Sáng kiến khôi phục khu vực Terai : Đảo ngược tình trạng mất đa dạng sinh học ở Nepal
(TN&MT) - Terai, tên gọi chung cho các vùng đất thấp của Nepal giáp với Bắc Ấn Độ, là nơi rất giàu động vật hoang dã. Đây cũng là nơi sinh sống của gần 8 triệu người, những người dựa vào rừng để lấy mọi thứ, từ gỗ đến thuốc, và đã khai hoang những vùng đất rộng lớn để canh tác. Điều đó đã dẫn đến suy thoái môi trường và đưa tê giác, voi và hổ vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, những áp lực đó đã giảm bớt nhờ sáng kiến Terai Arc Landscapes. Sáng kiến này đang giúp bảo vệ và phục hồi các khu rừng của Terai, đảo ngược tình trạng mất đa dạng sinh học của Nepal và tăng cường lợi ích của các hệ sinh thái nguyên vẹn cho người dân trong khu vực.
Ra mắt vào năm 2001, sáng kiến này đã bảo vệ môi trường sống cho các loài bị đe dọa bao gồm tê giác một sừng lớn và voi châu Á cũng như hổ Bengal hoàng gia. Một yếu tố quan trọng của sáng kiến là khôi phục 7 hành lang để kết nối các khu vực được bảo vệ nghiêm ngặt hơn, bao gồm các khu bảo tồn động vật hoang dã ở nước láng giềng Ấn Độ.
Chương trình hành lang, với các biện pháp giảm xung đột giữa con người và động vật hoang dã và hỗ trợ nền kinh tế nông thôn, gần đây đã được công nhận là Chiến lược phục hồi thế giới của Liên hợp quốc. Được đánh giá như một phần của Thập kỷ phục hồi hệ sinh thái của Liên hợp quốc, chiến lược này tôn vinh những nỗ lực xuất sắc nhằm phục hồi các hệ sinh thái vì lợi ích của cả con người và động vật hoang dã.
Ông Birendra Prasad Mahato, Bộ trưởng Bộ Lâm nghiệp và Môi trường Nepal cho biết: "Sáng kiến Terai Arc Landscapes xuyên biên giới không chỉ đóng vai trò là điểm nóng sinh học, nó còn là minh chứng thực sự cho hiệu quả của phương pháp bảo tồn cảnh quan. Chúng tôi vô cùng biết ơn sự ghi nhận này từ Liên hợp quốc, điều đó khuyến khích Nepal tiếp tục giải quyết những thách thức hiện tại và cả những thách thức mới mà rừng, động vật hoang dã và cộng đồng phải đối mặt”.
Điểm nóng Himalaya
Sáng kiến Terai Arc Landscapes đang “hồi sinh” một điểm nóng về đa dạng sinh học bao phủ 2,47 triệu ha và là nơi sinh sống của 7,5 triệu người. Nhiều vùng nông thôn của nơi này, đặc biệt là những vùng bên ngoài các vườn quốc gia của Nepal, đã bị suy thoái nghiêm trọng do nạn phá rừng, chia cắt, lấn chiếm và săn trộm.
Chỉ tính riêng tại các hành lang giữa các khu bảo tồn, khoảng 65.000 ha đất bị suy thoái đã được tái tạo thành rừng, gấp 13 lần diện tích thủ đô Kathmandu của Nepal. Khoảng 40.000 thành viên cộng đồng địa phương đã hợp tác với các tổ chức chính phủ và xã hội dân sự để thực hiện các hoạt động bao gồm tuần tra chống săn trộm, giám sát động vật hoang dã và du lịch sinh thái. Khoảng 500.000 hộ gia đình đã được hưởng lợi từ dự án.
Thiên nhiên đã nhanh chóng phục hồi, thu giữ carbon, lưu trữ nước và tăng khả năng phục hồi của quần thể con người và động vật hoang dã trước biến đổi khí hậu. Bẫy máy ảnh đã giúp phát hiện hổ, voi, tê giác, báo, linh cẩu và nhiều loài khác di chuyển giữa các khu bảo tồn trước đây vốn bị cô lập. Sự di chuyển này đang giúp duy trì sự đa dạng di truyền và giảm nguy cơ tuyệt chủng của các loài. Theo khảo sát quốc gia mới nhất, quần thể hổ ở Nepal đã tăng gấp 3 lần, từ 121 con vào năm 2009 lên 355 con vào năm 2022.
Bà Inger Andersen, Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) cho biết: "Sáng kiến Terai Arc Landscapes không bảo vệ thiên nhiên bằng cách kéo con người ra khỏi nó mà bằng cách đưa con người và thiên nhiên lại gần nhau hơn".
