Nhìn lại 15 năm triển khai các biện pháp kiểm soát thuốc lá trên toàn cầu
(TN&MT) - Qua 15 năm triển khai các biện pháp kiểm soát thuốc lá trong kế hoạch MPOWER của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nỗ lực hạn chế sử dụng thuốc lá trên toàn cầu đã gặt hái được thành quả tích cực khi tỷ lệ hút thuốc giảm đáng kể. Tuy vậy, “cuộc chiến” chống thuốc lá trên toàn cầu vẫn đối mặt nhiều thách thức, nhất là khi thuốc lá điện tử ngày càng phổ biến.
MPOWER góp phần đẩy lùi đại dịch thuốc lá
WHO vừa công bố báo cáo cho thấy 5,6 tỷ người - tương đương 71% dân số thế giới - hiện được bảo vệ bằng ít nhất một chính sách khả thi tốt nhất để giúp cứu sống nhiều người khỏi thuốc lá gây chết người - gấp 5 lần so với năm 2007.
Trong 15 năm qua kể từ khi các biện pháp kiểm soát thuốc lá trong kế hoạch MPOWER của WHO được giới thiệu trên toàn cầu, tỷ lệ hút thuốc đã giảm. Nếu không có kế hoạch này, ước tính sẽ có thêm khoảng 300 triệu người hút thuốc trên thế giới ngày nay.
Kế hoạch MPOWER (Monitor, Protect, Offer, Warn, Enforce, Raise) có 6 biện pháp gồm: Giám sát tình hình sử dụng thuốc lá và các chính sách phòng ngừa; bảo vệ người dân khỏi khói thuốc; hỗ trợ cai nghiện thuốc lá; cảnh báo về tác hại của thuốc lá; cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá; tăng thuế thuốc lá. Trong báo cáo của WHO, sau 15 năm triển khai, MPOWER đã góp phần quan trọng trong việc đẩy lùi nạn dịch thuốc lá trên toàn cầu.
Báo cáo của WHO về nạn dịch thuốc lá toàn cầu tập trung vào việc bảo vệ công chúng khỏi khói thuốc thụ động. Báo cáo nhấn mạnh gần 40% quốc gia hiện có không gian công cộng trong nhà hoàn toàn không có khói thuốc.
Báo cáo cũng đánh giá tiến độ của các quốc gia trong việc kiểm soát thuốc lá và cho thấy có thêm 2 quốc gia nữa là Mauritius và Hà Lan đã đạt được kết quả tốt nhất trong việc triển khai tất cả các biện pháp MPOWER, một thành tích mà cho đến nay chỉ có Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ đạt được.
Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc WHO cho biết: “Những dữ liệu này cho thấy dần dần nhưng chắc chắn, ngày càng có nhiều người được bảo vệ khỏi tác hại của thuốc lá nhờ các chính sách khả thi dựa trên bằng chứng của WHO”. Tổng giám đốc WHO chúc mừng Mauritius trở thành quốc gia đầu tiên ở Châu Phi và Hà Lan trở thành nước đầu tiên ở Liên minh Châu Âu thực hiện đầy đủ các chính sách kiểm soát thuốc lá của WHO ở cấp cao nhất. WHO sẵn sàng hỗ trợ tất cả các quốc gia noi gương họ và bảo vệ người dân khỏi tai họa gây chết người này.
Không gian công cộng không khói thuốc chỉ là một chính sách trong tập hợp các biện pháp kiểm soát thuốc lá hiệu quả, MPOWER nhằm giúp các quốc gia thực hiện Công ước Khung của WHO về kiểm soát thuốc lá và ngăn chặn đại dịch thuốc lá.
Môi trường không khói thuốc giúp mọi người hít thở không khí trong lành, bảo vệ cộng đồng khỏi khói thuốc, khuyến khích mọi người bỏ thuốc lá và giúp ngăn chặn những người trẻ bắt đầu hút thuốc hoặc sử dụng thuốc lá điện tử.
Michael R. Bloomberg, Đại sứ toàn cầu của WHO về các bệnh không lây nhiễm và là nhà sáng lập Quỹ Từ thiện Bloomberg cho biết: “Mặc dù tỷ lệ hút thuốc đang giảm, nhưng thuốc lá vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên thế giới - phần lớn là do các chiến dịch tiếp thị không ngừng của ngành công nghiệp thuốc lá. Công việc của WHO đang tạo ra sự thay đổi lớn theo chiều hướng tích cực, nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm. Chúng ta sẽ có thể cải thiện sức khỏe cộng đồng và cứu sống thêm hàng triệu người nữa bằng cách giúp nhiều quốc gia thực hiện các chính sách thông minh, với sự hỗ trợ của cộng đồng và khoa học”.
