Khí tượng thủy văn và Minh triết đi đầu

Lịch sử thế giới đã từng chứng kiến nhiều cuộc bể dâu theo đúng nghĩa đen do biến đổi khí hậu gây ra. Sau những cuộc "trấn áp" thiên nhiên thất bại, người ta càng nhìn nhận rõ hơn vai trò của KTTV và vị thế đi đầu của nó trong công cuộc ứng phó thuận thiên để sắp xếp và kiến tạo thế giới.

Thuyết minh thêm về lý do tiếp tục xác lập vị thế đi đầu của KTTV và nhấn mạnh nó trong chủ đề Ngày Khí tượng thế giới năm 2024, Tổ chức khí tượng thế giới (WMO) từng chia sẻ: Sẽ không thể đạt được tiến bộ trong mục tiêu phát triển bền vững với cam kết “Cùng hành động khẩn cấp để chống lại biến đổi khí hậu và các tác động của nó” nếu chúng ta không biết coi trọng và đề cao vị thế đi đầu của KTTV. Nó không chỉ cho chúng ta con đường ẩn nấp an toàn trước thiên tai mà còn vạch tầm nhìn trong hoạch định kiến thiết xã hội. Với cách xác lập này, trong một tuyên bố mới đây, WMO khẳng định, “WMO sẽ vẫn ở tuyến đầu của hành động vì khí hậu khi chúng ta thực hiện hành trình hợp tác và đổi mới, tận dụng chuyên môn tập thể để vượt qua thách thức và đạt được tầm nhìn chung về một thế giới an toàn hơn, kiên cường hơn cho các thế hệ tương lai”.

Là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề trước BĐKH và các hình thái thời tiết cực đoan, hoạt động KTTV của Việt Nam đã hình thành từ rất sớm, bằng chứng này còn lưu giữ trong dấu ấn các nền văn hóa, trong tục ngữ ca dao và nhiều kinh nghiệm dân gian lưu truyền đến ngày nay.

Những manh nha này còn là tiền thân đặt nền móng cho sự ra đời của ngành KTTV. Cùng với thiết lập mối quan hệ hết sức chặt chẽ với các lĩnh vực, ngành nghề, địa phương và sự vận động của đời sống xã hội, KTTV đã từng bước khẳng định vai trò tham gia quản lý hiệu quả các nguồn tài nguyên (gió, nước, năng lượng mặt trời…). Năm 2023, thông qua phát ngôn “Thông tin, dữ liệu KTTV phải được xác định là cơ sở quan trọng trong quá trình xây dựng và thực hiện các quy hoạch, chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của các cấp, các ngành”, người đứng đầu ngành KTTV - Bộ TN&MT lúc bấy giờ thêm một lần khẳng định sứ mệnh quan trọng và vị trí mà ngành KTTV nắm giữ.

Ngay thời điểm này, trước khi Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) bước vào cao điểm xâm nhập mặn, nhiều địa phương vùng ĐBSCL đã chủ động cho mình các phương án thích ứng và chống chịu từ sớm từ xa. Ở đây không thể phủ nhận vai trò của cơ quan KTTV trong việc dự báo, cảnh báo sớm chu trình phức tạp từ tác động kép El Nino - La Nina và dự báo tác động của nó, đặc biệt là đối với các vùng khí hậu nhạy cảm hoặc các vùng dễ tổn thương như ĐBSCL. Soi chiếu thực tiễn diễn ra hôm nay với thông tin dự báo sớm trước đây, đến thời điểm này, có thể khẳng định, mức độ xâm nhập mặn sát với thông tin dự báo.

Trong bối cảnh xâm nhập mặn diễn ra sớm hơn, mức độ gay gắt hơn so với cùng kỳ năm trước, cơ quan KTTV đã làm tốt vai trò dự báo của mình, là cơ sở để Chính phủ và các địa phương, các ngành chức năng có giải pháp phòng ngừa, chuẩn bị, hạn chế thấp nhất ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống và sản xuất. Bước đi sớm, đi trước của ngành KTTV và việc chủ động trong công tác ứng phó, phòng ngừa của các cơ quan từ Trung ương tới địa phương ở những thời điểm này thêm một lần nữa góp phần khẳng định tính logic và đúng đắn mà chủ đề ngày Khí tượng thế giới năm nay đặt ra: “Khí tượng thủy văn tiên phong ứng phó biến đổi khí hậu”.

Lập luận KTTV đi đầu và hiệu triệu “tiên phong ứng phó biến đổi khí hậu” không chỉ dừng ở việc kêu gọi dự báo, cảnh báo sớm để phòng ngừa, hạn chế thiệt hại do biến đổi khí hậu gây ra. Thông điệp của WMO phải được hiểu ở tầm minh triết, rằng mọi hành động của con người trước tiên phải ưu tiên hướng tới tôn trọng thiên nhiên, tôn trọng thiên nhiên để giảm thiểu tổn thương khí hậu, giảm thiểu tổn thương khí hậu đồng nghĩa với giảm thiểu tổn thương cho con người. Và như vậy, khi chúng ta đi đầu trong hành động vì khí hậu, chúng ta đang đồng thời đi đầu trong hành động cho con người, vì con người!