Không thể trì hoãn việc giải quyết cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa

Cần tổ chức nhiều cuộc họp giữa kỳ để đi đến thống nhất

Theo nhận định của ông Eirik Lindebjerg, Giám đốc Chính sách Nhựa Toàn cầu, WWF về INC -4 cho thấy, các trao đổi mới nhất liên quan đến thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa đạt được những kết quả nhất định khi các quốc gia đã đề xuất và triển khai một số giải pháp quan trọng nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa; tuy nhiên các nước vẫn chưa thống nhất được ranh giới lớn nhất của thỏa thuận này - liệu thỏa thuận sẽ đưa ra các quy tắc chung trên phạm vi toàn cầu hay chỉ thực thi nguyên trạng thông qua các quy tắc tự nguyện dựa trên các kế hoạch quốc gia.

Kỳ họp cũng ghi nhận việc xây dựng các quy tắc nhằm ngăn chặn các sản phẩm nhựa có vấn đề và có thể thay thế được bằng vật liệu khác; tuy nhiên vẫn còn bỏ ngỏ khả năng liệu thỏa thuận có ban hành các biện pháp giảm thiểu sản xuất và tiêu dùng nhựa hay không.

Các quốc gia đã đồng ý tổ chức các phiên họp giữa kỳ chính thức trước INC-5. Điều này sẽ có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy xây dựng danh sách các sản phẩm nhựa và hóa chất có hại và có thể tránh được, thiết kế sản phẩm để tái sử dụng và tái chế cũng như trong việc phân tích gói tài chính cần thiết để thực hiện hiệp ước này.

Do đó, cần tổ chức nhiều phiên họp trước khi các nhà đàm phán trở lại kỳ họp cuối cùng tại Busan, Hàn Quốc vào tháng 11 năm 2024 - WWF kêu gọi tất cả các chính phủ tăng cường các nỗ lực để thúc đẩy tiến trình giữa các phiên họp. Các phiên họp giữa kỳ chính thức, các cuộc họp kỹ thuật do các quốc gia điều hành, các hội nghị bộ trưởng và các cuộc thảo luận không chính thức sẽ đều cần thiết để đảm bảo cho các quốc gia sẵn sàng đàm phán và hoàn thiện thỏa thuận tại Busan cuối năm nay.

Nhiều quốc gia đặt quyết tâm cao

Bảy ngày đàm phán tại Ottawa đã cho thấy rõ đâu là những quốc gia ủng hộ một hiệp ước tham vọng về nhựa, giải quyết toàn bộ vòng đời của nhựa từ khai thác đến thải bỏ, và đâu là những quốc gia có quan điểm khác, phục vụ cho lợi ích của ngành công nghiệp nhựa và nhiên liệu hóa thạch.

Peru và Rwanda nổi lên với vai trò tiên phong khi đưa ra đề xuất về các hoạt động liên quan đến giai đoạn giữa các kỳ họp đối với nhựa nguyên sinh, đặt mục tiêu giảm 40% lượng sử dụng nhựa nguyên sinh trên toàn cầu vào năm 2040 so với mức năm 2025. Đề xuất này nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ một số phái đoàn, bao gồm Malawi, Philippines và Fiji.

Bên cạnh đề xuất của Rwanda/ Peru, một số quốc gia khác đã khởi động Tuyên bố Cầu nối Busan về Polyme Nhựa nhằm kêu gọi các bên ủng hộ việc giữ nguyên điều khoản giải quyết vấn đề nhựa nguyên sinh trong văn bản hiệp ước và tạo động lực cho vòng đàm phán thứ năm (và cũng là vòng cuối cùng theo kế hoạch) tại Busan, Hàn Quốc vào cuối năm nay. Tuy nhiên, đây chỉ là một nỗ lực không ràng buộc về mặt pháp lý và không đề cập đến vấn đề khai thác.

Quan điểm ngược lại là một các quốc gia sản xuất polyme và nhựa, bao gồm Ả Rập Saudi, Ấn Độ, Kuwait và Qatar. Nhóm này nhắc lại về phạm vi của dự thảo hiệp ước, nhằm tái định nghĩa ý nghĩa của toàn bộ vòng đời của nhựa, dường như là một nỗ lực để thu hẹp phạm vi của hiệp ước chỉ tập trung vào vấn đề quản lý chất thải.

