Bàn giải pháp phòng, chống thiên tai khu vực miền Trung và Tây Nguyên

Phó trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng chống thiên tai, Tổng cục trưởng Tổng cục Phòng, chống thiên tai Trần Quang Hoài chủ trì Hội nghị. Hội nghị được kết nối trực tuyến với hơn 250 điểm cầu tại các Bộ, ngành, địa phương.

Khu vực có thời tiết, khí hậu khắc nghiệt

Miền Trung và Tây Nguyên gồm 19 tỉnh, thành phố, có diện tích 150.160 km2 (chiếm 45,3% so với tổng diện tích cả nước) với dân số 26,46 triệu người (chiếm 27,4% tổng dân số cả nước), mật độ trung bình 175 người/km2. Là khu vực có địa hình phức tạp, chủ yếu là đồi núi, chia cắt, đồng bằng ven biển nhỏ hẹp, đặc biệt bờ biển trải dài trên 1.900km với hàng trăm đảo lớn nhỏ, 41 cửa sông, 12 đầm phá, 36 vũng vịnh. Hệ thống sông, suối dày đặc, ngắn, dốc (trên 740 sông); thời tiết, khí hậu khắc nghiệt, biến động mạnh; mùa mưa tập trung trên 65-75% tổng lượng mưa năm; cường suất mưa rất lớn trong thời gian ngắn.

Về tình hình thiên tai tại khu vực miền Trung, báo cáo của Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai (PCTT) cho biết, theo thống kê trong 40 năm gần đây, trong tổng số 374 cơn bão hoạt động trên biển Đông, có 148 cơn ảnh hưởng đến đất liền nước ta, trong đó 94 cơn đổ bộ vào khu vực miền Trung (chiếm trên 64%) tập trung trong các tháng 9-11. Một số cơn bão điển hình như bão số 6 (Xangsane) năm 2006 là một trong hai cơn bão có cường độ mạnh nhất khi đổ bộ vào đất liền trong 20 năm qua với cường độ gió cấp 12, giật cấp 13, 14. Bão và mưa lũ sau bão làm 76 người chết và mất tích, 532 người bị thương, gần 350.000 căn nhà bị đổ, hư hại, gần 1.000 tầu thuyền bị chìm và hư hại, thiệt hại về kinh tế lên tới trên 10.000 tỷ đồng (lớn nhất do bão đến năm 2006).

Đặc biệt, trong 2 tháng từ 15/9 đến 15/11/2020, khu vực duyên hải miền Trung đã chịu ảnh hưởng dồn dập của 9 cơn bão (từ số 5 đến số 13) và 1 ATNĐ đạt mức kỷ lục (tương đương năm 1970). Trong đó, cơn bão số 9 (Molave) mạnh nhất trong 20 năm qua với gió cấp 14, giật cấp 17 trên biển, thời gian lưu gió mạnh lên đến 6-7 tiếng; bão đổ bộ trùng với thời điểm triều cường đã tàn phá và gây thiệt hại nặng nề tại các tỉnh Nam Trung Bộ. Bão đã làm 23 người chết và mất tích, 177.524 nhà bị sập đổ, hư hỏng, 1.373 cột điện bị gãy đổ và nhiều cơ sở hạ tầng khác bị hư hỏng. Tổng thiệt hại do bão, mưa lũ trên 36.000 tỷ đồng.

Với đặc điểm hệ thống sông ngòi dày đặc, chiều dài ngắn, lòng dẫn hẹp, rất dốc, do đó lũ tại miền Trung về nhanh nên thường gây ra ngập lụt lớn khu vực đồng bằng thấp phía Đông. Đây là loại hình thiên tai thường xuyên xảy ra, gây thiệt hại lớn nhất cho khu vực và xảy ra với mức độ ngày càng khốc liệt.

Bên cạnh đó, sạt lở đất, lũ quét là loại hình thiên tai gây thiệt hại nghiêm trọng về người tại khu vực miền núi phía Tây các tỉnh miền Trung. Điển hình như năm 2020, sạt lở đất ngày 12/10 vùi lấp nhà điều hành thủy điện Rào Trăng 3, xã Phong Xuân, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế làm 17 công nhân bị mất tích. Sạt lở đất đêm 12/10 tại trạm Kiểm lâm số 67, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế làm 13 cán bộ, chiến sỹ hy sinh. Sạt lở đất tại Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337 tại xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị vào ngày 18/10 làm 22 chiến sỹ hy sinh. Sạt lở đất tại các huyện Nam Trà My và Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam sau bão số 9 (ngày 28/10) làm 47 người chết, mất tích.

