Thu hồi pin và rác thải điện tử: Cần “chế tài” mạnh hơn

Quy định đã có vẫn khó thu hồi

Theo Báo cáo của Viện KHCNMT, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, lượng chất thải điện tử ở Việt Nam mỗi năm tăng khoảng 100.000 tấn, chủ yếu phát sinh từ hộ gia đình (đồ gia dụng điện tử), văn phòng (máy tính, máy  photocopy, máy fax...). Ngoài ra, các bộ sản phẩm điện tử lỗi và các thiết bị thải được nhập khẩu bất hợp pháp cũng “đóng góp” vào số rác thải điện tử này. Với sự phát triển của ngành công nghệ chóng mặt như hiện nay, rác điện tử đang có tốc độ tăng nhanh gấp 3 lần so với các loại rác thải khác. Thống kê của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc cũng cho thấy, mỗi người dân Việt Nam thải ra trung bình 1,3 kg chất thải điện tử mỗi năm. Tuy vậy, lượng rác thải điện tử được thu hồi, xử lý đúng quy trình rất ít.

Vệc thu gom rác thải điện tử cũng được thực hiện qua các nguồn không chính thức, là những người thu mua đồng nát, cơ sở thu gom tự phát. Điểm đến của những nguồn thu gom này là các làng nghề để tái chế như Tề Lỗ (Vĩnh Phúc), Đan, Bùi Dâu, Dị Sử (Hưng Yên) hoặc Tràng Minh (Hải Phòng)... Tại các làng nghề này, các thiết bị điện tử sẽ được tháo gỡ những bộ phận bên trong để lấy đồng, sắt. Ngoài ra, các hoạt động được gọi là tái chế hiện nay thực ra chỉ mới là sơ chế.

GS.TS Đặng Thị Kim Chi - Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường cho biết, việc tái chế chất thải điện tử ở Việt Nam hiện mới dừng ở khâu tháo dỡ, phân loại (tách nhựa, đồng, nhôm... một cách thủ công).

Việc tái chế không đúng quy cách là mối họa lớn khi các chất độc hại và kim loại nặng như chì, thủy ngân rò rỉ. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, lượng thủy ngân có trong một viên pin nếu chôn xuống đất có thể làm ô nhiễm 500 lít nước hoặc 1 m3 đất trong 50 năm. Thủy ngân từ các nguồn ô nhiễm khi xâm nhập vào cơ thể qua đường ăn uống hoặc hít thở, chúng có thể gây hại não, thận, hệ thống sinh sản và tim mạch… Một lượng nhỏ của chì cũng có thể gây hại cho cơ thể.

Để quản lý, Việt Nam đã có các Nghị định và Quyết định của Chính phủ về viêc hướng dẫn quản lý, thu hồi, xử lý chất thải và phế liệu trong đó có pin và ắc quy đã qua sử dụng. Đơn cử năm 2017, Bộ TN&MT đã ban hành Thông tư số 34/2017/TT-BTNMT quy định chi tiết Khoản 13, Điều 5 và Khoản 1, Điều 9 của Quyết định số 16/2015/QĐ-TTg. Theo đó, nhà sản xuất phải tổ chức thu hồi sản phẩm thải bỏ do mình đã bán ra thị trường Việt Nam, thiết lập điểm hoặc hệ thống các điểm thu hồi sản phẩm thải bỏ.

Việc tái chế không đúng quy cách là mối họa lớn khi các chất độc hại và kim loại nặng như chì, thủy ngân rò rỉ. Ảnh: MH

Cần nhân rộng các mô hình thu gom

Trước thực trạng này, nhiều nơi trên cả nước đã và đang đẩy mạnh thực hiện mô hình thu gom pin, rác thải điện tử; đồng thời vận động nhân dân không vứt pin lẫn với rác thải thông thường.

