Đảm bảo an ninh nguồn nước ĐBSCL: Giải pháp từ công nghệ, truyền thông
(TN&MT) - Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang đứng trước những thách thức rất lớn từ thượng nguồn, từ phía biển, quá trình đô thị hóa và hiện đại hóa. Vì vậy, cần có chiến lược trong quan hệ quốc tế liên quan đến sông Mê Công, đồng thời đề xuất những giải pháp lâu dài, bền vững thích ứng với những tác động từ thượng nguồn.
Nguồn nước vùng ĐBSCL đối mặt nhiều thách thức
Theo báo cáo của Cục Thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), thời gian qua, mặc dù Trung ương và địa phương đã có nhiều nỗ lực trong việc quản lý điều hòa các nguồn nước sẵn có, các hoạt động phát triển, đô thị hóa, công nghiệp hóa, chuyển đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp và thói quen sử dụng nước chưa tiết kiệm của người dân đã và đang tạo sức ép rất lớn đến cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ cấp nước cho sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp, thủy sản, tiêu thoát nước cho đô thị, xử lý nước thải.
Riêng với ĐBSCL - được xem là vựa lúa, vựa thủy sản, vựa trái cây lớn nhất cả nước đang phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng liên quan đến an ninh nguồn nước. Trong đó, các vấn đề nổi bật là sự gia tăng các chuỗi đập thủy điện ở thượng nguồn, việc chuyển hướng dòng chảy sông Mê Công sang các khu vực khác, suy giảm chất lượng môi trường đất và nước, thay đổi mục đích sử dụng đất kèm theo mâu thuẫn trong phân bổ nguồn nước, hiệu quả sử dụng nước thấp, khai thác tài nguyên nước vượt quá mức cho phép, cùng với tác động ngày càng rõ rệt của biến đổi khí hậu và hiện tượng nước biển dâng...
Cụ thể, riêng mùa khô 2023 - 2024, hạn hán và xâm nhập mặn đã khiến 1.189ha lúa giảm năng suất, 43ha lúa tại tỉnh Sóc Trăng bị mất trắng; khoảng 73.900 hộ dân bị ảnh hưởng, thiếu nước sinh hoạt.
Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam còn cho rằng, hạn hán và xâm nhập mặn làm suy giảm nguồn nước sinh hoạt và sản xuất, đặc biệt tại các tỉnh ĐBSCL. Nhiều hệ thống thủy lợi vẫn chưa hoàn chỉnh, hệ thống cống không có tính chủ động trong điều tiết hoặc kiểm soát nguồn nước, hệ thống trạm bơm điện còn thiếu so với nhu cầu, có khoảng gần một triệu hộ dân có nguy cơ thiếu nước sinh hoạt, trong đó có nhiều khu vực không thể cấp nước tập trung.
Báo cáo cũng chỉ rõ, nguồn nước ở ĐBSCL phụ thuộc chính vào dòng Mê Công. Thống kê cho thấy, từ 2011 về trước, khoảng 4 - 5 năm xuất hiện 1 trận lũ vừa hoặc lớn. Tuy nhiên, từ năm 2012 đến nay, lũ nhỏ liên tục xuất hiện. Trong tương lai 30 đến 50 năm tới, gần như số năm lũ lớn không đáng kể và gia tăng mạnh các năm lũ nhỏ và mất lũ. Vấn đề về đảm bảo an ninh nguồn nước là thách thức lớn đối với vùng ĐBSCL.
Những thách thức này đe dọa trực tiếp đến sinh kế của người dân địa phương và an ninh lương thực quốc gia.
