Mực nước biển dâng cao: Mối đe dọa cấp bách đối với nhân loại

Tổng thư ký Liên hợp quốc (LHQ) António Guterres đã đến thăm các quốc gia Thái Bình Dương, Tonga và Samoa, nơi mực nước biển dâng là một trong những vấn đề chính mà ông đã thảo luận với các cộng đồng mà ông đã gặp. Ngày 25/9 vừa qua, các nhà lãnh đạo và chuyên gia toàn cầu đã tập trung tại LHQ để thảo luận về cách tốt nhất nhằm giải quyết mối đe dọa này.

Dưới đây là những điều chúng ta cần biết về mực nước biển dâng

Nguyên nhân nào khiến mực nước biển dâng cao?

Kể từ năm 1880, mực nước biển đã dâng cao khoảng 20-23 cm. Vào năm 2023, mực nước biển trung bình trên toàn cầu đã đạt mức cao kỷ lục mà Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) xác nhận, theo hồ sơ vệ tinh được lưu giữ từ năm 1993. Điều đáng lo ngại là tốc độ tăng trong 10 năm qua cao gấp đôi tốc độ mực nước biển dâng trong thập kỷ đầu tiên của hồ sơ vệ tinh, từ năm 1993 đến năm 2002.

Mực nước biển dâng cao là kết quả của sự nóng lên của đại dương và sự tan chảy của các sông băng và các tảng băng, những hiện tượng là hậu quả trực tiếp của biến đổi khí hậu.

Ngay cả khi sự nóng lên toàn cầu được giới hạn ở mức 1,5 độ C so với mức ở thời kỳ tiền công nghiệp - mục tiêu mà các quốc gia trên thế giới đặt ra như một phần của Thỏa thuận Paris năm 2015- thì mực nước biển trên hành tinh này vẫn sẽ tăng đáng kể. Điều đáng chú ý là các mô hình lưu thông đại dương, chẳng hạn như Dòng hải lưu Gulf Stream, có thể dẫn đến sự khác biệt về mực nước biển dâng theo khu vực.

Hậu quả là gì?

Mực nước biển dâng cao không chỉ có tác động sâu rộng đến môi trường vật lý mà còn đến nền kinh tế, xã hội và văn hóa của các quốc gia dễ bị tổn thương trên toàn thế giới.

Lũ lụt do nước mặn có thể gây thiệt hại cho môi trường sống ven biển, bao gồm rạn san hô và đàn cá, đất nông nghiệp cũng như cơ sở hạ tầng, bao gồm nhà ở, và có thể ảnh hưởng đến khả năng duy trì sinh kế của các cộng đồng ven biển. Lũ lụt cũng có thể làm ô nhiễm nguồn cung cấp nước ngọt, làm tăng các bệnh truyền qua đường nước đe dọa sức khỏe của người dân và dẫn đến căng thẳng và các vấn đề về sức khỏe tâm thần.

Đồng thời, doanh thu từ du lịch, một động lực kinh tế chính, đặc biệt là ở nhiều quốc đảo nhỏ đang phát triển (SIDS), có thể bị ảnh hưởng khi các bãi biển, khu nghỉ dưỡng và các điểm tham quan du lịch khác như rạn san hô bị hư hại. Sự kết hợp của rất nhiều yếu tố có thể buộc mọi người phải rời bỏ nhà cửa, di dời đến vùng đất cao hơn nếu có thể hoặc cuối cùng là di cư, từ đó làm gián đoạn nền kinh tế, sinh kế và cộng đồng.

Có lẽ không có gì ngạc nhiên khi Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres mô tả hiện tượng mực nước biển dâng cao là "hệ số nhân mối đe dọa".

Mối liên hệ giữa mực nước biển dâng cao và biến đổi khí hậu là gì?

Nói một cách đơn giản, mực nước biển dâng cao là biểu hiện rõ rệt của biến đổi khí hậu. Khi nhiệt độ toàn cầu tăng do biến đổi khí hậu, các đại dương hấp thụ phần lớn lượng nhiệt dư thừa này. Nước ấm tăng về thể tích, quá trình được gọi là giãn nở nhiệt, là tác nhân lớn gây ra mực nước biển dâng cao.