Thuốc lá điện tử cản trở nỗ lực bảo vệ sức khỏe cộng đồng
Bên cạnh những thành quả đã đạt được, thế giới còn đối mặt với nhiều thách thức. Như đã nói ở trên, theo WHO, hiện chỉ có 4 nước gồm Brazil, Mauritius, Hà Lan và Thổ Nhĩ Kỳ thông qua toàn bộ 6 biện pháp chống thuốc lá được nêu trong kế hoạch MPOWER. 2,3 tỷ người tại 44 quốc gia vẫn chưa được bảo vệ bởi bất kỳ biện pháp nào. Tại 53 nước, lệnh cấm hút thuốc hoàn toàn chưa được áp dụng tại các cơ sở chăm sóc sức khỏe. Trong khi đó, chỉ khoảng một nửa số quốc gia có nơi làm việc riêng và nhà hàng không khói thuốc.
Sự chậm trễ trong nỗ lực ngăn chặn “kẻ giết người hàng loạt này” đã phải trả giá bằng sinh mạng của nhiều người dân. Thuốc lá tiếp tục là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với sức khỏe cộng đồng khi là nguyên nhân khiến 8,7 triệu người chết mỗi năm, trong đó có 1,3 triệu người tử vong do hút thuốc thụ động. Các chuyên gia y tế nhấn mạnh, những người hút thuốc lá thụ động có nguy cơ tử vong vì bệnh tim, đột qụy, các bệnh về đường hô hấp, tiểu đường và ung thư.
Tổng Giám đốc WHO Ghebreyesus khẳng định, thuốc lá điện tử là hòn đá tảng cản trở nỗ lực của các nước trên hành trình bảo vệ sức khỏe người dân. Tại nhiều quốc gia, thuốc lá điện tử được quảng cáo rầm rộ như một giải pháp thay thế lành mạnh cho việc hút thuốc.
Trong khi đó, theo nhiều nghiên cứu khoa học, hóa chất mà người hút thuốc lá điện tử hít vào có thể chứa một loạt các chất có khả năng gây hại, bao gồm những hợp chất hữu cơ độc hại dễ bay hơi, hóa chất gây ung thư và các kim loại nặng như niken, thiếc và chì.
Mặc dù thuốc lá điện tử gây ảnh hưởng nghiêm trọng sức khỏe người sử dụng, nhưng hiện có rất ít quy định về sản phẩm này. Báo cáo của WHO cho thấy, có 121 quốc gia trên thế giới đã thông qua một số biện pháp liên quan thuốc lá điện tử.
Tuy nhiên, 74 nước - chiếm gần 1/3 dân số thế giới - không áp dụng các quy định liên quan sản phẩm này như cấm sử dụng nơi công cộng, yêu cầu dán nhãn cảnh báo và cấm quảng cáo. Báo cáo cũng cho hay rất ít quốc gia áp dụng các biện pháp bảo vệ trẻ em, khi có tới 88 nước không quy định độ tuổi tối thiểu được mua thuốc lá điện tử.
Tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc lá điện tử trong thanh, thiếu niên đang gia tăng nhanh chóng. Theo kết quả nghiên cứu về tình hình sử dụng thuốc lá trong học sinh từ 13-15 tuổi của Bộ Y tế năm 2022, tỷ lệ học sinh sử dụng thuốc lá hiện nay khoảng 2,9%. Tuy nhiên, tỷ lệ học sinh nữ sử dụng thuốc lá có dấu hiệu gia tăng, chủ yếu là sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử.
Ông Nguyễn Nho Huy, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục thể chất, Bộ Giáo dục và Đào tạo cảnh báo, việc sử dụng thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha... ngày càng phổ biến trong giới trẻ Việt Nam, làm gia tăng tỷ lệ sử dụng trong học sinh, sinh viên. Đặc biệt, tỷ lệ học sinh bị ảnh hưởng hút thuốc lá thụ động trong trường học còn cao do một số nơi chưa thực hiện nghiêm túc các quy định về cấm hút thuốc lá trong trường học.
Có thể thấy, những năm gần đây, thế giới đã đạt được nhiều tiến bộ quan trọng trong cuộc chiến chống thuốc lá. Tuy nhiên, để sản phẩm nguy hiểm này không tiếp tục gây hại cho sức khỏe cộng đồng, WHO kêu gọi chính phủ các nước tiếp tục mạnh tay hơn trong việc triển khai các biện pháp giúp giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.
WHO cũng kêu gọi các quốc gia áp dụng tất cả các biện pháp MPOWER để chống lại đại dịch thuốc lá, đồng thời đẩy lùi ngành công nghiệp thuốc lá và nicotin.
“Tất cả các quốc gia không phân biệt mức thu nhập đều có thể giảm nhu cầu về thuốc lá, đạt được những thắng lợi lớn cho sức khỏe cộng đồng và tiết kiệm cho nền kinh tế hàng tỷ đô la chi phí chăm sóc sức khỏe và năng suất”, WHO nhấn mạnh.