"Sau nhiều thập kỷ khai thác và suy thoái không kiểm soát, hiện nay chúng ta đang rất cần các nguồn lực để xây dựng lại mối liên kết đó và khôi phục các hệ sinh thái quan trọng. Đây là chìa khóa để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm tràn lan", bà Andersen khẳng định.
Hỗ trợ cộng đồng
Một ví dụ điển hình về nỗ lực phục hồi là Khata Corridor, một khu rừng, đồng cỏ, làng mạc và đất nông nghiệp rộng 200 ha, nối Vườn quốc gia Bardia ở vùng Terai phía Tây Nepal với Khu bảo tồn động vật hoang dã Katarniaghat ở Ấn Độ.
Các quan chức đã phải thuyết phục những cộng đồng dựa vào tài nguyên thiên nhiên của khu vực, bởi một số người nghi ngờ về việc phục hồi. Việc phục hồi được thể hiện một phần bằng cách phát triển các nguồn năng lượng thay thế, chẳng hạn như khí sinh học để cắt giảm sự phụ thuộc vào củi. Các tổ chức cũng hỗ trợ các hoạt động kinh tế mới, bao gồm nhà nghỉ du lịch và sản xuất đồ nội thất bền vững.
Khi áp lực lên đất đai giảm bớt, các hoạt động phục hồi đã bắt đầu. Các vườn ươm cây đã cung cấp cây giống để tái trồng rừng cho một số lượng lớn rừng cộng đồng đang mở rộng và việc chăn thả gia súc đã được quản lý để rừng có thể phục hồi tự nhiên. Kết quả là, diện tích rừng bao phủ ở hành lang này đã tăng từ chưa đầy 1 km2 lên khoảng 100 km2 chỉ trong vòng 2 thập kỷ.
Cân bằng nhu cầu bảo tồn với nhu cầu của cộng đồng địa phương là mục tiêu của Kế hoạch Đa dạng sinh học, một khuôn khổ toàn cầu nhằm ngăn chặn và đảo ngược tình trạng mất mát thiên nhiên vào năm 2030. Trong số 4 mục tiêu tổng quát và 23 mục tiêu cụ thể của kế hoạch này có Mục tiêu 2 nhằm khôi phục 30% tất cả các hệ sinh thái bị suy thoái và Mục tiêu 10 nhằm đảm bảo quản lý bền vững các khu vực thuộc lĩnh vực nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, đánh bắt cá và lâm nghiệp. Sáng kiến Terai Arc Landscapes cho thấy sự hợp tác giữa các chính phủ, đối tác và cộng đồng địa phương đang giúp thế giới đạt được các mục tiêu của kế hoạch này như thế nào.
Tuy nhiên, thành công cũng tạo ra những thách thức. Cần phải có hàng rào để ngăn chặn các loài động vật có vú lớn xâm nhập vào làng hoặc phá hoại mùa màng. Ngăn chặn xung đột giữa con người và động vật hoang dã có nghĩa là phải hành động phòng ngừa để giảm thiểu rủi ro.
Với sự công nhận là Chiến lược Phục hồi Thế giới, Terai Arc Landscapes đủ điều kiện nhận hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ Liên hợp quốc. Với sự hỗ trợ bổ sung, sáng kiến này được hy vọng sẽ phục hồi một khu vực rộng gần 350.000 ha vào năm 2030.
Ông Gurung thuộc Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) cho biết: “Chúng tôi đã tạo nên lịch sử trong bảo tồn tê giác và số lượng hổ tăng gần gấp 3 lần. Làm thế nào điều đó có thể xảy ra dưới biển dân số loài người - đó là điều độc đáo mà Nepal đã mang lại”.
Kế hoạch Đa dạng sinh học
Tình trạng suy giảm đa dạng sinh học hiện nay đã trở nên nghiêm trọng. Một triệu loài đang bị đe dọa tuyệt chủng, đất đai đang trở nên cằn cỗi và nguồn nước đang cạn kiệt. Kế hoạch Đa dạng sinh học, trước đây được gọi là Khung Đa dạng sinh học Toàn cầu Côn Minh - Montreal đặt ra các mục tiêu toàn cầu nhằm ngăn chặn và đảo ngược tình trạng mất mát đa dạng sinh học vào năm 2030. Kế hoạch đã được các nhà lãnh đạo thế giới thông qua vào tháng 12/2022. Để giải quyết cuộc khủng hoảng đa dạng sinh học, UNEP đang hợp tác với các đối tác để hành động trong lĩnh vực cảnh quan và cảnh quan biển, chuyển đổi hệ thống lương thực của chúng ta và thu hẹp khoảng cách tài chính cho đa dạng sinh học.