Mực nước biển dâng cao cũng tạo ra một vòng phản hồi tuần hoàn thảm khốc. Ví dụ, rừng ngập mặn, nơi bảo vệ môi trường sống ven biển và lưu trữ các loại khí carbon gây hại góp phần gây ra biến đổi khí hậu, có thể nhanh chóng bị quá tải và mất đi các đặc tính bảo vệ của chúng. Ít rừng ngập mặn hơn đồng nghĩa rằng có nhiều khí độc hại hơn trong môi trường, thúc đẩy biến đổi khí hậu và khi nhiệt độ tăng cao, mực nước biển sẽ dâng cao hơn nữa.

Những quốc gia nào bị ảnh hưởng nhiều nhất?

Theo ước tính, có khoảng 900 triệu người, tức là cứ 10 người thì có 1 người trên trái đất sống gần biển. Người dân sống ở các vùng ven biển của các quốc gia đông dân như Bangladesh, Trung Quốc, Ấn Độ, Hà Lan và Pakistan sẽ gặp rủi ro và có khả năng phải hứng chịu lũ lụt thảm khốc. Các thành phố lớn trên mọi châu lục cũng có nguy cơ, bao gồm Bangkok (Thái Lan), Buenos Aires (Argentina), Lagos (Nigeria), London (Anh), Mumbai (Ấn Độ), New York (Mỹ) và Thượng Hải (Trung Quốc).

Có thể thấy, các đảo nhỏ có vùng đất thấp đang phải đối mặt với những mối đe dọa nghiêm trọng nhất. Mực nước biển dâng và các tác động khác của khí hậu đã buộc người dân ở các quốc gia Thái Bình Dương như Fiji, Vanuatu và quần đảo Solomon phải di dời.

Có thể làm gì để chống lại mực nước biển dâng?

Hành động có tác động lớn nhất có thể thực hiện là làm chậm quá trình nóng lên toàn cầu bằng cách giảm phát thải khí nhà kính, động lực chính của biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, việc giảm thiểu và thích ứng với mực nước biển dâng cao đã trở nên quan trọng hơn.

Có nhiều giải pháp, bao gồm: xây dựng cơ sở hạ tầng, như tường chắn biển và rào chắn bão, để bảo vệ chống lũ lụt và xói mòn; cải thiện hệ thống thoát nước và xây dựng các tòa nhà chống lũ lụt; khôi phục rừng ngập mặn; bảo vệ vùng đất ngập nước và rạn san hô để hấp thụ năng lượng sóng và giảm tác động của nước dâng do bão.

Nhiều quốc gia cũng đang đẩy mạnh các kế hoạch giảm thiểu rủi ro thiên tai cũng như thông qua các hệ thống cảnh báo sớm do Liên hợp quốc hỗ trợ để ứng phó với các sự cố liên quan đến mực nước biển. Ngoài ra, trong một số trường hợp, cộng đồng cũng có thể được di dời khỏi các khu vực ven biển dễ bị tổn thương như một phần của các biện pháp thích ứng.

Liên hợp quốc hỗ trợ như thế nào?

Để chống lại mực nước biển dâng cao đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện và có sự phối hợp toàn cầu, trong đó LHQ có thể dẫn đầu. Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi Khí hậu (UNFCCC) đã tạo điều kiện cho Thỏa thuận Paris nhằm hạn chế tình trạng nóng lên toàn cầu, điều này rất cần thiết để giảm mức độ mực nước biển dâng trong tương lai.

LHQ cũng hỗ trợ cho SIDS và đang hợp tác với cộng đồng toàn cầu để cung cấp hỗ trợ tài chính, đặc biệt là thông qua Quỹ tổn thất và thiệt hại cho các quốc gia dễ bị tổn thương nhất và giúp họ thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu.

Mai Đan