Lao động tham gia BHXH còn thấp, số nợ, chậm đóng có thể tăng trong năm 2021

Tiếp tục thực hiện chương trình hoạt động Kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XV, chiều 22/10, Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh - Xã hội Đào Ngọc Dung, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày Báo cáo tình hình thực hiện chính sách, chế độ BHXH, quản lý và sử dụng Quỹ BHXH năm 2020. Ngay sau đó, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh đã trình bày Báo cáo thẩm tra về nội dung này.

Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh phát biểu tại Quốc hội

Lực lượng lao động tham gia BHXH còn thấp

Đối với công tác phát triển đối tượng và việc thực hiện chính sách, chế độ BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, báo cáo của Chính phủ cho biết, về phát triển đối tượng: Đến hết năm 2020, tổng số đối tượng tham gia BHXH là 16.176.180 người, tăng thêm 2,6% so với năm 2019; trong đó, đối tượng tham gia BHXH bắt buộc là 15.050.944 người, giảm 1,0 % so với năm 2019; số người tham gia BHXH tự nguyện là 1.125.236 người, tăng hơn 2 lần so với năm 2019. Số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp là 13.337.492 người, giảm 1,0% so với năm 2019 và chiếm tỷ lệ khoảng 27,53% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Về vấn đề này, Ủy ban Xã hội của Quốc hội nhận thấy, năm 2020, theo báo cáo của Chính phủ việc phát triển đối tượng tham gia BHXH đạt 95,71% chỉ tiêu đề ra và chiếm tỷ lệ 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi; dự kiến đạt kế hoạch đề ra theo Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH. Tuy nhiên, việc phát triển lực lượng lao động tham gia BHXH còn thấp, nếu không tính đến tác động của đại dịch COVID-19 và việc Tổng cục Thống kê thay đổi cách tính lực lượng lao động (không tính nhóm đối tượng tự sản, tự tiêu vào lực lượng lao động) thì sẽ không đạt được mục tiêu này.

Bên cạnh đó, đối tượng tham gia BHXH bắt buộc năm 2020 chỉ đạt 93,8% kế hoạch; chiếm tỷ lệ trên 31% lực lượng lao động trong độ tuổi và sẽ có nhiều khó khăn trong thực hiện chỉ tiêu năm 2021. Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện năm 2020 đã đạt tỷ lệ 2,31% lực lượng lao động trong độ tuổi, vượt xa kế hoạch đề ra và gần bằng kế hoạch đến năm 2025, tuy nhiên, mức đóng có xu hướng giảm nhanh.

Mặt khác, bà Nguyễn Thúy Anh cũng cho biết, ngành BHXH đã đầu tư và ứng dụng rất lớn về công nghệ thông tin, nhưng việc sử dụng các số liệu để phục vụ công tác báo cáo còn chưa phù hợp, chưa kịp thời và chưa sát với số liệu quyết toán… nên rất khó khăn trong việc theo dõi, đánh giá, thẩm tra, thậm chí làm cho một số đánh giá, nhận định trái ngược, không sát thực ....

Về tình hình thu BHXH, báo cáo của Chính phủ cho biết, năm 2020, tổng số thu BHXH đạt kế hoạch đề ra với mức 265.692 tỷ đồng. Trong đó, thu BHXH bắt buộc là 261.723 tỷ đồng, thu BHXH tự nguyện hơn 3.969 tỷ đồng. Số thu bảo hiểm thất nghiệp đạt 18.693 tỷ đồng, vượt hơn 4% so với kế hoạch.

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Xã hội cho rằng, số thu BHXH bắt buộc tăng 6,25% nhưng tốc độ tăng thấp hơn so với tốc độ tăng thu của năm 2019. Mặt khác, mức lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc và bảo hiểm thất nghiệp tăng không đáng kể, thậm chí, tỷ lệ tăng có xu hướng giảm so với giai đoạn trước. Tiền lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH tự nguyện có xu hướng giảm nhanh.

