Người đưa sản phẩm thủ công vượt đại dương

“Giám đốc “chân đất”

Một buổi sáng, trong nắng oi ả của những ngày tháng 7, tôi cùng với cô bạn đồng nghiệp về xã Nga An, huyện Nga Sơn (Thanh Hóa) gặp người được mọi người gọi với cái tên là Giám đốc "chân đất". Đón chúng tôi ở đầu xưởng sản xuất là hình ảnh một người đàn ông dễ gần, mộc mạc với làn da rám nắng bươn chải trên thương trường. Anh Phạm Minh Tôn (46 tuổi, Giám đốc Công ty CP Sản xuất, chế biến cói xuất khẩu Việt Anh) là người đã đưa hàng trăm sản phẩm thủ công từ cói, bẹ chuối, bèo tây ra thị trường thế giới tiêu thụ. Năm 2023 doanh thu của công ty là hơn 4 triệu USD.

Vừa dẫn chúng tôi đi thăm quan khu sản xuất và trưng bày sản phẩm, anh Tôn vừa kể lại hành trình lập nghiệp đầy gian nan của mình.

Sau khi tốt nghiệp THPT, anh Tôn rời quê ra Hà Nội tìm việc làm. Để mưu sinh nơi đất khách quê người, chàng trai ấy đã làm đủ thứ nghề. Trong một lần, đang bán sách dạo ở bờ hồ Hoàn Kiếm, anh Tôn gặp một vị khách nước ngoài hỏi chuyện, nhưng vì một chữ tiếng Anh cũng không biết nên anh chỉ biết lắc đầu và không thể bán được hàng cho khách.

Đêm về anh nghĩ lại thấy xấu hổ và nung nấu quyết tâm phải học tiếng Anh. Thế rồi, hàng ngày tranh thủ đi bán sách dạo, anh Tôn học mót thêm tiếng Anh của những vị khách du lịch. Đêm về anh lại tự mua sách học viết, phát âm.

"Lúc đó tôi thấy mình xấu hổ và quê quá. Đêm đến, tôi để tay lên trán, nghĩ rằng muốn giao lưu phải học được tiếng Anh. Thế rồi, ban ngày tôi đi bán sách dạo, lê la ở Bờ hồ học mót tiếng Anh. Đêm về lại đèn sách phát âm, tập viết từng chữ", anh Tôn nhớ lại.

Cũng vì thông thạo ngoại ngữ, mà cánh cửa nghề nghiệp đã mở ra với anh, anh Tôn được tuyển dụng vào làm việc cho một công ty xuất khẩu đồ thủ công mỹ nghệ ở tỉnh Ninh Bình. Tại đây, anh được giao phụ trách mảng phát triển thị trường.

Anh Tôn cho biết, khi làm việc ở đây, anh được tiếp xúc với nhiều đối tác nước ngoài và nhận thấy họ rất thích những sản phẩm làm từ thiên nhiên, thân thiện với môi trường. Anh vừa duy trì công việc vừa tìm hiểu thêm các sản phẩm từ thiên nhiên. Cũng từ đây, anh nhận thấy, quê hương Nga Sơn là đất trồng cói từ lâu đời, các sản phẩm thủ công truyền thống rất đa dạng nhưng chưa được thị trường thế giới biết tới nhiều.

Năm 2009, anh Tôn mạnh dạn vay 1 tỷ đồng, quyết định thuê đất thành lập công ty. "Tôi mang con dấu và hợp đồng thuê đất về nhà, vợ tôi đầy lo lắng "cả nhà không ai theo nghiệp kinh doanh, ai hỗ trợ anh, rồi sẽ thất bại thôi”, anh Tôn nhớ lại.

Theo anh Tôn, thời điểm đó anh không có trình độ chuyên môn, kiến thức, không vốn liếng, chỉ có 2 bàn tay trắng và sự quyết tâm. Tất cả mọi người đều nghĩ anh sẽ phá sản vì ôm mộng tưởng. Người dân đất cói vẫn không tin sản phẩm từ cây cói, bèo tây, bẹ chuối sẽ vượt đại dương, sang bên kia bán cầu và có được thành công như ngày hôm nay.

13 năm trước, đơn hàng đầu tiên gồm các sản phẩm làm từ cói, bèo tây ở huyện Nga Sơn (Thanh Hóa) vượt qua những đợt kiểm nghiệm nghiêm ngặt để có mặt ở Tây Ban Nha. Số tiền lãi có được từ đơn hàng đầu tiên khiến anh Phạm Minh Tôn tin rằng chiến lược đưa cây cói, bèo "vượt đại dương" của mình là đúng đắn.

Liều lĩnh vay tiền sang “xứ bò tót” tìm đối tác

Thế nhưng không có con đường nào trải đầy mật ngọt, nhằm chiếm lĩnh thị trường của đất nước tỷ dân, năm 2009, chuyến hàng đầu tiên anh Tôn xuất khẩu sang Trung Quốc nhưng thất bại, khiến anh thua lỗ nửa tỷ đồng.