Về hạn hán, xâm nhập mặn, duyên hải Nam Trung Bộ là khu vực thường xuyên xảy ra hạn hán, gây thiệt hại lớn về sản xuất; trong đó khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận với lượng mưa trung bình 800-900mm/năm thấp nhất cả nước thường xuyên xảy ra hạn hán. Nghiêm trọng nhất là hạn hán kéo dài từ cuối năm 2014 đến đầu năm 2016 làm 15.000 ha rừng sản xuất, 10.776 ha lúa bị thiệt hại, 43.482 hộ gia đình thiếu nước sinh hoạt; tổng thiệt hại gần 1.500 tỷ đồng.

Sạt lở bờ sông, bờ biển thường xuyên xảy ra, đặc biệt là sau các trận bão, mưa lũ, gây thiệt hại lớn về nhà, đất sản xuất, cơ sở hạ tầng trong khu vực. Tình trạng sạt lở bờ sông, bờ biển diễn ra với quy mô, tốc độ ngày càng gia tăng, trung bình 5-10m/năm, cá biệt có những nơi tới 25m/năm; hiện tồn tại 88 vị trí với tổng chiều dài 129 km sạt lở nghiêm trọng, một số vị trí sạt lở đặc biệt nguy hiểm như khu vực Tam Hải, Phú Thuận, tỉnh Thừa Thiên Huế, Cửa Đại, tỉnh Quảng Nam,....

Rét hại cũng gây thiệt hại về chăn nuôi cho các tỉnh Bắc Trung Bộ như đợt rét từ 7-13/1/2021 đã làm 909 con gia súc tại tỉnh Thừa Thiên Huế bị chết.

Đối với khu vực Tây Nguyên, đây là khu vực thường xuyên chịu ảnh hưởng của các loại hình thiên tai như: Mưa lớn, lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất, lốc, sét, hạn hán, bão, ATNĐ; trong đó hạn hán, lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất là các loại hình thường xuyên xảy ra và gây thiệt hại lớn cho khu vực.

Những trận thiên tai lớn điển hình ở Tây Nguyên trong 20 năm qua, gồm: Mưa lớn sau bão số 9 (Ketsana) năm 2009 gây lũ lịch sử trên sông Đakbla, tỉnh Kon Tum làm 56 người chết, 10.000 nhà bị tốc mái, hư hại; tổng thiệt hại vật chất trên 400 tỷ đồng. Từ cuối năm 2014 đến giữa năm 2016, hạn hán đã xảy ra gay gắt, gây thiệt hại nặng nề, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và đời sống nhân dân tại 05 tỉnh Tây Nguyên, làm 1.150 ha rừng sản xuất, 140.606 ha cây công nghiệp, 17.541 ha lúa bị thiệt hại, 72.060 hộ dân thiếu nước sinh hoạt; tổng thiệt hại trên 6.000 tỷ đồng.

Nâng cao tính chủ động trong phòng, chống thiên tai

Tại Hội nghị, đại diện lãnh đạo các Bộ, ngành, địa phương đã phát biểu thảo luận làm rõ hơn thực trạng và các giải pháp phòng chống thiên tai hiệu quả cho khu vực miền Trung, Tây Nguyên.

Theo ông Đào Quang Tuynh, Phó Vụ trưởng Vụ Nông nghiệp - Văn phòng Chính phủ, cần phải đánh giá, rà soát vấn đề ngập lụt tại các tuyến được giao thông, sạt lở bờ sông, bờ biển, lũ quét, sạt là đất, hướng dẫn xây dựng các kịch bản ứng phó thiên tai phù hợp để có những giải pháp hiệu quả, từ đó nâng cao tính chủ động trong công tác phòng, chống thiên tai.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh Hà Sỹ Đồng cho biết, Hà Tĩnh là tỉnh chịu ảnh hưởng của rất nhiều loại hình thiên tai (bão, áp thấp nhiệt đới, lũ, hạn hán, xâm nhập mặn...). Tuy nhiên, nhờ sự quan tâm của Trung ương, các bộ, ngành, địa phương hỗ trợ, giúp đỡ nên giảm thiểu được nhiều thiệt hại. Thông tin về dự báo, cảnh báo được tuyên truyền, cũng cấp đến người dân một cách kịp thời để họ chủ động ứng phó. Tỉnh chú trọng xây dựng, tu bổ các nhà cộng đồng, đê, kè, hồ thủy lợi phục vụ phòng, chống thiên tai và sản xuất của người dân; xây dựng kế hoạch phòng, chống thiên tai trước mùa mưa bão để chủ động phòng tránh.

Ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam chia sẻ, tỉnh đã trình Hội đồng nhân dân thông qua Đề án sắp xếp dân cư khu vực miền núi với trên 7.000 hộ và kinh phí là trên 9.000 tỷ, đồng thời tỉnh cũng thực hiện tốt việc vận hành liên hồ chứa. Năm 2022, tỉnh sẽ xây dựng Đề án phòng, chống thiên tai dài hạn, đồng thời đề nghị Trung ương, Ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống thiên tai, Tổng cục phòng, chống thiên tai tiếp tục hỗ trợ, giúp đỡ việc chia sẻ cơ sở dữ liệu phòng, chống thiên tai, thực hiện và chỉ đạo việc chuyển đổi số trong công tác này.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thừa Thiên - Huế Trương Văn Giang, tỉnh thuộc khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai. Song với sự nỗ lực trong công tác chỉ đạo, tỉnh đã xây dựng được kịch bản về điều hành hồ chứa, sạt lở đất, từ đó chủ động chỉ đạo, điều hành trong việc di dời dân ra khỏi khu vực nguy hiểm, đảm bảo an toàn hạ du.

Ông Lê Trọng Yên, Phó Chủ tịch UBND Đắk Nông thông tin, năm 2021, thiên tai đã làm thiệt hại khoảng 120 tỷ đồng, ảnh hưởng đến đời sống và sản xuất nhân dân. Để thực hiện tốt công tác này trong thời gian tới, tỉnh đề nghị trung ương hỗ trợ kinh phí để thực hiện công tác năng cao năng lực phòng chống thiên tai; làm tốt công tác dự báo, cảnh báo thiên tai và phương châm “4 tại chỗ” trong công tác phòng, chống thiên tai...

Chú trọng công tác dự báo, cảnh báo thiên tai

Phát biểu tại Hội nghị, ông Trần Quang Hoài, Phó Trưởng ban Chỉ đạo Quốc gia về phòng, chống thiên tai nhấn mạnh, khu vực miền Trung, Tây Nguyên là khu vực có nhiều lợi thế trong phát triển kinh tế xã hội, song cũng là nơi chịu ảnh hưởng của hầu hết các loại thiên tai thường xảy ra ở nước ta với tần suất cao hơn và mức độ khốc liệt hơn các khu vực khác, nhất là các loại hình thiên tai như: bão, lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, xâm nhập mặn,...

Trong những năm gần đây, cùng với biến đổi khí hậu, thiên tai trong khu vực này ngày càng cực đoan, bất thường. Từ giữa tháng 9/2021 đến tháng 12/2021, khu vực miền Trung và Tây Nguyên chịu ảnh hưởng liên tiếp 4 cơn bão và 6 đợt mưa lũ; trong đó bão số 9 (siêu bão Rai), mặc dù đã giảm cấp khi qua đất liền Philippines song vào biển Đông với cường độ rất mạnh ở cấp siêu bão, được đánh giá là mạnh nhất trong 40 năm qua; mưa lũ đã làm 37 người bị chết và mất tích, tổng thiệt hại về vật chất khoảng 4.000 tỷ đồng. Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả trong những năm vừa qua, song công tác phòng, chống thiên tai trong khu vực vẫn còn bộc lộ nhiều vấn đề, tồn tại và một số giải pháp thực hiện thiếu bền vững.

