Giải quyết ô nhiễm nhựa từ phương pháp tiếp cận vòng đời

Các cuộc đàm phán nhằm giúp chống lại gánh nặng ngày càng tăng do ô nhiễm nhựa gây ra cho hành tinh. Khoảng 430 triệu tấn nhựa được sản xuất trên toàn cầu mỗi năm, phần lớn trong số đó sẽ sớm trở thành rác thải. Làn sóng rác thải nhựa tăng cao này gây tổn hại đến các hệ sinh thái mỏng manh, thúc đẩy biến đổi khí hậu và có thể khiến con người tiếp xúc với các hóa chất độc hại.

Trọng tâm của bất kỳ giải pháp nào đối với ô nhiễm nhựa là một khái niệm được gọi là phương pháp tiếp cận vòng đời. Phương pháp này nhằm mục đích vượt ra ngoài phạm vi tái chế và giảm thiểu tác động đến môi trường do ô nhiễm nhựa gây ra ở mọi giai đoạn trong vòng đời của nhựa, từ sản xuất đến sử dụng và thải bỏ. Vào tháng 3/2022, các quốc gia thành viên Liên hợp quốc đã nhất trí xây dựng một thỏa thuận quốc tế về ô nhiễm nhựa, áp dụng phương pháp tiếp cận này.

Bà Sheila Aggarwal-Khan, Giám đốc Ban Kinh tế và Công nghiệp của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) cho biết: “Ô nhiễm nhựa là vấn đề toàn cầu và có nhiều giải pháp bao gồm chuyển từ nhựa dùng một lần và nhựa có tuổi thọ ngắn sang đảm bảo sử dụng nhựa lâu dài thông qua các hệ thống tái sử dụng, quản lý rác thải và tái chế tốt hơn. Nhưng chỉ tái chế sẽ không giúp chúng ta thoát khỏi cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa. Chúng ta cần kết hợp các phương pháp tiếp cận hoạt động song song trong suốt vòng đời của nhựa để có một thế giới không còn ô nhiễm nhựa”.

Vậy, phương pháp tiếp cận vòng đời chính xác là gì và phương pháp này có thể giúp thế giới giải quyết ô nhiễm nhựa theo cách có hệ thống như thế nào?

Tại sao ô nhiễm nhựa lại gây hại?

Các sản phẩm nhựa thường được thêm hóa chất để đảm bảo chức năng của chúng. Trong đó có hóa chất độc hại và có thể xâm nhập vào môi trường hoặc cơ thể con người tùy thuộc vào hoạt động sản xuất, sử dụng và thải bỏ, có nguy cơ gây ô nhiễm đất, nước ngầm, môi trường biển hoặc gây hại cho sức khỏe con người. Việc sản xuất nhựa cũng chịu trách nhiệm cho hơn 3% lượng khí thải nhà kính toàn cầu, góp phần gây ra cuộc khủng hoảng khí hậu.

Tất cả những điều này khiến ô nhiễm nhựa làm trầm trọng thêm “bộ ba” cuộc khủng hoảng của hành tinh gồm biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường.

Khi mọi người nói về vòng đời của nhựa, họ có ý gì?

Các chuyên gia gọi việc khai thác nguyên liệu thô, chuyển đổi chúng thành sản phẩm, sử dụng và thải bỏ sản phẩm là vòng đời của nó. Trong trường hợp của nhựa, câu chuyện thường bắt đầu từ lòng đất.

Đối với hầu hết nhựa có nguồn gốc từ nhiên liệu hóa thạch, dầu và khí đốt được khai thác từ lòng đất và được đưa đến các nhà máy lọc dầu. Tại đó, chúng được chuyển đổi thành polyme nhựa, sau đó được đúc thành các sản phẩm từ chai nước và vật liệu đóng gói dùng một lần khác - bao gồm cả hộp đựng thực phẩm và đồ uống - đến ngư cụ và sản phẩm sử dụng trong nông nghiệp hoặc vận tải.

Sau khi đã hoàn thành mục đích của mình, những sản phẩm như vậy thường tìm đường đến 1 trong 4 nơi sau: bãi chôn lấp (thường là bãi rác không được kiểm soát), lò đốt rác, trung tâm tái chế hoặc tái sử dụng và gây tổn hại nhất đến môi trường.

