Rộn ràng mùa nổ nếp xứ Quảng

Rộn ràng tiếng chày vồ bánh nổ

Từ đầu tháng Chạp người Điền Trang (xã Nghĩa Trung, huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi) lại tất bật rang nếp, sên đường, lượm nổ… Đây là nơi làm bánh nổ ngon nổi tiếng tại đất Quảng Ngãi cung ứng cho các chợ trong tỉnh hoặc theo chân người con xa quê vào tận TP Hồ Chí Minh.

Để làm ra được cây bánh nổ ngon quan trọng nhất là khâu chọn nguyên liệu.

“Để làm ra một đòn bánh nổ thơm ngon, đạt chất lượng phải trải qua nhiều công đoạn thủ công. Do vậy, người làm phải bỏ ra rất nhiều thời gian và cần sự tỉ mỉ, khéo léo để tạo ra một đòn bánh đạt chuẩn”, bà Nguyễn Thị Liễu (47 tuổi) - chủ một cơ sở bánh nổ ở làng Điền Trang cho biết.

Bà Liễu chia sẻ, quan trọng nhất là khâu chọn nguyên liệu khi làm bánh nổ. Đầu tiên, chọn nếp ngon, còn nguyên vỏ và phơi khô thật kỹ. Nếp được rang trên bếp than hồng. Khi đủ độ nóng, nếp nổ lách tách, vỏ trấu tự bung ra ngoài, chỉ còn lại phần ruột trắng ngần, nở bông, được gọi là nổ. Sau đó, người ta cho thêm nước đường thắng vừa tới, trộn với gừng, mè, vani, quế và cho vào khuôn.

Khuôn bánh nổ cao 40 cm - 45 cm, được làm bằng bốn miếng gỗ tốt ghép vào một đế gỗ. Bề dày mỗi miếng gỗ khoảng 3 cm. Ở ngoài có 2 niềng vuông bằng gỗ dùng để ráp vào và tháo ra. Khi ráp vào, chính giữa có một khoảng trống vuông, chu vi 6 cm - 7 cm và cái chày hai đầu (một đầu vuông, một đầu tròn) cũng bằng gỗ, vừa lọt khoảng trống ấy.

Bánh nổ sau khi vừa ra khỏi khuôn

Nguyên liệu được đổ ngang miệng khuôn, rồi dùng chày phía trên ép xuống cho lọt khuôn theo hướng thẳng đứng. Thợ đóng bánh sẽ dùng chiếc vồ (búa gỗ) nện mạnh xuống đầu tròn của chày vẫn đang đặt trong khuôn. Vừa nện vồ vừa đổ nếp vào, mãi đến khi đầy khuôn và chặt thì dừng lại, tháo 2 niềng và 4 miếng gỗ ra sẽ được đòn bánh nổ dài 40 cm - 45 cm. Bánh nổ sau đó được cắt thành từng miếng vuông vức, sấy khô rồi đóng vào túi nilon, mang đi tiêu thụ.

“Trước kia, bánh nổ làm đãi khách ngày Tết. Bây giờ, trên bàn thờ gia tiên ba ngày Tết cũng không thể thiếu món bánh này. Quà quê gửi đi muôn nơi của người Quảng, bên cạnh mạch nha, đường phổi, bao giờ cũng có một bánh nổ giòn thơm nghĩa tình. Nên dịp Tết, phải tăng cường nhân công, mỗi ngày chúng tôi làm ra 200 – 250 kg đưa đi tiêu thụ khắp tỉnh, thành. Công việc tuy vất vả nhưng ai cũng phấn khởi.”- bà Liễu cho hay.

Gìn giữ hương vị Tết xưa

Không ai biết nghề làm bánh nổ có từ bao giờ, người dân nơi đây chỉ biết rằng nghề đã được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác hàng trăm năm nay. Hiện thôn Điền Trang, xã Nghĩa Trung còn khoảng 15 hộ gắn bó với nghề.

Khâu cắt bánh rất quan trọng, cần sự khéo léo

Ông Đinh Duy Nam (59 tuổi, thôn Điền Trang, xã Nghĩa Trung) là một trong số ít người thợ đóng bánh nổ còn lại ở làng, chia sẻ: “Do làm bằng thủ công nên mỗi lát bánh thơm ngon là tâm huyết và đam mê của người thợ lành nghề. Mỗi ngày làm hàng trăm đòn bánh như vậy, mỗi bánh hơn chục lần nện vồ, không thể đếm xuể mình đã đóng bao nhiêu lần, chỉ biết nghề này rất công phu và vất vả”.

Như ông Nam, mỗi ngày đi đóng bánh thuê như vậy cũng kiếm được 200 - 300 nghìn đồng. Lợi ích kinh tế không đáng là nhiêu, chủ yếu lấy công làm lời.

Hiện thôn Điền Trang, xã Nghĩa Trung còn khoảng 15 hộ gắn bó với nghề làm bánh nổ. Năm nay, do dịch bệnh Covid-19 còn đang diễn biến phức tạp nên dự kiến đơn hàng có giảm đi, song không đáng kể.

Bánh nổ là sản vật truyền thống của người dân trong làng hàng trăm năm qua và vẫn còn gìn giữ đến ngày hôm nay.

Theo các cụ cao niên, nghề làm bánh nổ xuất phát từ đời sống của ông cha xưa. Ngày ấy, cuộc sống gian khổ, thuở đầu bánh được làm gạo "mót", tức là những hạt lúa còn sót ngoài đồng sau khi thu hoạch được mót về để làm bánh. Sau đó, dư dả dần, dân mới lấy lúa nếp làm nguyên liệu chính để bánh ngon hơn.

Dịp Tết Nguyên đán, bánh nổ được đặt trang trọng ở bàn thờ ông bà, tổ tiên để tưởng nhớ và cầu nguyện mùa màng bội thu, ấm no cho gia đình. Bánh nổ là sản vật truyền thống của người dân trong làng hàng trăm năm qua và vẫn còn gìn giữ đến ngày hôm nay.

“Vào mỗi dịp Tết cổ truyền, làng nghề bánh nổ Điền Trang cần nhiều nhân công. Năm nay, những người đi làm ăn xa trở về địa phương để tránh dịch thì nghề làm bánh nổ cũng giúp họ kiếm thêm thu nhập vào dịp giáp Tết, nhất là phụ nữ. Cách đây 2 năm, bánh nổ được giới thiệu là sản phẩm OCOP địa phương. Trong thời gian tới, bên cạnh giữ vững thương hiệu bánh nổ Điền Trang, xã dự kiến sẽ nhân rộng, phát triển nghề làm bánh nổ ra 5 thôn còn lại”, bà Võ Thị Thu Sang - Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Nghĩa Trung cho biết.

Tết xưa và Tết nay đã khác rất nhiều từ mua sắm Tết, cây cảnh chưng Tết… cho tới chúc Tết. Thế nhưng trên gian thờ tổ tiên của người xứ Quảng, chưa bao giờ thiếu đi những loại bánh truyền thống. Và bánh nổ, vẫn luôn được các miền quê ở xứ Quảng lưu giữ bởi đó không chỉ là một loại bánh dân dã luôn góp mặt trên mâm cúng ngày Tết mà còn là thức quà quê gợi cho những người con xa xứ tìm đường về quê mỗi khi Xuân về, Tết đến.

Lan Anh