Về tình hình nợ đóng, tổng số tiền nợ, chậm đóng BHXH là 15.129 tỷ đồng; trong đó, nợ gốc đóng BHXH bắt buộc là 12.113 tỷ đồng, tăng 2.013 tỷ đồng so với 2019; nợ lãi chậm đóng là 3.016 tỷ đồng, chiếm gần 20% tổng số nợ.

Ủy ban thấy rằng, số nợ, chậm đóng có thể tiếp tục gia tăng trong năm 2021 và những năm tiếp theo; cần tính toán về hệ quả pháp lý đối với chính sách tạm dừng đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất khi triển khai các gói hỗ trợ các đối tượng chịu ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 trong trường hợp doanh nghiệp không có khả năng đóng bù khi hết thời hạn tạm dừng đóng.

Về tình hình chi trả các chế độ BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, báo cáo của Chính phủ cho biết, năm 2020, tổng số tiền chi trả các chế độ BHXH ước khoảng 240.765 tỷ đồng. Trong đó, số chi từ nguồn ngân sách nhà nước bảo đảm chiếm 19,58%, giảm giảm 0,24% so với năm 2019 và chi từ nguồn Quỹ BHXH chiếm 80,42%. Cùng với đó, đối với số chi từ nguồn Quỹ BHXH (193.619 tỷ đồng), tăng 8,47% so với năm 2019. Chi từ nguồn Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp là 17.149 tỷ đồng, tăng 35,73% (tăng 4.514 tỷ đồng) so với năm 2019.

Ủy ban thấy rằng, các nội dung chi của Quỹ BHXH và Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp đều tăng về số người, số tiền so với năm 2019 và nằm trong xu thế tăng đều trong những năm qua. Đồng thời, vẫn còn tình trạng cấu kết, lập khống, làm giả hồ sơ hưởng chế độ để lạm dụng, trục lợi Quỹ ốm đau, thai sản; vẫn còn tình trạng chi sai, chi chế độ trợ cấp thất nghiệp trùng với thời gian đóng BHXH; Quỹ Bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp và Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp vẫn chi chủ yếu vào một số chế độ nhất định, chưa thực hiện được hết các chế độ theo quy định.

Về tình hình thực hiện chính sách hưởng bảo hiểm xã hội một lần, báo cáo của Chính phủ cho biết, năm 2020, có 860.741 người hưởng BHXH một lần tăng 6,65% so với năm 2019 và gấp hơn 2 lần so với số người tham gia BHXH tăng thêm của năm 2020 so với năm 2019.

Theo bà Nguyễn Thúy Anh, Ủy ban Xã hội thấy rằng, số người hưởng BHXH một lần có tốc độ tăng hơn so với năm trước, tuy nhiên, vẫn chỉ dao động ở mức khoảng 5% trong các năm qua nhưng lại ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả của công tác phát triển đối tượng; Với tốc độ phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và thực tế đời sống, thu nhập khó khăn như hiện nay, dự báo có thể số người hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần sẽ tăng cao vào các năm tiếp theo.

Các đại biểu tham dự Kỳ họp tại hội trường ngày 22/10

Lãi suất đầu tư bình quân từ Quỹ BHXH có xu hướng giảm

Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh cũng trình bày nội dung thẩm tra của Ủy ban đối với tình hình quản lý và sử dụng Quỹ BHXH, Quỹ bảo hiểm thất nghiệp và Quỹ bảo hiểm tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp năm 2020.

Cụ thể, về tình hình kết dư các quỹ, báo cáo của Chính phủ cho biết, đến hết năm 2020, tổng số kết dư của Quỹ BHXH và Quỹ bảo hiểm thất nghiệp ước đạt gần 953.078 tỷ đồng, trong đó: Quỹ Ốm đau, thai sản là 13.472 tỷ đồng; Quỹ Bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp là 54.089 tỷ đồng; Quỹ Hưu trí, tử tuất là 794.920 tỷ đồng và Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp là 90.597 tỷ đồng.

