Luật Địa chất và Khoáng sản tạo điều kiện cho địa phương phát triển và đảm bảo an ninh quốc gia

Sáng 4/6, tại Nhà Quốc hội, dưới sự chủ trì và điều hành của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Quốc hội khóa XV tiến hành phiên chất vấn và trả lời chất vấn nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực tài nguyên – môi trường tại Kỳ họp thứ 7. Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh đã làm rõ ý kiến chất vấn của các đại biểu Quốc hội về giải pháp nghiên cứu, thăm dò, khai thác, sử dụng nguồn tài nguyên khoáng sản làm vật liệu xây dựng và tài nguyên, khoáng sản quý hiếm.

Luật hoá cơ chế đặc thù trong khai thác khoáng sản tạo điều kiện cho địa phương phát triển

Chất vấn Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh, đại biểu Đặng Bích Ngọc - Đoàn ĐBQH tỉnh Hòa Bình cho biết, thời gian qua, để giải quyết khó khăn trong khai thác khoáng sản, nhất là vật liệu san lấp các công trình giao thông trọng điểm, Quốc hội đã cho phép áp dụng cơ chế đặc thù để xử lý vấn đề này. Để giải quyết căn cơ vướng mắc trên, đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết cần luật hóa nội dung này thế nào nhằm đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước, tạo sự thống nhất, chủ động cho chính quyền địa phương tổ chức thực hiện?

Trả lời câu hỏi của đại biểu Đặng Bích Ngọc về vật liệu san lấp, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, sự đồng lòng của các địa phương nên đến nay đã thực hiện cơ chế đặc thù về việc cấp vật liệu san lấp cho các dự án trọng điểm quốc gia, dự án cao tốc. Chính phủ cũng ban hành các văn bản hướng dẫn triển khai; đồng thời chỉ đạo và Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành các hướng dẫn về vật liệu xây dựng cho các dự án, nhờ vậy đến nay, tiến độ của các dự án này đạt yêu cầu đề ra.

Bộ trưởng khẳng định, cơ chế đặc thù của Quốc hội cho phép đã được triển khai rất hiệu quả. Để luật hóa nội dung này, theo luật hiện hành quy trình cấp mỏ giống như kim loại quý và chưa được phân loại, phân nhóm. Để xử lý vấn đề này, Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan chủ trì soạn thảo trình Chính phủ trình Quốc hội Luật Địa chất và Khoáng sản, trong đó đã phân loại 4 nhóm khoáng sản: kim loại quý, vật liệu xây dựng cao cấp, vật liệu xây dựng thông thường và vật liệu đất đá sỏi. Trong đó, vật liệu đất đá sỏi sẽ được phân cấp cho các địa phương và không phải cấp phép mỏ nữa mà chỉ cần đăng ký, sau đó nộp nghĩa vụ thuế theo quy định.

Luật Địa chất và Khoáng sản sẽ khắc phục những hạn chế trong xác định tiền cấp quyền khai thác khoáng sản

Trả lời chất vấn của đại biểu liên quan đến tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, tiền cấp quyền khai thác thực hiện theo Luật Khoáng sản, sau 13 năm thực hiện, chính sách này đã góp phần tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước; cũng như trách nhiệm đối với các tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện giấy phép. Bộ trưởng cho biết, tính đến năm 2023, tổng số tiền thu được từ cấp quyền khai thác khoáng sản đạt trên 55.887 tỷ đồng.

Bộ trưởng cho biết, trong quá trình thực hiện cũng có một số bất cập như đại biểu băn khoăn đó là tiền cấp quyền được tính theo trữ lượng khai thác và không phụ thuộc vào trữ lượng khai thác thực tế, vì vậy có nhiều biến động. Bởi khi điều tra cơ bản địa chất phục vụ khai thác khoáng sản, nhưng có nhiều mỏ khoáng sản không thể đánh giá trữ lượng tuyệt đối. Tiền cấp quyền được tính trên cơ sở kết quả điều tra thăm dò khoáng sản nên độ chính xác tương đối.

Vì vậy, trong dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản, Bộ Tài nguyên và Môi trường tham mưu theo hướng, tiền cấp quyền vẫn tính theo trữ lượng nhưng được quyết toán theo khối lượng thực tế.

Đấu giá, khai thác khoáng sản tăng thu ngân sách cho nhà nước

Về vấn đề đấu giá khai thác khoáng sản luôn được các đại biểu quan tâm trong phiên chất vấn. Theo các đại biểu, vấn đề đấu giá khai thác khoáng sản là nguyên tắc cơ bản trong cấp phép thăm dò khai thác khoáng sản. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết trong thời gian, vấn đề này được thực hiện như thế nào? Đồng thời cho biết trong thời gian tới, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ định hướng hoàn thiện chế định đấu giá quyền khai thác khoáng sản như nào?