Tại TP. Hà Nội hiện có 5 điểm thu gom rác thải điện tử miễn phí. Đó là Nhà Văn hóa phường Nghĩa Tân (45 Nghĩa Tân, quận Cầu Giấy); Ban Quản lý Công trình công ích Hoàn Kiếm (số 1 Trần Quang Khải, Tràng Tiền, quận Hoàn Kiếm); UBND phường Quán Thánh (12 - 14 Phan Đình Phùng, quận Ba Đình); UBND phường Thành Công (quận Ba Đình); Chi cục Bảo vệ môi trường Hà Nội (số 17 Trung Yên 3, Trung Hòa, quận Cầu Giấy)…

Tại TP.HCM có 5 điểm tiếp nhận đặt tại UBND phường 9 quận 3; UBND phường 15 quận 4; UBND phường 17 quận Phú Nhuận; UBND phường 2 quận Bình Thạnh và Trung tâm MM Mega Market An Phú (quận 2). Cụ thể, hơn 3 năm qua, quận 4 đã mở rộng, đặt thùng rác thu gom rác thải nguy hại tại UBND 15 phường trên địa bàn quận. Để khuyến khích người dân toàn quận thực hiện phân loại rác, quận 4 tổ chức các đợt đổi rác thải nguy hại lấy quà, cây xanh. Kết quả, mỗi năm thu gom gần 200 kg rác thải điện tử.

Nhờ hoạt động này, ý thức của người dân trong phân loại rác tại nguồn được nâng cao, giúp người dân tạo thói quen không trộn lẫn rác nguy hại vào các túi rác thải sinh hoạt khác. 

Tại Đà Nẵng, mô hình phân loại rác thải nguy hại dựa vào cộng đồng tại phường Nam Dương cũng đã được triển khai từ năm 2018 đến nay. Hội LHPN phường đã thực hiện mô hình thu gom pin đã qua sử dụng với tên gọi “Mô hình phân loại rác thải nguy hại dựa vào cộng đồng”. Số lượng pin thu gom được từ tháng 5/2019 đến nay là hơn 55 kg pin các loại. Đây là một hoạt động cần thiết, ý nghĩa trong việc bảo vệ môi trường. Hiện tại, Đà Nẵng đang có 2 điểm thu gom pin cũ tập trung là tầng 2 của siêu thị Big C (quận Thanh Khê) và siêu thị VinMart Đà Nẵng (quận Sơn Trà).

Các doanh nghiệp cũng cùng đồng hành với cộng đồng, từ ngày 7/8/2019, 110 siêu thị VinMart trên toàn quốc và 300 cửa hàng VinMart+ tại Hà Nội và TP.HCM đã trở thành những địa chỉ thu hồi pin đã qua sử dụng. Sau khi tập kết tại các siêu thị VinMart và cửa hàng VinMart+, Công ty CP Môi trường đô thị và công nghiệp 10 (Urenco 10) sẽ tiến hành vận chuyển pin và xử lý theo quy trình xử lý chất thải công nghiệp nguy hại mà pháp luật quy định.

Bên cạnh đó, Công ty Cổ phần Giải pháp Môi trường ARES (ARESEN) cũng triển khai Dự án “Hãy cho tôi pin” tại TP. Long Xuyên (An Giang). Hiện tại, ARESEN đã làm việc với một số trường tiểu học trên địa bàn TP. Long Xuyên để triển khai mô hình thu gom pin cũ miễn phí ngay tại trường nhằm giáo dục ý thức và hình thành thói quen phân loại rác cho các em học sinh ngay khi từ còn nhỏ.

Theo các chuyên gia về môi trường, mặc dù đã có nhiều mô hình, nhiều đợt tuyên truyền nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của người dân nhưng đến nay hiệu qua chưa cao, các nhóm hỗ trợ thu gom vẫn chưa đủ mạnh… Hệ thống pháp luật về thu gom, xử lý, tái chế rác thải điện tử vẫn còn khá sơ sài, thiếu các chế tài mạnh, cụ thể.

Nhiều ý kiến cho rằng, ở nhiều nước trên thế giới, nếu mang bỏ 1 cục pin ra môi trường sẽ bị phạt tù, riêng nước ta, người dân vô tư mang bỏ bóng đèn, pin vào sọt rác mà không lường trước tác hại của nó. Thu hồi, xử lý rác thải điện tử ở Việt Nam chỉ có thể chuyển biến tốt hơn nếu có được sự đồng bộ từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp cho tới người tiêu dùng. Trước mắt cần thực hiện 3T: tiết giảm, tái chế, tái sử dụng.

Linh Chi