Ứng dụng chế phẩm sinh học xử lý nhanh rơm rạ trên đồng ruộng thành phân hữu cơ tại xã Khánh Thành (Ninh Bình)
Mô hình sử dụng chế phẩm sinh học đa chức năng có khả năng phân hủy nhanh các chất hữu cơ, chịu nhiệt cao, an toàn với môi trường đang được triển khai tại huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình nhằm tận dụng rơm rạ để sử dụng làm phân bón.
Dự án được thực hiện thông qua nỗ lực hợp tác giữa Liên minh Toàn cầu về Sức khỏe và Ô nhiễm (GAHP) với Nhà tài trợ - Chính phủ Vương Quốc Anh. Tại Việt Nam, dự án được tiến hành bởi Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE).
Nhóm nghiên cứu do Tiến sĩ Lương Hữu Thành thuộc Khoa Sinh học Môi trường, Viện Môi trường Nông nghiệp đứng đầu, đang thử nghiệm nhiều chủng vi khuẩn như Bacillus polyfermenticus và chủng Actinomycete về khả năng xử lý rơm rạ trong phòng thí nghiệm và ngoài đồng ruộng ở khu vực ngoại thành Hà Nội. Kết quả cho thấy vi khuẩn có thể phân hủy rơm rạ trong 30 ngày.
Nhóm nghiên cứu đã lựa chọn xã Khánh Thành, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình để triển khai mô hình thí điểm trên diện tích 4 ha. Nhóm nghiên cứu cũng đang phát triển một phương pháp đơn giản hóa để giúp nông dân dễ dàng áp dụng mô hình.
Sau khi tiến hành khảo sát thực địa về xử lý rơm rạ cho nông dân và cán bộ quản lý trong xã, nhóm nghiên cứu đã tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật hướng dẫn sử dụng chế phẩm vi sinh cho nông dân trực tiếp tham gia mô hình thí điểm.
Trong quá trình tập huấn, nông dân đã học cách chuẩn bị rơm rạ bằng cách cắt và xay xát đến độ cao 15cm, sau đó là cách chuẩn bị công thức chế phẩm sinh học đơn giản là hỗn hợp vi khuẩn, nước và đường. Hỗn hợp này được đổ đều lên đống phân trộn. Sau thời gian ủ 25-30 ngày, rơm rạ dưới tác động của vi sinh vật sẽ bị phân hủy và chuyển hóa thành nguồn hữu cơ cho đất và cây lúa ở vụ tiếp theo.
Phương pháp này còn có ưu điểm là phân hủy toàn bộ rơm rạ và người nông dân dễ dàng áp dụng vì không phải thay đổi tập quán canh tác. Đặc biệt, do thời gian phân hủy nhanh của rơm rạ nên rất phù hợp với những vùng trồng lúa có thời gian chuyển đổi giữa các vụ lúa ngắn như ở miền Bắc chỉ có 2 vụ lúa, thời gian chuyển đổi rất ngắn, thời gian giữa hai vụ ít hơn 20 ngày. Tuy nhiên, thách thức trong việc loại bỏ gốc rạ vẫn còn. Để đạt được mục tiêu này, VACNE cũng đang nghiên cứu phương pháp xử lý rơm rạ ngay tại đồng ruộng và đang tiến hành nghiên cứu thí điểm xử lý rơm rạ bằng hỗn hợp vi khuẩn và nấm trực tiếp trên đồng ruộng tại tỉnh Đồng Nai. Nghiên cứu này do Tiến sĩ Đinh Văn Phúc và nhóm nghiên cứu tại Đại học Nguyễn Tất Thành chủ trì và đã cho thấy kết quả đầy hứa hẹn trong việc giảm sử dụng phân bón và năng suất cây trồng. Tuy nhiên, việc xử lý tại chỗ phù hợp hơn với khu vực đồng bằng sông Cửu Long do lịch trình trồng và thu hoạch lúa.
Sau khi triển khai mô hình thí điểm tại Ninh Bình, nhóm nghiên cứu sẽ đánh giá kết quả và tiếp tục tinh gọn quy trình của mô hình trước khi triển khai rộng rãi trên toàn xã với tổng diện tích khoảng 400ha. Phương pháp nhân rộng mô hình trên toàn xã được kỳ vọng sẽ thuận lợi như trong quá trình triển khai mô hình thí điểm; nhóm nghiên cứu đã tập huấn kỹ thuật sử dụng chế phẩm vi sinh vật đa chức năng để xử lý rơm rạ sau thu hoạch lúa cho nông dân, cán bộ nông nghiệp và đại diện các thôn tại xã Khánh Thành.
Nhóm nghiên cứu không chỉ hỗ trợ chế phẩm sinh học cho nông dân tham gia mô hình thí điểm mà còn tiếp tục hỗ trợ toàn bộ nông dân xã Khánh Thành sử dụng sản phẩm để ủ rơm làm phân bón trên đồng ruộng. Điều này rất có ý nghĩa vì những năm gần đây, sau khi thu hoạch vụ mùa, có tới 50% lượng rơm rạ bị đốt trên ruộng ở xã Khánh Thành.
Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều quy định pháp luật và xử phạt hành vi đốt rơm rạ. Nông dân xã Khánh Thành còn biết cách xử lý rơm rạ như làm thức ăn chăn nuôi, làm phân bón, làm nấm. Tuy nhiên, việc đốt rơm rạ vẫn còn phổ biến vì đây là thói quen cũ, trong khi các biện pháp xử lý rơm rạ hiện nay còn phức tạp và ít mang lại lợi ích cho người nông dân.
Nhóm nghiên cứu hy vọng qua thí nghiệm thực địa tại Hà Nội, việc ứng dụng chế phẩm sinh học đa chức năng của nhóm theo mô hình thí điểm tại xã Khánh Thành sẽ tinh gọn và đáp ứng được yêu cầu thực tiễn sản xuất lúa gạo tại nhiều vùng trên cả nước.