Trả lời về nội dung này, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh thông tin, căn cứ vào tình hình thực tế và thực hiện Nghị quyết số 10 của Bộ Chính trị, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tham mưu việc thực hiện Luật Địa chất và khoáng sản, trong đó có đề cập đến việc muốn đấu giá khoáng sản được thì phải tăng cường ưu tiên nguồn lực để điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản.

Đối với việc đấu giá, khai thác khoáng sản, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh nhấn mạnh, việc làm này phải đảm bảo đóng góp vào ngân sách Nhà nước cũng như là hiệu quả sử dụng khoáng sản. Điều 22 của Nghị định 458 cũng đề cập rõ đến việc khai thác các mỏ khoáng sản phải đảm bảo an ninh quốc gia, không phải loại khoáng sản nào cũng được phép khai thác.

Bộ trưởng cho biết quan điểm là tăng đấu giá khai thác, tăng thu tối đa nguồn ngân sách việc sử dụng tài nguyên về khoáng sản, do đó Bộ Tài nguyên và Môi trường đã đánh giá những nội dung bất cập để có kiến nghị sửa đổi, đảm bảo tính minh bạch, phù hợp trong đấu giá quyền khai thác tài nguyên về khoáng sản….

Đối với nhóm vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm về nội dung liên quan đến quản lý các mỏ hết thời gian cho phép khai thác theo giấy phép, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, thời gian cấp phép mỏ tối đa là 30 năm, các mỏ được phép gia hạn nhiều lần, tổng thời gian không quá 20 năm, nghĩa là tuổi thọ của một mỏ theo luật là 50 năm.

Như vậy, trường hợp các mỏ sau khi khai thác 30 năm mà đang còn trữ lượng, chủ mỏ đã thực hiện đầy đủ, bài bản các giấy tờ thủ tục, thực hiện đúng nghĩa vụ thuế với Nhà nước, nghĩa vụ bảo vệ môi trường, trước khi hết hạn 45 ngày, chủ mỏ cần làm hồ sơ đề xuất để xin gia hạn. Các cơ quan có thẩm quyền sẽ xem xét hồ sơ để quyết định việc tiếp tục giao mỏ theo quy định.

Dự trữ khoáng sản là đảm bảo an ninh quốc gia

Trả lời câu hỏi chất vấn của đại biểu Lò Thị Việt Hà – Đoàn ĐBQH Tuyên Quang về việc dự trữ khoáng sản quan trọng, thiết yếu, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh khẳng định, việc dự trữ khoáng sản quan trọng, thiết yếu chính là đảm bảo an ninh quốc gia. Chính phủ đã ban hành Quyết định số 645 về phê duyệt khu vực dự trữ khoáng sản quốc gia gồm 48 khu vực với 10 loại khoáng sản quan trọng cần dự trữ cho sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội. Và trong Nghị định 51 về quản lý khoáng sản và khu vực dự trữ khoáng sản quốc gia, ngoài quy định đầu tư thực hiện diện tích khu vực dự trữ khoáng sản, còn quy định tiêu chí để khoanh định khu vực dự trữ khoáng sản quốc gia.

Do đó, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh khẳng định, với các khoáng sản, chúng ta không thể khai thác hết cùng lúc, mà có những khu vực khoanh vùng để dự trữ, đảm bảo cho sự phát triển dự trữ quốc gia, đảm bảo yêu cầu và việc sử dụng khoáng sản. Đồng thời nhấn mạnh việc cân đối giữa các dự trữ khoáng sản quốc gia đối với các khoáng sản chiến lược quan trọng là mục tiêu của chiến lược và đã được Chính phủ ban hành.

Thời gian qua, Bộ TN&MT đã tổ chức thực hiện vấn đề này, khoanh vùng các khu vực dự trữ khoáng sản theo quy định. Theo Bộ trưởng, muốn có dự trữ khoáng sản, chúng ta phải điều tra cơ bản địa chất về khoáng sản, đặc biệt là khoáng sản thiết yếu, quan trọng, tuy nhiên nguồn lực cho vấn đề này còn thiếu. Thủ tướng sẽ quyết định phân kì theo lộ trình, khai thác và chế biến như thế nào, khu vực nào được dự trữ.

Do đó, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh mong muốn có thêm nguồn lực cho vấn đề này. Bộ TN&MT phối hợp với các bộ ngành địa phương, căn cứ vào định hướng chiến lược các ngành, căn cứ vào nhu cầu, báo cáo Thủ tướng để khoanh vùng khoáng sản trong thời gian tới.