Ủy ban thấy rằng, các Quỹ có tính chất ngắn hạn về cơ bản đều bảo đảm khả năng chi trả, có kết dư lớn và còn có chế độ, chính sách liên quan đến các quỹ này chưa được thực hiện. Về Quỹ Hưu trí, tử tuất, mặc dù, vẫn đang kết dư lớn, song cần tính toán thận trọng, kỹ càng hơn trong việc bảo đảm cân đối trong dài hạn, nhất là với sự thay đổi về đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số (tốc độ già hóa dân số).

Việc đầu tư các quỹ, báo cáo của Chính phủ cho biết, lũy kế đến cuối năm 2020, tổng dư nợ đầu tư các Quỹ (BHXH, bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm y tế) đạt 897.715,1 tỷ đồng, tăng 10,33% so với năm 2019. Đầu tư quỹ chủ yếu là mua trái phiếu Chính phủ (86,8%), gửi tiền, mua trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi tại các ngân hàng thương mại (13,2%). Số tiền sinh lời từ hoạt động đầu tư quỹ năm 2020 là 47.592,7 tỷ đồng, đạt kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao.

Theo bà Nguyễn Thúy Anh, Ủy ban thấy rằng các hình thức đầu tư Quỹ BHXH đã tuân thủ theo quy định; lãi suất đầu tư bình quân năm 2020 đạt 5,02%, chỉ cao hơn chỉ số lạm phát năm 2020 (3,23%) có 1,79 điểm %; lãi suất đầu tư bình quân có xu hướng giảm nhanh.

Về chi phí quản lý của ngành BHXH, theo báo cáo của Chính phủ, năm 2020, ước chi phí quản lý BHXH, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp là 12.782,3 tỷ đồng (chiếm 27,28% số tiền sinh lời từ hoạt động đầu tư quỹ năm 2020) bằng 88,32% tổng dự toán được giao. Trong đó, chi phí quản lý BHXH 8.057,8 tỷ đồng; chi phí quản lý bảo hiểm thất nghiệp là 622,5 tỷ đồng, tương ứng tỷ lệ 1,74% và 1,87% so với dự toán thu chi, thấp hơn 0,26% và 0,13% so với tỷ lệ mức chi phí quản lý được phê duyệt (2%) theo Nghị quyết số 528/2018/UBTVQH14.

Ủy ban thấy rằng, chi phí quản lý BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cơ bản được bố trí, thực hiện theo quy định; nhiều nội dung chi được báo cáo là đã cắt giảm so với dự toán, tuy nhiên, đều ở các mục chi không thực hiện được do bối cảnh dịch bệnh COVID-19.

Trên cơ sở thẩm định như trên, Ủy ban Xã hội kiến nghị Quốc hội và các Đoàn Đại biểu Quốc hội tiếp tục tăng cường giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về BHXH, bảo hiểm thất nghiệp.

Đối với Chính phủ, Ủy ban Xã hội cho biết, Chính phủ cần chỉ đạo các Bộ, ngành và các địa phương tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thực hiện chính sách BHXH, có giải pháp hữu hiệu để hạn chế tối đa tình trạng không chấp hành hoặc chấp hành chưa đầy đủ pháp luật về BHXH, trong đó, đặc biệt lưu ý việc thực hiện các kiến nghị của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Đẩy mạnh việc hoàn thiện hệ thống pháp luật để kịp thời thể chế hóa các nghị quyết của Đảng, khắc phục các tồn tại hạn chế, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ hơn để phát triển lĩnh vực an sinh xã hội. Đồng thời, có giải pháp đồng bộ, quyết liệt trong việc phát triển đối tượng tham gia BHXH, đặc biệt là lao động ở khu vực phi chính thức, nhóm tham gia BHXH tự nguyện; hạn chế hưởng BHXH một lần.

Thanh Tùng