Tết - như một tiếng lay gọi

Chẳng phải là một câu hỏi nữa, mà đã có người từng đặt vấn đề. Bởi theo họ, Tết truyền thống gây ra một số mệt mỏi, phiền lụy, lãng phí thời gian, vật chất và tạo thói xấu biếu xén quà cáp trong xã hội...
Quả không sai!

Nhưng hình như họ đang mắc sai lầm trong cách nhìn nhận bản chất Tết truyền thống của người Việt. Thực chất, những phiền lụy ấy sinh ra từ thái độ sống của những người lấy Tết như là một lý do để thực hiện ''kế hoạch'' cá nhân chứ không nhìn nhận ở góc độ là một sự kiện của văn hóa được sinh ra từ đời sống tinh thần của con người, làm cho đời sống tinh thần của con người thêm giàu có. Dù chỉ diễn ra trong mấy ngày nhưng Tết chứa đựng những giá trị tinh thần bền vững của văn hóa Việt. Vậy nên, Tết không chỉ đơn giản là sự kết thúc một vòng thời gian tính theo năm mà như là một tiếng lay gọi làm cho con người thức tỉnh. Và tôi nghĩ, Tết - chứa đựng trong nó những bí mật làm cho con người sống tốt đẹp hơn.

Khơi mở tình yêu quê hương

Mỗi năm, những ngày giáp Tết là lúc lòng người dâng lên nỗi nhớ cố hương và những người thân yêu của mình. Người xa nhà mong trở về, người ở nhà mong người đi xa về. Trong thời gian suốt một năm, những ngày giáp Tết là những ngày nỗi nhớ thương ấy nhiều hơn tất cả.

Tôi từng gặp những người định cư ở nước ngoài trong những ngày giáp Tết. Ấy là khoảng thời gian ký ức họ ngập tràn kỷ niệm về nơi họ sinh ra và lớn lên. Cũng chính là thời gian con người nghĩ về nơi chôn nhau cắt rốn nhiều nhất và da diết nhất.

Vào những ngày giáp Tết ở quê tôi, những gia đình có người thân đi làm ăn, học hành xa hoặc lấy chồng, lấy vợ ở xa đều mong ngóng họ trở về. Đêm giao thừa, cánh cổng ngõ cứ mở trong chờ đợi, và dường như vẫn ngóng tiếng bước chân ai vào ngõ.

Cũng có người bỏ quê ra đi, vì nhiều lý do không có ý định trở về, nhưng khi Tết đến, lòng họ bỗng đổi thay. Lúc đó, tiếng gọi của cố hương, của những người thân yêu vang lên trong lòng họ rõ hơn bao giờ hết. Mới hay, khoảng thời gian kỳ diệu của những ngày giáp Tết đã chứa đựng trong đó những bí mật có khả năng đánh thức sự lãng quên của con người.

Nối hiện tại vào quá khứ

Ngày cuối cùng của năm cũ, hầu hết ở các làng quê thường có tục, những người sống khăn áo chỉnh tề ra phần mộ thắp hương mời những người thân yêu đã khuất về ăn Tết cùng gia đình. Thời khắc thiêng liêng đứng trước mộ của người thân trong ngày cuối năm, những người sống như cảm được hơi thở, giọng nói và nhìn thấy gương mặt của những người đã khuất.

Ngày cuối cùng ấy của năm cũ, một không khí lạ lùng bao phủ con đường từ nghĩa trang trên cánh đồng chạy về làng và bao phủ trong những ngôi nhà. Những mất mát, những thương đau và nhớ nhung như tạm tan đi. Và ngôi nhà dương gian như ấm áp hơn bởi sự giao hòa.

Cái ngày cuối cùng của năm cũ ấy như mở ra một cánh cửa vô hình để những người sống và những người đã khuất gặp nhau cho dù chỉ ở trong cảm giác và cảm xúc. Những điều đó cho dù mơ hồ vẫn là một phần quan trọng trong đời sống của con người. Nó làm cho con người dâng lên tình yêu thương, lòng ơn kính với tổ tiên, ông bà, cha mẹ...

Và như một sự vô tình, không khí của ngày cuối cùng năm cũ ấy gieo vào lòng người sống hạt giống của tình yêu thương, kết nối họ với quá khứ.

Chất keo bền vững của gia đình

Không ít gia đình hiện nay do nhiều lý do mà các thành viên sống tản mạn ở nhiều nơi khác nhau. Có không ít gia đình hiếm khi có một ngày sum họp đủ đầy các thành viên của mình. Hoặc đôi khi, vì lý do này khác mà ông bà, cha mẹ, anh em, dâu rể, con cháu trong một gia đình không có dịp sum vầy cùng nhau. Thì Tết sẽ là dịp để mọi người gạt hết công việc về sum họp.

Khi mẹ tôi còn sống, mẹ tôi rất mong Tết. Bà mong Tết để những đứa con của bà có ít nhất một ngày quây quần bên bà như khi chúng còn nhỏ. Và cho dù khi tôi đã có tuổi, tôi vẫn cảm thấy vô cùng hạnh phúc khi có một ngày anh chị em cùng con cháu trở về làng, được ngồi ăn một bữa cơm bên cha mẹ trong ngôi nhà chúng tôi đã lớn lên. Khi cha mẹ mất đi, nhiều người mới nhận ra sự mất mát to lớn không gì bù đắp nổi.