Không bỏ cuộc, năm 2011, anh Tôn vay tiền bạn bè, người thân sang Tây Ban Nha. Theo anh Tôn, quốc gia này có nền kinh tế hỗn hợp, phát triển đa lĩnh vực. Người dân ở "xứ sở bò tót" thích dùng các sản phẩm thân thiện với môi trường… Với số tiền ít ỏi vay mượn được, chẳng có ai đi cùng hỗ trợ; những ngày đầu đặt chân tới Tây Ban Nha, anh Tôn gặp gỡ, thuyết phục nhiều đối tác nhưng họ đều quay lưng vì công ty còn non trẻ và sản phẩm quá lạ. Không thể ra về tay trắng, anh Tôn đánh liều ký hợp đồng xuất trước cho khách hàng một container hàng không thu tiền để giới thiệu sản phẩm và chờ đợi cơ hội hợp tác.

Đó là container hàng sẽ đánh cược cả sự nghiệp và cuộc đời của anh, nên anh cùng các người thợ làm tận tâm, tỷ mỷ từ chất liệu tới mẫu mã. May thay, sau khi nhận và kiểm tra chất lượng đối tác đã hồi âm và gửi tiền, mở ra cơ hội hợp tác đầu tiên ở trời Tây.

"Chuyến hàng xuất ngoại đầu tiên là sản phẩm thảm lau chân bằng cói, bèo tây thành công, đối tác gửi cho tôi 50.000 USD. Tiền lãi có được từ đơn hàng không nhiều nhưng đủ để tôi tin rằng, chiến lược đưa cây cói, bèo tây sang châu Âu là đúng đắn", anh Tôn kể.

Anh Tôn vẫn luôn khao khát sản phẩm của mình có thể chiếm lĩnh thị trường khó tính hàng đầu là Mỹ. Tháng 8/2012, anh xách ba lô đến thành phố New York của Mỹ, tìm đối tác. Một tuần ở Mỹ, anh tìm kiếm được 2 đối tác nhưng sau đó lại không thể xuất hàng.

Hai năm sau, anh Tôn tiếp tục tìm đến các công ty nhập hàng thủ công mỹ nghệ ở Mỹ để xúc tiến. Khi gửi danh mục mẫu mã sản phẩm, may mắn có một đơn vị đồng ý hợp tác.

Không lâu sau, các sản phẩm là hộp đựng đồ ăn, xà phòng, sữa tắm, thùng chứa quần áo, đồ gia dụng… đều được kết tinh xảo, tỉ mẩn bằng cói, bèo tây rời cảng Hải Phòng, vượt nửa vòng trái đất sang Mỹ.

Đến nay, anh Tôn đã đi nhiều nước trên thế giới như: Mỹ, Anh, Thụy Điển, Đức, Hồng Kông… tự tin nói tiếng Anh, giới thiệu các sản phẩm của công ty với đối tác. Những chuyến công tác dự các buổi trưng bày giới thiệu sản phẩm được tổ chức ở Hồng Kông Kong, Trung Quốc, Mỹ… sau khi kết thúc anh không đi tham quan cùng với đoàn mà dành thời gian tìm kiếm đối tác mới.

"Mục tiêu của tôi là để các sản phẩm làm từ thiên nhiên của người Việt được cả thế giới biết đến, phục vụ khách quốc tế. Để bèo tây nhưng không còn rẻ như bèo nữa", anh Tôn nói.

Đưa quạt mo ra thế giới

Dẫn chúng tôi đi tham quan khu trưng bày, anh Tôn giới thiệu về chiếc quạt mo, sản phẩm mới của công ty. "Cuối năm ngoái, hơn 1.000 chiếc quạt mo, cùng các sản phẩm được biến tấu từ mo cau đã xuất đi Mỹ. Việc mang mo cau xuất ngoại khiến nhiều người nghĩ tôi nói khoác", anh Tôn chia sẻ.

Theo anh Tôn, từ chiếc mo cau, có thể tạo ra rất nhiều các sản phẩm khác nhau như quạt thằng Bờm, đĩa, hộp đựng đồ ăn… khá bắt mắt, giá thành lại rẻ, dao động 2.000-6.000 đồng/sản phẩm.

Sau khi ép, sản phẩm được diệt khuẩn bằng máy chiếu tia UV rồi đóng gói. Đây là sản phẩm bảo vệ môi trường, khá độc đáo nên thị trường nước ngoài rất ưa chuộng.

Bình quân mỗi tháng công ty của anh Tôn đưa 400.000 sản phẩm được làm từ cói, bèo tây, mo cau ra thế giới. Từ đơn hàng đầu tiên ở Tây Ban Nha, đến nay sản phẩm của công ty đã có mặt ở 15 quốc gia, trong đó có các thị trường khó tính như: Mỹ, Đức, Anh, Pháp, Thụy Điển, Nhật Bản… Năm 2023, doanh thu của công ty đạt 4 triệu USD.

Bà Phạm Thị Chiến, Chủ tịch Hội nông dân xã Nga An cho biết, anh Phạm Minh Tôn là một điển hình trong phát triển kinh tế của địa phương. Đặc biệt, anh Tôn rất ham học hỏi, không ngại khó, ngại khổ; có tình yêu mãnh liệt với cây cói, tấm bèo. Anh đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm làm từ cói, bèo tây, mo cau, "nâng tầm" để chúng trở nên có giá.Công ty của anh Tôn đang tạo việc làm cho 2.000 lao động, với mức thu nhập 4-8 triệu đồng/người/tháng. Công ty đã có 3 sản phẩm : Bộ rổ cói 3 chiếc, Bình hoa bằng cói, Khay đựng rau, quả Việt Anh đạt tiêu chuẩn sản phẩm OCOP 4 sao.

Thanh Tâm