Trong bối cảnh đó, Tổng cục trưởng Tổng cục Phòng, chống thiên tai Trần Quang Hoài đề nghị các Bộ, ngành, địa phương cần triển khai thực hiện một số nội dung để công tác phòng, chống thiên tai trong khu vực đạt hiệu quả cao hơn nữa trong thời gian tới. Đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường chỉ đạo tiếp tục nâng cao năng lực công tác dự báo, cảnh báo, nhất là dự báo mưa lớn cục bộ, lũ, lũ quét, sạt lở đất; hoàn thành Chương trình phân vùng rủi ro thiên tai, xây dựng bản đồ phân vùng sạt lở đất, lũ quét tỷ lệ lớn, chi tiết đến cấp xã. Các địa phương triển khai hệ thống quan trắc giám át chuyên dùng phục vụ công tác chỉ đạo điều hành.

Về hồ chứa, thực hiện rà soát, sửa đổi các quy định trong quy trình liên hồ, quy trình đơn hồ để khắc phục những tồn tại, bất cập hiện nay, nhất là công tác thông tin, phối hợp trong xả lũ. Chủ các hồ chứa xây dựng công cụ, thực hiện lắp đặt hệ thống quan trắc tự động khí tượng thủy văn trên lưu vực phục vụ điều hành hồ. Ban Chỉ huy PCTT&TKCN các tỉnh chỉ đạo tổ chức tính toán phục vụ tham mưu điều hành, nhất là các liên hồ chứa.

Về đê điều và xử lý sạt lở bờ sông, bờ biển, cần tiếp tục đầu tư, củng cố hệ thống đê sông, đê cửa sông đảm bảo phòng, chống lũ triệt để ứng với tần suất chống lũ đã quy định; củng cố, nâng cấp đê biển đảm bảo chống bão theo tiêu chuẩn thiết kế. Quản lý, bảo vệ các khu vực cồn cát được xác định làm nhiệm vụ đê biển. Xây dựng lực lượng quản lý, cơ chế và thực hiện duy tu, bảo dưỡng sau đầu tư, nhất là các tỉnh từ Quảng Bình đến Bình Thuận. Các địa phương tổ chức nghiên cứu, đề xuất giải pháp tổng thể, giải pháp công nghệ mới xử lý các khu vực sạt sở nghiêm trọng; thực hiện đầy đủ các giải pháp tại Đề án phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển đến năm 2030 (Quyết định số 957/QĐ-TTg ngày 6/7/2020).

Về đường giao thông, các công trình cơ sở hạ tầng ảnh hưởng đến thoát lũ, các cơ quan khoa cần hỗ trợ các địa phương nghiên cứu, đánh giá nguyên nhân, đề xuất giải pháp thoát lũ cho các khu vực trọng điểm thường xuyên ngập sâu trên các lưu vực sông. Các địa phương thực hiện nghiêm trách nhiệm của người quyết định đầu tư theo quy định tại khoản 2, Điều 19 Luật PCTT được sửa đổi, bổ sung tại khoản 12, Điều 1, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật PCTT và Luật Đê điều.

Ông Trần Quang Hoài cũng đề nghị Bộ Xây dựng tiếp tục triển khai chính sách hỗ trợ hộ nghèo xây dựng nhà ở phòng, tránh bão, lụt khu vực miền Trung (Quyết định 48/2014/QĐ-TTg). Các địa phương tiếp tục bố trí kinh phí, triển khai di dời các hộ dân trong vùng nguy cơ cao ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất,…; xây dựng các nhà cộng đồng phòng, chống thiên tai phù hợp với tập quán và đặc điểm thiên tai của địa phương.

Mặt khác, bố trí nguồn lực, ngân sách và huy động các nguồn lực hợp pháp khác trong đó có Quỹ PCTT để triển thực hiện Đề án Nâng cao nhận thức cộng đồng và Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đến năm 2030 và lồng ghép thực hiện tiêu chí 3.2 trong xây dựng nông thôn mới. Tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng bằng nhiều hình thức, trong đó có mạng xã hội (zalo, facebook,…), các sự kiện văn hóa lớn tại địa phương.

Tiếp tục kiện toàn Văn phòng thường trực Ban Chỉ huy PCTT&TKCN các tỉnh theo hướng chuyên trách trên cơ sở cơ sở sắp xếp lại tổ chức bộ máy hiện có. Ban hành tiêu chuẩn, định mức sử dụng và bố trí nguồn lực mua sắm vật tư, phương tiện, trang thiết bị chuyên dùng theo Quyết định số 20/2021/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Tiếp tục tổ chức đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ làm công tác phòng, chống thiên tai các cấp.

Thanh Tùng