Một hiện thực mà hầu như ai cũng nhận ra là đời sống hiện đại đã và đang xé một gia đình truyền thống ra từng mảnh. Và như vậy, tính bền vững của một gia đình sẽ bị lung lay.

Hằng năm vào những ngày giáp Tết, tôi thích ngắm nhìn những người khăn gói về quê ăn Tết. Không có gì quyến rũ họ ngoài việc họ được trở về nhà mình và sum họp với ông bà, cha mẹ, anh em, họ hàng, làng xóm. Hình ảnh ấy luôn làm tôi xúc động.

Nhưng càng ngày càng nhiều hơn những người không về quê ăn Tết hay ở nhà ăn Tết với gia đình. Có những người còn trẻ tranh thủ dịp Tết đi du lịch. Họ rời gia đình khi bắt đầu được nghỉ Tết và chỉ trở về để hôm sau bắt đầu ngày làm việc đầu tiên của năm mới. Họ có cách nhìn và có quyền của họ. Nhưng tôi thấy tiếc cho họ khi họ không cùng ở nhà với cha mẹ mình chuẩn bị đón Tết. Bởi lúc đó, thời tiết và không khí đang lan tỏa những gì ấm áp và thiêng liêng nhất trong chu kỳ thời gian của một năm mà sau đó họ không thể tìm lại được cho tới một năm sau. Sự lan tỏa ấy sẽ bồi đắp tâm hồn con người những những lớp "phù sa" màu mỡ của những vẻ đẹp trong đời sống tinh thần con người.

Hàn gắn lại những nứt rạn

Có những rạn vỡ giữa người này người kia mà một hoặc cả hai không có cơ hội để gặp nhau và nói một lời xin lỗi. Nhưng thường khi bước sang năm mới, người ta cho phép quên đi, bỏ qua những phiền lụy, những sai lầm trong năm cũ của đối phương cũng như của chính cá nhân mình. Có một bí mật nào đấy của năm mới đã ban cho con người khả năng chia sẻ và tha thứ.

Bí mật ấy nằm trong những cơn mưa xuân ấm áp bay về, trong sự thao thức của lòng người chờ đợi, trong sự thiêng liêng của hương nến trên ban thờ mỗi gia đình, trong sự chào hỏi ân tình của mọi người khi gặp nhau, trong giờ phút thiêng liêng của sự chuyển mùa, trong sự tưởng nhớ những người thân yêu đã khuất... Tất cả những điều đó khiến lòng người rạo rực và đổi thay.

Tôi nhớ trước kia cứ vào những ngày cuối năm, những người làng tôi có chuyện xích mích hay sai trái với ai đó thường mang một quả bưởi, một nải chuối, một cặp bánh chưng hay dăm cặp bánh mật đến nhà người mà mình có xích mích hoặc có lỗi, xin được thắp nén hương thơm trên ban thờ tổ tiên người đó và nói lời thanh minh, xin lỗi. Và như có phép lạ, sự xích mích, sai trái bám theo họ đằng đẵng cả một năm trời bỗng rời bỏ họ. Người được xin lỗi cũng nhận ra rằng: chính vào những thời khắc thiêng liêng của đất trời là lúc lòng người có lỗi thành thật nhất. Và khi lòng thành thật của người có lỗi được mở ra thì sự tha thứ cũng mở ra theo.

Và gieo niềm hy vọng

Cuộc sống có biết bao thăng trầm. Trong chúng ta ai cũng có những năm nhiều nỗi buồn, ít may mắn. Nhưng ai cũng có một niềm tin rằng, ngày mai mọi điều sẽ tốt đẹp hơn, năm mới mọi điều sẽ may mắn hơn. Không ít người gặp những năm vận hạn thường tự động viên chính mình bằng một ý nghĩ: "Năm cũ sẽ qua đi, năm mới sẽ đến. Mọi điều sẽ tốt đẹp hơn".

Đấy là một nguyện ước, đấy là một niềm tin. Nếu không có niềm tin ấy và nguyện ước ấy, không ít người sẽ bị những nỗi buồn, đau đớn và kém may mắn dìm xuống vực sâu của sự thất vọng.

Trong suốt một năm, có người có thể sống triền miên trong buồn bã. Nhưng rồi đến một ngày giáp Tết, họ đã đứng dậy, với niềm tin những điều tốt đẹp sẽ cùng năm mới theo về, ít nhất, nó đã về trong những lời chúc mừng ấm áp.

Thế đó, những gì mà tổ tiên đã làm ra và để lại cho chúng ta không chỉ đơn thuần là những lễ hội, nghi thức, phong tục... mà để lại một lời nhắc, một tiếng gọi thức tỉnh chúng ta trong cuộc sống. Không thể nói lễ hội hay chùa chiền là phiền lụy, là tốn kém... mà bởi con người đã lợi dụng những vẻ đẹp văn hóa ấy cho lợi ích cá nhân mình.

Lúc này, tôi như thấy những ngọn gió thay mùa ấm áp, những cơn mưa xuân nồng nàn đang trở về và những cành đào ủ kín những chùm hoa chuẩn bị mở ra đều chứa trong đó những bí mật cho chúng ta, giản dị nhưng vô cùng kỳ diệu.

Nhà văn Nguyễn Quang Thiều