Về xứ Quảng kéo lưới rùng

Kéo cá lên bờ

Sớm mai, trời còn chưa sáng rõ, bãi biển Mỹ Khê đã rộn ràng tiếng gọi nhau í ới cùng nhịp kéo lưới hối hả của ngư dân. Lão ngư Phạm Có (thôn Kỳ Xuyên, xã Tịnh Kỳ, TP. Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi) năm nay đã 65 tuổi nhưng vẫn dẻo dai không thua kém thanh niên, thoăn thoắt đưa những tấm lưới rùng chất lên chiếc thúng chai ra biển thả. Tấm lưới dùng trong nghề kéo lưới rùng dài khoảng 3.000m, mắt lưới khá nhỏ, chỉ nhỉnh hơn đầu đũa ăn cơm, được thả từ bờ ra biển khoảng 1,5km theo hình bán nguyệt sao cho vừa giáp vào bờ, khoảng cách giữa 2 đầu lưới thường 200 - 300m. Đây là khâu quan trọng nhất trong quá trình đánh bắt.

Nghề kéo lưới rùng được liên tưởng với hình ảnh "đi giật lùi trên cát".

Ngoài xa trên ngọn sóng bạc, cá bơi trúng lưới vọt lên không xoay tròn một vòng rồi rơi xuống biển, trong vòng vây của sóng lưới lung linh. Khi lưới càng gần vào bờ, cá nhảy lên càng nhiều. Trên bờ, hơn chục người cả nam lẫn nữ chia thành 2 tốp đứng về hai bên, kéo giật lùi và dần tiến lại gần nhau khi lưới được đưa lại gần bờ.

2 giờ sau thả lưới, mẻ cá đầu tiên đã nằm trên cát trắng. Trong lưới chừng 20kg cá các loại như: Cá liệt, cá hố, cá lẹp, cá đối, cá chim, cá cơm, mực, tôm, cua... đành đạch, loạt xoạt liên hồi. Phụ nữ thì nhanh tay phân loại, cân ký và cho vào sọt; còn đàn ông tiếp tục thu dọn lưới, bơi thúng cho mẻ tiếp theo. Những đứa trẻ miền biển cũng hồn nhiên nhặt cá con thả về lại với biển mà không để ý tới vẻ mặt trầm ngâm của ba mẹ những hôm thất thu. Chúng không hề biết rằng, công việc mưu sinh của cha mẹ, ông bà chúng ngày càng khó khăn vì vô vàn lý do… Biển mẹ vẫn hào phóng ban tặng cho con người vô vàn sản vật nhưng không thể nào là vô hạn…

Rít một hơi thuốc dài, ông Có thong thả: Tính ra, nghề này gia đình làm 3 đời rồi, từ ông, cha rồi đến ông. Gần 50 năm gắn bó với nghề, có lúc kéo lên chỉ thấy rong biển, rác quấn vào lưới, nhưng không hiểu sao, ông Có vẫn đam mê, cái nghề “lạc hậu” ấy cứ thế gắn bó mãi với ông.

Ông Có kể, ông bà thời trước cũng chèo ghe, chèo thúng ra để đánh nhưng lưới rùng không như bây giờ, thời đó lưới làm bằng vải đan bằng sợi tơ rất tốt. “Mỗi giáp (một buổi kéo rùng) ngày xưa kéo được 5 - 7 tạ cá, có cả cá thu, cá hố… Dần dà về sau này, mỗi ngày càng ít đi. Giờ đánh bắt cá trên biển có nhiều phương tiện hiện đại, nên nghề rùng không được như xưa", ông Có thở dài.

Hiện nay, 3 dàn lưới rùng của ông Có, mỗi lần ra biển kéo từ 12 - 15 người, thu nhập bình quân được từ 300.000 - 400.000 đồng/người/ngày, có hôm được nhất cả 1 triệu đồng/người. "Công việc không quá vất vả nên phụ nữ cũng có thể làm được, kiếm mấy trăm ngàn trong ngày không khó. Tôi muốn giữ nghề này", ông Có trải lòng.

Ngồi trên bãi cát nghỉ ngơi sau 2 mẻ lưới,bà Lê Thị Vương (50 tuổi, thôn Kỳ Xuyên, xã Tịnh Kỳ) cho biết, kéo lưới rùng là cách đánh bắt hải sản bằng lưới gần bờ khá độc đáo của bà con vùng biển. Nghề này bắt đầu khi ăn Tết cổ truyền xong và kết thúc vào hết tháng 9 (Âm lịch). Việc kéo lưới rùng thường tiến hành vào sáng sớm, tuy nhiên, tất cả tuỳ thuộc vào thời tiết nên không cố định thời gian trong ngày. Cứ thấy sóng lặng thì cùng nhau mang lưới ra biển. “Thường kéo lưới từ 7 giờ đến 11 giờ sáng là được một giáp. Khi kéo vô mà có cá thì mình bán cho người dân hoặc đem ra bán ngoài chợ. Một ngày bình quân kéo khoảng vài chục ký hải sản, ít nhất được hơn 10kg" - bà Vương nói.