Mặc dù đã có những tiến bộ trong các cuộc đàm phán thực chất tại Ottawa, các quốc gia vẫn ra về với một văn bản chưa phù hợp cho các cuộc đàm phán cuối cùng ở Busan. Trong khi một số phần của dự thảo đã được tinh gọn, thì cũng có nhiều nội dung được bổ sung hơn so với nội dung bị loại bỏ, dẫn đến một văn bản rắc rối với rất nhiều phương án, từ ngữ và câu được đóng ngoặc vuông (tức là ngôn ngữ chưa được thống nhất). Một số quốc gia vẫn tiếp tục các chiến thuật cản trở và thiếu tham vọng - làm loãng nội dung, thêm vô số ngoặc vuông, và bóp méo ngôn ngữ trong các điều khoản khác nhau nhằm mục đích thu hẹp phạm vi và giảm tham vọng của hiệp ước.

Các bên tham gia đàm phán đang hoạt động theo các quy tắc thủ tục được áp dụng tạm thời, cho phép bỏ phiếu về các quyết định nếu mọi nỗ lực để đạt được đồng thuận đều đã được thực hiện. Tuy nhiên, dưới áp lực từ các quốc gia có quan điểm khác, những quốc gia kiên quyết không bỏ phiếu, các bên đã phải hoạt động theo quy trình ra quyết định dựa trên đồng thuận trên thực tế, điều này hạn chế tham vọng ngay cả đối với các quyết định liên quan đến hoạt động giữa các kỳ họp.

Những nỗ lực thiếu tham vọng này không có gì đáng ngạc nhiên, khi mà lợi ích của ngành nhiên liệu hóa thạch ngày càng gia tăng sự hiện diện của họ tại các cuộc đàm phán. Khi các quốc gia tiếp tục tiến tới INC-5, điều cần thiết là họ phải hành động theo yêu cầu của những Người bản xứ với tư cách là những người nắm giữ quyền lợi đối với một môi trường sống lành mạnh. Những Người Bản địa, cùng với các đồng minh trong các cộng đồng tiền tuyến và tuyến đầu trên khắp thế giới, đã nêu rõ yêu cầu được bảo vệ khỏi những tác hại của việc khai thác nhiên liệu hóa thạch và các giải pháp sai lầm như đốt rác và tái chế hóa học - đây là yêu cầu để bảo vệ quyền của họ đối với một môi trường sống lành mạnh - cũng như trong lời kêu gọi của họ đối với các giải pháp tuần hoàn thực sự như hệ thống tái sử dụng không độc hại và các thực tiễn bản địa khác.

Tham dự phiên đàm phán này, Cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho biết, quan điểm của Đoàn Việt Nam tham dự Phiên họp là mong muốn cùng với thế giới tập trung giải quyết ô nhiễm nhựa, trong đó nhấn mạnh vai trò của nhựa và các sản phẩm nhựa trong xã hội; vai trò của nhóm phi chính thức trong quá trình giải quyết ô nhiễm nhựa; nhu cầu hỗ trợ về tài chính, công nghệ và tăng cường năng lực. Việt Nam cùng với các quốc gia đang phát triển có thể tham gia nhiều hơn vào nỗ lực giải quyết ô nhiễm nhựa dựa trên nguyên tắc trách nhiệm chung nhưng có sự phân biệt và phù hợp với năng lực của mỗi quốc gia trong chuyển đổi công bằng, xóa đói giảm nghèo, trách nhiệm giữa các thế hệ và vì mục tiêu phát triển bền vững.

Sự gia tăng và ô nhiễm nhựa là những vấn đề phức tạp và toàn cầu. Tất cả chúng ta đều tin tưởng rằng các quốc gia sẽ tiếp tục theo đuổi các biện pháp ràng buộc pháp lý trong khuôn khổ luật pháp quốc tế để đảm bảo chúng ta thống nhất về một hiệp ước vào cuối năm nay, giải quyết toàn bộ vòng đời của nhựa từ khai thác đến thải bỏ.

Phan Phương