Điểm mặt nguyên nhân gây sạt lở đất đợt mưa lũ ở miền Trung

Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cho biết, đợt mưa lũ kéo dài cùng với cơn bão số 9, cơn bão mạnh nhất trong 20 năm trở lại đây, vừa xảy ra ở các tỉnh miền Trung đã gây thiệt hại nặng nề về tính mạng và tài sản của người nhân và của Nhà nước.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân điều hành phiên chất vấn. Ảnh: Quốc Khánh

Cộng hưởng nguyên nhân chủ quan gây sạt lở

Trả lời câu hỏi của các đại biểu, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai, Chủ tịch Ủy ban Ứng phó sự cố thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn cho biết, hiện nay, tác động biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, thiên tai dị thường, đặc biệt là bão, lũ, sạt lở đất đang thách thức lớn đối với nhiều quốc gia trên thế giới. Châu Á là một khu vực chịu đựng thiệt hại nặng nề nhất, trong đó, có Việt Nam. Đợt mưa lũ lớn kéo dài cùng với cơn bão số 9 là 1 trong 3 cơn bão mạnh nhất từ 20 năm trở lại đây là minh chứng rõ ràng nhất.

Một trong những nguyên nhân chính gây sạt lở đất trong đợt mưa lũ ở miền Trung vừa qua, Phó Thủ tướng nhắc đến “rừng”. Theo Phó Thủ tướng, đến nay, độ che phủ rừng của Việt Nam đã trên 41%, đứng thứ 50/193 quốc gia và vùng lãnh thổ, tuy nhiên, chất lượng rừng của nước ta còn thấp, lại là rừng mới. Trong khi, tình trạng phá rừng để trồng cây công nghiệp, để làm nương, làm rẫy, phát triển sản xuất vẫn chưa được ngăn chặn triệt để và có hiệu quả. Từ đó, ảnh hưởng đến việc bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường, giữ nước ngọt và cũng là một nhân tố rất quan trọng gây sạt lở đất khi có mưa lũ xảy ra.

Mặt khác, do việc đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội tại các khu vực miền núi, những công trình giao thông, công trình điện, công trình đường ống... đã làm thay đổi địa hình, tác động đến độ ổn định kết cấu địa chất và dễ gây sạt lở đất, nhất là các tuyến đường khi chúng ta đi trong mùa mưa lũ thì thường xuyên gặp phải sạt lở đất ở trên đường, rất nguy hiểm. Việc xây dựng các công trình giao thông, công trình xây dựng khác còn là tác nhân gây cản trở lũ và làm cho lũ dâng cao.

Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng. Ảnh: quochoi.vn

Theo Phó Thủ tướng, việc xây dựng các công trình nhà ở, các khu dân cư, các bệnh viện, trường học, các cơ sở tại các khu vực miền núi không được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng, đặc biệt là về yếu tố địa chất cũng là nhân tố tác động làm sạt lở đất, đá khi có mưa lũ xảy ra.

“Việc xây dựng các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện nếu không được kiểm soát chặt chẽ, từ khâu quy hoạch, lập dự án, đánh giá tác động môi trường, quản lý quá trình đầu tư xây dựng và khai thác, vận hành sẽ có tác động rất lớn đến mưa lũ, sạt lở đất và đe dọa đến an toàn của hạ du. Vấn đề này chúng ta thấy rất là rõ”, Phó Thủ tướng nhìn nhận.

Ngoài ra, hiện nay, xây dựng các công trình hồ, đập thủy điện, thủy lợi có tác động tiêu cực đến môi trường. “Vì các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện đa số đều xây dựng ở khu vực miền núi, trung du, đồng thời, việc xây dựng các công trình còn tác động đến sự ổn định của kết cấu đất đá nên cũng có thể tác động đến sạt lở đất”, Phó Thủ tướng phân tích.

Hạn chế tối đa sử dụng đất rừng tự nhiên làm thủy điện

Xác định rõ những nguyên nhân, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cho biết, bên cạnh nhiệm vụ trước mắt, các nhiệm vụ dài hạn phải được tập trung triển khai; trước hết là tiếp tục hoàn thiện thể chế liên quan đến phòng, chống thiên tai trong đó tập trung xây dựng Nghị định hướng dẫn Luật Phòng, chống thiên tai.