Bàn giải pháp đảm bảo an toàn nguồn nước ĐBSCL
Để ứng phó và thích ứng với những biến đổi của điều kiện tự nhiên và tác động của bàn tay con người, đảm bảo an ninh nguồn nước tại khu vực ĐBSCL nói riêng và cả nước nói chung, tại Diễn đàn "Đẩy mạnh truyền thông sử dụng nước hợp lý, hiệu quả đảm bảo an ninh nguồn nước vùng ĐBSCL" do Cục Thủy lợi, Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, Báo Nông nghiệp Việt Nam phối hợp tổ chức ngày 29/11 các chuyên gia, nhà khoa học đã chia sẻ nhiều giải pháp về khoa học, công nghiệp trong việc sử dụng nước hợp lý, hiệu quả; giải pháp quy hoạch hệ thống thủy lợi đảm bảo an ninh nguồn nước cho sinh hoạt và sản xuất ở ĐBSCL; quản lý vận hành hệ thống thủy lợi điều tiết nước và đảm bảo an ninh nguồn nước cho sản xuất...
Bên cạnh đó, Diễn đàn còn nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các đại biểu cho vùng đất "Chín Rồng" đạt được mục tiêu tổng quát là bảo đảm số lượng, chất lượng nước phục vụ dân sinh trong mọi tình huống; đáp ứng nhu cầu sử dụng nước cho sản xuất nông nghiệp, thủy sản, công nghiệp, kinh doanh của các ngành, lĩnh vực, đặc biệt là ngành nông nghiệp, thủy sản, kinh tế quan trọng, thiết yếu.
Ông Tô Văn Thanh - Phó Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cho biết, các đơn vị của Bộ NN&PTNT đang đề xuất danh mục và kinh phí cho xây dựng các công trình liên quan đến khai thác nguồn nước và phòng, chống thiên tai ở ĐBSCL. Mặc dù vậy, vấn đề này vẫn còn phụ thuộc vào nguồn lực cũng như quá trình phê duyệt danh mục của Nhà nước để phân bổ kinh phí cho ĐBSCL trong thời gian tới.
Tuy nhiên, trên cơ sở đề án đang xây dựng về đối phó với 5 vấn đề lớn của ĐBSCL gồm sạt lở, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn và sụt lún thì các giải pháp đưa ra phải giải quyết được nhiều vấn đề như giải pháp trữ nước, tiết kiệm nước để phục vụ sinh hoạt thì sẽ góp phần giảm khai thác nước ngầm, giảm sụt lún.
Để bảo vệ bờ sông, bờ biển, ông Tô Văn Thanh đề xuất cần tích hợp giải pháp về phát triển kinh tế bằng cách đầu tư hệ thống công trình bảo vệ bờ để thích ứng với nước biển dâng, từ đó giúp tái tạo được hệ thống rừng ngập mặn. Ngoài ra, cần đầu tư tổng thể các công trình để đảm bảo duy trì 3 phân vùng sinh thái của ĐBSCL: Ngọt, ngọt lợ, lợ mặn. Từ đó, đảm bảo cho việc phát triển kinh tế, phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững...
Theo ông Lương Văn Anh - Phó Cục trưởng Cục Thủy lợi, thời gian tới, hệ thống thủy lợi sẽ được đầu tư với các giải pháp kỹ thuật cụ thể, như hạ thấp cửa lấy nước, phân phối và điều tiết hiệu quả nguồn nước, đồng thời phân bố nguồn nước từ những khu vực dồi dào sang những vùng thiếu hụt. Những nỗ lực này nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước bền vững, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, sản xuất và phát triển kinh tế.
Nhấn mạnh vai trò quan trọng của truyền thông trong việc nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi và thúc đẩy các hành động cụ thể nhằm bảo vệ nguồn nước tại ĐBSCL để thực hiện Kết luận số 36 của Bộ Chính trị về "Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng đảm bảo an ninh nguồn nước, an toàn đập và hồ chứa nước trong tình hình mới", theo ông Vũ Minh Việt - Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp Việt Nam, trong bối cảnh ĐBSCL đang phải đối mặt với nhiều thách thức về an ninh nguồn nước, truyền thông không chỉ là phương tiện để lan tỏa thông điệp mà còn là cầu nối giữa tri thức khoa học và hành động thực tiễn. Một chiến lược truyền thông bài bản, đa dạng và sáng tạo sẽ góp phần to lớn vào việc đảm bảo an ninh nguồn nước, thúc đẩy phát triển bền vững cho vùng đất "Chín Rồng" giàu tiềm năng ngày phát triển và bay cao.