khoáng sản bền vững, từ đó đưa ra những chiến lược khai thác hợp lý và khoa học. Điều này giúp các tỉnh thành nắm bắt rõ hơn tình hình tài nguyên khoáng sản trong khu vực và triển khai các biện pháp bảo vệ môi trường phù hợp.

Thực tế, ngành khoáng sản có thể đem lại nguồn thu lớn cho ngân sách Nhà nước và địa phương, nhưng nếu không có sự kiểm soát chặt chẽ, các tác động tiêu cực đến môi trường là không thể tránh khỏi. Có thể dễ dàng nhận thấy những hệ lụy của việc khai thác khoáng sản thiếu kiểm soát, như ô nhiễm nguồn nước, suy thoái đất đai, hay thậm chí là những đợt sạt lở nghiêm trọng. Một ví dụ điển hình là vụ sạt lở đất nghiêm trọng tại mỏ vàng Bồng Miêu (Quảng Nam), khiến hàng trăm héc-ta đất nông nghiệp bị mất trắng và gây thiệt hại lớn cho cộng đồng. Đây là hồi chuông cảnh tỉnh về sự cần thiết của việc triển khai các giải pháp khai thác khoáng sản bền vững, bảo vệ hệ sinh thái xung quanh.

Để đảm bảo khai thác khoáng sản không làm tổn hại đến môi trường, các địa phương cần thực hiện nghiêm túc các quy định về bảo vệ môi trường trong khai thác. Việc áp dụng các công nghệ khai thác tiên tiến, không gây ô nhiễm và xử lý chất thải hiệu quả sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực. Đặc biệt, công tác phục hồi môi trường sau khi khai thác là một yếu tố quan trọng, giúp tái sinh hệ sinh thái đã bị suy thoái.

Với việc tăng cường quyền lực cho các địa phương, Luật mới yêu cầu các UBND các tỉnh, thành phố phải có các kế hoạch phát triển ngành khoáng sản bền vững. Các hoạt động khai thác khoáng sản phải được triển khai theo hướng đảm bảo không ảnh hưởng đến môi trường và cộng đồng xung quanh. Các địa phương cũng cần tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và xử lý các vi phạm liên quan đến khai thác khoáng sản, bảo vệ môi trường sinh thái.

Cũng theo ông Nguyễn Trường Giang, một điểm mới quan trọng nữa của Luật Địa chất và Khoáng sản là yêu cầu các doanh nghiệp khai thác khoáng sản phải áp dụng công nghệ hiện đại, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường trong suốt quá trình khai thác. Các địa phương có thể yêu cầu các công ty khai thác khoáng sản thực hiện các biện pháp phục hồi môi trường sau khai thác, đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành khoáng sản trong dài hạn.

Luật cũng đặc biệt chú trọng đến việc tái chế và tái sử dụng khoáng sản. Các địa phương sẽ có trách nhiệm khuyến khích các sáng kiến tái chế khoáng sản, giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đối với môi trường và thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn. Việc quản lý khoáng sản qua các mô hình tái chế và tái sử dụng là một xu hướng phát triển tất yếu trong bối cảnh tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt.

Bên cạnh đó, với những quy định mới về bảo vệ môi trường, sử dụng tài nguyên hiệu quả và thúc đẩy tái chế khoáng sản, Luật Địa chất và Khoáng sản hứa hẹn sẽ mang lại một tương lai bền vững hơn cho ngành khai thác khoáng sản tại Việt Nam. Các địa phương sẽ là những “người gác cổng” quan trọng, trực tiếp góp phần vào việc quản lý và bảo vệ khoáng sản quốc gia, từ đó tạo ra nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Nguyễn Thủy