Sáng kiến “vườn rừng” giúp khôi phục đất đai ở Châu Phi cận Sahara
(TN&MT) - Sáng kiến “vườn rừng” ở Châu Phi cận Sahara đang giúp đa dạng hóa nguồn thực phẩm và thu nhập, giúp các gia đình có khả năng phục hồi tốt hơn và chống lại tình trạng suy thoái đất.
Mỗi lần bà Jeandarque Sambou bước vào vườn rau của mình ở miền Trung Senegal, khu vực đang phải đối mặt với tình trạng sa mạc hóa, cảnh tượng ốc đảo xanh tươi này lại khiến tinh thần bà phấn chấn hơn. “Mỗi khi bước vào khu vườn, tôi cảm thấy rất vui. Tôi chưa bao giờ nghĩ mình có thể làm được tất cả những điều mà tôi đã làm ở đây”, bà Sambou cho biết.
Bà Sambou là một trong số hàng chục nghìn hộ nông dân nhỏ ở Châu Phi cận Sahara đã xây dựng “vườn rừng” rải rác cây xanh với sự hỗ trợ của Trees for the Future (TREES), tổ chức phi lợi nhuận. Những người tham gia cho biết, sáng kiến này đang giúp đa dạng hóa nguồn thực phẩm và thu nhập, giúp các gia đình có khả năng phục hồi tốt hơn và chống lại tình trạng suy thoái đất.
Để ghi nhận những lợi ích của sáng kiến này đối với con người và thiên nhiên, sáng kiến này gần đây đã được chỉ định là Biểu tượng phục hồi thế giới của Liên hợp quốc. Đây là một phần của Thập kỷ phục hồi hệ sinh thái của Liên hợp quốc, nhằm công bố những nỗ lực đang hồi sinh thế giới tự nhiên.
"Các sáng kiến như TREES đang đóng vai trò quan trọng trong việc đảo ngược tình trạng suy thoái hệ sinh thái kéo dài hàng thập kỷ, đặc biệt là trên khắp Sahel, đẩy lùi tình trạng sa mạc hóa, tăng khả năng phục hồi khí hậu và cải thiện phúc lợi cho nông dân và cộng đồng của họ", bà Inger Andersen, Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) cho biết. UNEP và Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc đồng lãnh đạo Thập kỷ phục hồi hệ sinh thái.
Xây dựng khả năng phục hồi
Suy thoái đất - được gọi là sa mạc hóa ở vùng đất khô cằn - ảnh hưởng đến các cộng đồng trên khắp Châu Phi cận Sahara. Độ phì nhiêu của đất giảm đang làm giảm năng suất cây trồng và ảnh hưởng sinh kế, cũng như khả năng của các quốc gia trong việc nuôi sống dân số đang tăng nhanh của họ. Trong bối cảnh báo động rằng biến đổi khí hậu sẽ làm trầm trọng thêm vấn đề, Châu Phi đang tìm giải pháp ứng phó, bao gồm thông qua các sáng kiến phục hồi như TREES và dự án Bức tường xanh vĩ đại (Great Green Wall).
Mô hình "vườn rừng" của TREES là mô hình nông lâm kết hợp - kết hợp cây và cây bụi vào hệ thống nông nghiệp - với các hoạt động canh tác bền vững. Mục tiêu là tạo độ phì nhiêu của đất và tăng năng suất cho những người nông dân sản xuất nhỏ. Các chuyên gia cho biết, điều này rất quan trọng để chống lại đói nghèo và giúp cộng đồng kiên cường hơn trước những tác động của biến đổi khí hậu, bao gồm hạn hán, lũ lụt và bão.
Trong khoảng thời gian 4 năm, các gia đình tham gia chương trình TREES sẽ được đào tạo, cung cấp hạt giống và công cụ để giúp họ thiết lập các khu vườn rừng trên những mảnh đất nhỏ của họ. Kể từ năm 2014, chương trình này đã hỗ trợ 50.000 hộ gia đình ở Kenya, Mali, Senegal, Tanzania và Uganda.
Là một tổ chức tiên phong phục hồi thế giới, TREES hiện đủ điều kiện nhận hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ Liên hợp quốc. Các quan chức của TREES cho biết, họ đang đặt mục tiêu khôi phục 2.290 km2 đất vào năm 2030. Vì cây xanh giúp loại bỏ CO2 khỏi không khí nên sáng kiến này cũng dự kiến sẽ thu được 80 triệu tấn khí nhà kính trong vòng 20 năm.
Nguồn cung ổn định
Tại Fatick, khu vực cách Dakar khoảng 120 km về phía Đông Nam, TREES cho biết, tổ chức này đã giúp được hơn 1.000 gia đình, trong đó có gia đình bà Sambou.
Nhiều nông dân ở Fatick phụ thuộc vào một mùa vụ duy nhất để trồng các loại cây trồng chịu ảnh hưởng của mưa, như đậu phộng và kê, khiến họ dễ bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi thất thường của cả khí hậu và giá cả thị trường.
Các khu vườn rừng cung cấp cho các gia đình trái cây, rau và các nguồn tài nguyên khác quanh năm, bao gồm gỗ và củi, để họ sử dụng và bán.
Bằng cách tái tạo cảnh quan, các khu vườn đã phần nào bù đắp tình trạng phá rừng tại địa phương. Chúng cũng góp phần vào các nỗ lực toàn cầu nhằm bảo tồn đa dạng sinh học, chống biến đổi khí hậu và cải thiện tình trạng của đất. TREES cho biết, các dự án của họ đã trồng được 100 triệu cây trên khắp thế giới.
Theo chị Fatoumata Diehiou, điều phối viên khu vực của TREES tại Fatick, sáng kiến này cũng giúp ngăn chặn tình trạng di cư của những người trẻ tuổi từ các cộng đồng nông thôn của Senegal. “Một người tìm được việc làm ở chính vùng đất của mình, ở đất nước của mình, sẽ không đi đâu khác”, chị Diehiou cho biết.
Trong những luống rau được bố trí gọn gàng, bà Sambou trồng các loại rau bao gồm bắp cải, khoai tây, hành tây và cả hoa dâm bụt - loài hoa màu đỏ được sử dụng rộng rãi ở Tây Phi để tạo hương vị cho thạch, mứt và đồ uống. “Tôi không phải mua thêm bất kỳ loại hành tây, ớt chuông hay các loại rau khác nữa. Khu vườn đã cho chúng tôi mọi thứ”, bà Sambou nói.
Tuy nhiên, không phải mọi thứ đều dễ dàng. Trong năm đầu tiên, đàn gia súc đói đã phá hàng rào của bà Sambou và phá hoại mùa màng của bà. Bây giờ, bà dựng hàng rào bằng những cành cây đầy gai được cắt từ cây keo, lá và rễ của chúng cũng cung cấp chất dinh dưỡng cho đất của bà. Bà chăm sóc khu vườn như chăm sóc con cái của mình.
Những kỹ năng mà gia đình bà có được đã trở thành một “hình thức bảo hiểm” cho bất kỳ điều gì tương lai có thể mang lại. “Mọi thứ tôi làm trong vườn, con cái tôi đều biết. Vì vậy, hiện tại hay mai sau, nếu tôi không ở đó, con cái tôi sẽ không phải chịu đau khổ”, bà Sambou chia sẻ.