Nghiêm túc đánh giá tác động môi trường khi sử dụng cát biển

Liên quan đến việc đưa ra các giải pháp về nguyên vật liệu cho các dự án đặc biệt quan trọngtrong bối cảnh thiếu cát sông thì dùng phương án dùng cát biển để thay thế, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, việc sử dụng vật liệu cát cho các dự án trọng điểm quốc gia, đặc biệt là đường cao tốc rất khó khăn. Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo bộ ngành liên quan nghiên cứu sử dụng cát biển. Hiện nay, dự án thí điểm của Bộ Giao thông vận tải trong tiến hành san lấp và xây dựng đường giao thông. Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao nhiệm vụ đánh giá trữ lượng khu vực để lấy cát biển.

Thời gian qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã hoàn thành đánh giá trữ lượng khu vực Sóc Trăng, với trữ lượng có thể lấy ngay là 145 triệu mét khối. Bộ trưởng cho biết, trữ lượng rất lớn và hiện nay cát biển đã được sử dụng san lấp và sử dụng trong các khu kinh tế, khu công nghiệp và các dự án ven biển.

Về lo ngại của đại biểu về nguy cơ nhiễm mặn, Bộ trưởng khẳng định cần đánh giá tác động môi trường, tốt nhất sử dụng ở khu vực đã nhiễm mặn. Tùy theo công trình, dự án sẽ được đánh giá tác động, với nguyên tắc không được để ảnh hưởng đến nước mặt. Bộ Xây dựng sẽ có quy trình cụ thể về từng công trình xây dựng.

Chế biến sâu những khoáng sản quan trọng

Trả lời câu hỏi của đại biểu Trần Quang Minh - Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Bình về chiến lược khai thác, chế biến khoáng sản Việt Nam, cụ thể là về công tác khai khoáng, sử dụng và quản lý đất hiếm trong thời gian qua? Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh khẳng định, Việt Nam có trữ lượng tương đối lớn, Bộ Tài nguyên và Môi trường đang triển khai Đề án điều tra cơ bản, sau khi hoàn thành sẽ báo cáo Thủ tướng. Đồng thời khẳng định quan điểm, việc khai thác, chế biến cần tính đến chế biến sâu, chế biến tinh, phục vụ cho các ngành công nghiệp Việt Nam, nhất là công nghiệp chip bán dẫn, hướng tới xuất khẩu.

Tăng cường công tác thanh tra để xử lý tình trạng khai thác tài nguyên trái phép

Trả lời đại biểu Lý Văn Huấn - Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Nguyên về công tác thanh tra, kiểm tra phát hiện hoạt động khai thác khoáng sản, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, theo Luật Khoáng sản năm 2010 và Nghị định hướng dẫn của các bộ ngành, hoạt động khai thác khoáng sản được phân cấp quản lý mạnh ở địa phương, đặc biệt là vật liệu xây dựng. Bộ phân luồng kiểm tra cùng các bộ ngành và địa phương. Thời gian qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường và các bộ ngành liên quan đã tăng cường kiểm tra, giám sát cùng các địa phương. Qua 5 năm, Bộ đã có 12 cuộc thanh tra và 40 cuộc kiểm tra chấp hành về khoáng sản với tổng số 933 lượt giấy phép, phát hiện 258 tổ chức, cá nhân vi phạm, đã ban hành 258 quyết định xử lý vi phạm hành chính với tổng số tiền 30 tỷ đồng.

Qua thanh tra, kiểm tra, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh nhận thấy, các chủ dự án mỏ đã sai phạm về vi phạm công suất cho phép, khai thác ra ngoài ranh giới, hoặc khai thác nhưng không đảm bảo điều kiện, yêu cầu về bảo vệ môi trường. Theo Bộ trưởng, Bộ sẽ xử lý nghiêm các sai phạm này, nhất là sai phạm có tính liên tục, nối tiếp, sau đó sẽ chuyển sang cơ quan chức năng điều tra để xử lý nghiêm các vi phạm này.

Thời gian tới, dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản sẽ phân cấp mạnh hơn nữa cho các địa phương. Với trách nhiệm của mình, Bộ trưởng cho biết, Bộ TN&MT sẽ tăng cường đội ngũ thanh tra, kiểm tra, phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành và địa phương, thanh tra, xử lý để phát hiện sớm, xử lý sớm việc khai thác khoáng sản, đảm bảo không thất thoát, khai thác trái phép nguồn tài nguyên này.

Khương Trung - Thanh Tùng