Phương pháp tiếp cận vòng đời đối với ô nhiễm nhựa là gì?

Phương pháp tiếp cận vòng đời nhằm hạn chế các vấn đề tiềm ẩn do các sản phẩm nhựa gây ra ở mọi giai đoạn trong vòng đời của chúng, từ khâu sản xuất đến khâu thải bỏ. Nghiên cứu của UNEP đã chỉ ra rằng có hàng chục điều mà chính phủ và doanh nghiệp có thể thực hiện để đạt được mục tiêu đó.

Ví dụ, các quốc gia có thể cấm hoặc hạn chế các sản phẩm nhựa dùng một lần hoặc khuyến khích phát triển các sản phẩm thay thế bằng nhựa. Chính phủ có thể đưa ra các quy định cần thiết để gửi tín hiệu đến các nhà sản xuất nhằm giảm thiểu và loại bỏ các sản phẩm nhựa dùng một lần, đồng thời thay đổi thiết kế sản phẩm để đảm bảo các sản phẩm nhựa được làm từ vật liệu có thể tái sử dụng, kéo dài tuổi thọ hữu ích và có thể tái chế khi hết hạn sử dụng. Điều này có nghĩa là phải thiết kế các sản phẩm nhựa để giảm thiểu việc con người và môi trường tiếp xúc với các hóa chất độc hại trong suốt vòng đời của các sản phẩm này.

Vì ngành nhựa phụ thuộc vào rất nhiều người trên khắp thế giới, bao gồm hàng triệu người nhặt rác không chính thức, nên phương pháp tiếp cận vòng đời cũng nhằm mục đích cân bằng các nhu cầu kinh tế xã hội với mối quan tâm về ô nhiễm nhựa.

Tại sao phương pháp tiếp cận vòng đời lại quan trọng?

Nhựa đã trở thành một phần thiết yếu trong cuộc sống và nền kinh tế của chúng ta và ô nhiễm nhựa vẫn tiếp tục gia tăng. Nghiên cứu cho thấy phương pháp tiếp cận vòng đời có thể giúp chính phủ tiết kiệm 70 tỷ USD chi phí quản lý rác thải và giúp xã hội tiết kiệm 4,5 nghìn tỷ USD chi phí xã hội và môi trường vào năm 2040. Nó cũng có thể giảm đáng kể khối lượng nhựa thải ra đại dương.

Những lợi ích này có thể đạt được bằng cách sử dụng phương pháp tiếp cận vòng đời để thông báo các tiêu chuẩn thiết kế chung, tạo ra các động lực và sự ngăn cản của thị trường, đồng thời mở rộng các chương trình tái sử dụng. Phương pháp tiếp cận vòng đời cũng rất cần thiết để thực hiện các thỏa thuận môi trường đa phương quan trọng, như Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu và để đạt được các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên hợp quốc.

Tại sao chúng ta không thể giải quyết ô nhiễm nhựa bằng tái chế?

Tái chế rất quan trọng nhưng riêng tái chế là không đủ để chấm dứt cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa. Trước hết, gần 80% nhựa trong các sản phẩm nhựa dùng một lần không khả thi về mặt kinh tế để tái chế.

Điều này có thể là do các quyết định thiết kế cho một sản phẩm nhựa, như loại polyme được sử dụng và không có cơ sở hạ tầng tái chế đầy đủ, việc sử dụng các chất phụ gia màu và kết hợp các vật liệu trong một sản phẩm duy nhất hoặc việc sử dụng các chất phụ gia nếu có hại, cũng có thể gây ra mối đe dọa sức khỏe cho người lao động trong quản lý rác thải và tái chế.

Ngoài ra, hơn 2,7 tỷ người không được tiếp cận với dịch vụ thu gom chất thải rắn và việc mở rộng cơ sở hạ tầng tái chế đang là một thách thức.

Bà Aggarwal-Khan cho biết: "Để loại bỏ dần và cuối cùng là chấm dứt ô nhiễm nhựa, cần phải có sự kết hợp các giải pháp trong suốt vòng đời của nhựa. Cách duy nhất để làm được điều đó là áp dụng phương pháp tiếp cận vòng đời".

Mai Đan