Tốc độ tuyệt chủng tăng nhanh gây phản ứng dây chuyền về mất đa dạng sinh học

Vấn đề này gây chú ý trước Ngày Quốc tế Đa dạng Sinh học (22/5) và được đề cập trong ấn bản gần đây nhất của Báo cáo Rủi ro thiên tai liên kết của UNU.

Làm sáng tỏ hơn vấn đề đồng tuyệt chủng

Trong số các loài động vật có nguy cơ mắc bệnh, có rùa gopher, một trong những loài sống lâu đời nhất trên hành tinh. Câu chuyện bi thảm về sự mất đa dạng sinh học này đang diễn ra ở trung tâm vùng đồng bằng ven biển miền Nam nước Mỹ. Tuy nhiên, số lượng giảm sút của chúng không chỉ là vấn đề đối với sự tồn tại của loài rùa vì những sinh vật này còn đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng mong manh của vương quốc ven biển của chúng.

Rùa Gopher không chỉ đơn thuần là cư dân trong môi trường sống của chúng, đây còn được ví là những “kiến trúc sư”, hệ sinh thái điêu khắc và cung cấp khu bảo tồn cho hơn 350 loài khác. Với hai chân trước hoạt động giống như xẻng, chúng đào hang có kích thước dài từ 6 đến 9 mét và sâu từ 1,8 đến 2,5 mét.

Từ côn trùng nhỏ đến động vật lưỡng cư lớn hơn, mỗi sinh vật đều đóng một vai trò quan trọng trong mạng lưới sự sống phức tạp của hệ sinh thái mà các hang cung cấp. Hang của rùa gopher là nơi trú ẩn an toàn để sinh sản và nuôi dưỡng con cái, đồng thời đây cũng là nơi chúng dành thời gian nghỉ ngơi để tránh những kẻ săn mồi và các yếu tố thời tiết.

Nếu rùa gopher biến mất, rất có thể hiệu ứng domino - một chuỗi phản ứng xảy ra khi có một thay đổi nhỏ tại điểm bắt đầu - sẽ được cảm nhận trên toàn hệ sinh thái.

Trong số những loài dễ bị tổn thương nhất có loài ếch gopher sẫm màu đang có nguy cơ tuyệt chủng cao. Dựa vào hang của rùa để trú ẩn và sinh tồn, sự biến mất của rùa rất có thể sẽ khiến sự sống sót của ếch cũng gặp nguy hiểm.

Để làm sáng tỏ hơn về vấn đề đồng tuyệt chủng, UNU cho biết các hoạt động mạnh mẽ của con người, như thay đổi mục đích sử dụng đất, khai thác quá mức, biến đổi khí hậu, ô nhiễm và du nhập các loài xâm lấn, đang gây ra tốc độ tuyệt chủng nhanh hơn ít nhất hàng chục đến hàng trăm lần so với quá trình tuyệt chủng tự nhiên.

Ví dụ, trong 100 năm qua, hơn 400 loài động vật có xương sống đã biến mất. Do đó, báo cáo đề cập đến sự tuyệt chủng gia tăng trong số 6 “điểm bùng phát rủi ro” có mối liên hệ với nhau. Việc chạm đến những điểm như vậy diễn ra khi các hệ thống mà nhân loại dựa vào không thể giảm bớt rủi ro và ngừng hoạt động như mong đợi - chủ yếu là do hành động của con người.

Hiệu ứng domino có thể làm sụp đổ toàn bộ hệ sinh thái

Các hệ sinh thái được xây dựng trên mạng lưới kết nối phức tạp giữa các loài khác nhau. Hiệu ứng domino có thể khiến nhiều loài bị tuyệt chủng và cuối cùng thậm chí là sự sụp đổ của toàn bộ hệ sinh thái.

Với gần một triệu loài thực vật và động vật hiện đang bị đe dọa, hiệu ứng lan tỏa của sự tuyệt chủng của một loài có thể ảnh hưởng đến vô số loài khác, phá vỡ các chức năng sinh thái quan trọng.

Rái cá biển có nguy cơ tuyệt chủng là một ví dụ khác về sự phụ thuộc phức tạp trong hệ sinh thái. Coi rừng tảo bẹ Thái Bình Dương là nhà của mình, chúng từng có số lượng lớn nhưng hiện đang bị đe dọa tại địa phương do bị săn lùng không ngừng để lấy lông trước đây.

Rái cá biển săn nhím biển, ngăn chặn sự phát triển không kiểm soát của quần thể nhím biển. Không có sự hiện diện của rái cá, những loài ăn cỏ có gai này hoạt động tràn lan, biến những khu rừng tảo bẹ tươi tốt thành “những khu vực nhím biển cằn cỗi” hoang tàn.

Tuy nhiên, UNU cho biết, sự sụt giảm của rái cá biển sẽ có những tác động vượt xa sự biến mất của riêng tảo bẹ. Hơn 1.000 loài, bao gồm cá mập, rùa, hải cẩu, cá voi, chim và vô số loài cá, dựa vào những nơi trú ẩn dưới nước này để tồn tại.

Xây dựng tương lai mong muốn

Trước thực tế trên, giải quyết cuộc khủng hoảng đa dạng sinh học đòi hỏi cách tiếp cận nhiều mặt và thừa nhận mối liên hệ giữa các rủi ro và giải pháp.

Với chủ đề của Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học là “Be part of the Plan” - “Hãy là một phần của Kế hoạch đa dạng sinh học”, Liên hợp quốc kêu gọi mọi người ủng hộ việc thực hiện Kế hoạch Đa dạng sinh học được thông qua vào năm 2022, trong đó đặt ra các mục tiêu và biện pháp cụ thể nhằm ngăn chặn và đảo ngược tình trạng mất mát thiên nhiên vào năm 2050.

Bà Zita Sebesvari, Phó Giám đốc Viện Môi trường và An ninh Con người của UNU, tác giả chính của Báo cáo Rủi ro thiên tai liên kết cho biết, một trong những mục tiêu trên là giảm tỷ lệ tuyệt chủng của tất cả các loài gấp 10 lần vào giữa thế kỷ này và tăng số lượng lớn các loài hoang dã bản địa lên mức khỏe mạnh và có khả năng phục hồi.

Bà giải thích: “Mặc dù các chiến lược thích ứng, như khôi phục và bảo vệ hành lang xanh giữa môi trường sống của động vật mang lại khoảng thời gian nghỉ ngơi, nhưng việc giải quyết các nguyên nhân cơ bản gây ra sự tuyệt chủng vẫn rất quan trọng, bởi vì mục tiêu này sẽ không thể đạt được nếu nguy cơ tuyệt chủng diễn ra nhanh”.

Về lâu dài, tránh tuyệt chủng và đồng tuyệt chủng sẽ là giải pháp thực tế duy nhất để ngăn chặn tình trạng mất đa dạng sinh học, đòi hỏi phải thay đổi tư duy. Bà Sebesvari cho biết: “Những nỗ lực bảo tồn phải vượt ra ngoài từng loài riêng lẻ để bao trùm toàn bộ hệ sinh thái”.

“Cần có hành động khẩn cấp và quyết đoán để bảo tồn khả năng phục hồi của hệ sinh thái và đảm bảo sự tồn tại của mạng lưới sự sống đa dạng trên hành tinh chúng ta. Coi thiên nhiên như một phần không thể thiếu trong văn hóa của chúng ta là điều cần thiết để đảm bảo một tương lai bền vững, đồng thời thừa nhận rằng số phận của chúng ta chắc chắn gắn liền với số phận của thế giới tự nhiên”, bà Sebesvari nhấn mạnh.

Mai Đan