Trăn trở giữ nghề

Nghề kéo lưới rùng đã có từ rất lâu, được ngư dân ven biển ở tỉnh Quảng Ngãi duy trì đến ngày hôm nay. Nghề kéo lưới rùng không chỉ ở xã Tịnh Khê, Tịnh Kỳ (TP. Quảng Ngãi), mà còn có ở nhiều nơi khác như xã Đức Minh (huyện Mộ Đức); xã Bình Châu, xã Bình Thạnh (huyện Bình Sơn).

Nghề gắn với hình ảnh "đi giật lùi trên cát", dù có vất vả nhưng được cái tốn ít chi phí và mang lại thu nhập cho ngư dân nơi đây. So với lênh đênh bể bắc, bờ nam, ngư dân sống bằng nghề này an toàn tính mạng hơn.

Vì vậy, có không ít gia đình này theo nghề cha truyền con nối. Tuy nhiên, số lượng ngư dân theo nghề đã giảm nhiều so với ngày trước. Bây giờ, đây là nghề thường dành cho phụ nữ, hoặc những ngư dân đã lớn tuổi, người không còn đủ sức “cưỡi” sóng ra khơi đánh bắt.

Thôn Minh Tân Bắc (xã Đức Minh, huyện Mộ Đức) cũng từng nổi tiếng với nghề kéo lưới rùng, mà nay chỉ có 4 ghe hành nghề. Ngư dân Nguyễn Phương thở dài, không giấu được vẻ tiếc nuối: “Phần thì cá ven bờ sụt giảm, phần thì chủ nuôi tôm xả thải ra biển. Dần dà, ngư dân thôn đành chuyển nghề khác mưu sinh, không bám vào nghề lưới rùng để sống nữa”.

Ở xã Tịnh Kỳ, từng có 20 chủ tàu và khoảng 300 ngư dân mưu sinh với nghề. Giờ thì số tàu đếm không đủ một bàn tay, lao động chỉ mấy mươi con người còn sót lại, níu giữ nghề truyền thống cha ông.

Tại bãi biển Khe Hai (xã Bình Thạnh, huyện Bình Sơn), nghề kéo lưới rùng bây giờ chủ yếu là phục vụ du khách. Khách trải nghiệm kéo lưới, có cá thì lấy hết để nhậu, còn không có cá thì cười với biển. Chỉ có ngư dân vùng này, cầm tiền trên tay mà bùi ngùi, nghề chính mưu sinh một thời, giờ dường như chỉ để vui là chính.

Ông Nguyễn Hoài Thanh - Chủ tịch UBND xã Tịnh Kỳ chia sẻ, nghề kéo lưới rùng thuộc nghề truyền thống lâu đời của địa phương. Thế nhưng nghề này thu nhập bấp bênh, đánh cá phải theo con nước, theo mùa, lại phải huy động nhiều người cùng làm, nên giờ chỉ còn sót lại vài gia đình níu giữ nghề.

“Hiện nay địa phương đang vận động bà con giữ nghề kéo lưới rùng. Có nhiều du khách đến bãi biển đã trải nghiệm nghề này, ngư dân có thêm thu nhập. Trong xu thế về sau, khi phát triển du lịch biển ở đây, nghề kéo lưới rùng sẽ là sản phẩm du lịch trải nghiệm. Vào những ngày sương giăng, những tấm lưới rùng xanh, đỏ nổi bật mang lại bức tranh nhịp sống trên bãi biển Mỹ Khê rất đẹp hứa hẹn sẽ thu hút du khách", ông Thanh nói.

Quảng Ngãi là địa phương có cảnh quan thiên nhiên nên thơ, hoang sơ với những làng chài trăm tuổi ẩn chứa tầng tầng lớp lớp văn hóa bản địa đầy bí ẩn. Với ý tưởng phát triển du lịch trải nghiệm nghề kéo lưới rùng, hứa hẹn sẽ là mô hình du lịch xanh, được người Việt đón nhận nhiệt tình, vừa tăng thu nhập cho ngư dân, vừa giữ được văn hóa làng biển.

Lan Anh