Theo Phó Thủ tướng, cần phải rà soát lại kịch bản biến đổi khí hậu làm cơ sở để xây dựng các phương án ứng phó với thiên tai, bão lũ gây sạt lở đất, sạt lở bờ sông, bờ biển, hạn mặn; tập trung xây dựng chiến lược phòng, chống thiên tai giai đoạn 2021 - 2030; xây dựng các quy hoạch quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch chuyên ngành, quy hoạch lĩnh vực và các quy hoạch tỉnh gắn với việc ứng phó biến đổi khí hậu, nước biển dâng và ứng phó với phòng, chống thiên tai.

“Trên cơ sở đó, xây dựng các kế hoạch thực hiện quy hoạch, lựa chọn các dự án trọng điểm, dự án ưu tiên để chúng ta đầu tư trước trong điều kiện kinh phí của chúng ta còn khó khăn”, Phó Thủ tướng nói.

Đặc biệt, chú trọng xây dựng các bản đồ cảnh báo khu vực có nguy cơ lũ ống, lũ quét, sạt lở đất nguy hiểm với tỷ lệ thích hợp. Vấn đề này đã được Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo và đã thực hiện, nhưng hiện nay tỷ lệ bản đồ này chưa phù hợp với các khu vực, mới chỉ ở tỷ lệ cao, tỷ lệ lớn, chưa có tỷ lệ nhỏ. Cho nên chưa xác định chính xác được những điểm sạt lở mà chúng ta phải di dời dân và kinh nghiệm của các nước phát triển thì việc di dời dân trước khi bị sạt lở đất là yêu cầu số 1 để đảm bảo an toàn cho người dân. Cùng với đó, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, kịp thời để sơ tán khẩn cấp người dân trước khi có sạt lở đất, lũ quét như kinh nghiệm của Nhật Bản và Hoa Kỳ.

Đối với việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế - xã hội gắn với ứng phó biến đổi khí hậu phải được kiểm soát chặt, nhất là công trình thủy điện nhỏ.

“Công trình thuỷ điện nhỏ phải đảm bảo đa mục tiêu, hạn chế tối đa việc sử dụng đất rừng tự nhiên, rừng phòng hộ và thực hiện nghiêm việc trồng rừng thay thế. Chúng ta phải đánh giá được cái lợi, cái hại. Nếu lợi nhiều, hại ít thì chúng ta làm, lợi ích ít, hại nhiều thì kiên quyết không làm”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Cùng với đó, tập trung sửa chữa, nâng cấp, đảm bảo an toàn các công trình hồ, đập, đê điều; đầu tư chống sạt lở bờ sông, bờ biển; rà soát, sửa chữa, cải tạo các công trình giao thông gây cản trở thoát lũ; đầu tư xây dựng, nâng cấp các khu neo đậu tàu thuyền tránh trú bão để đảm bảo an toàn cho tàu thuyền khi có bão.

Để ứng phó thiên tai, phải tiếp tục đầu tư chương trình nhà ở vùng lũ của 14 tỉnh miền Trung duyên hải từ Thanh Hóa cho đến Bình Thuận. Hiện nay Bình Thuận không tham gia thì đến Ninh Thuận.

“Chương trình này đã thực hiện và đạt được nhiều kết quả nhưng hiện nay hỗ trợ còn rất ít. Chúng tôi mong muốn Quốc hội cần bố trí vốn đầu tư công trung hạn để hỗ trợ cao hơn cho khu vực này”, Phó Thủ tướng kiến nghị.

Rút kinh nghiệm từ bài học ở Trà Leng là nhờ lực lượng tại chỗ thực hiện rất nhanh nên cứu sống được nhiều người, Phó Thủ tướng cho rằng, phải chú trọng nâng cao năng lực của các lực lượng tham gia phòng, chống thiên tai, tìm kiếm, cứu nạn, trong đó tăng cường tính chuyên nghiệp từ Trung ương đến cơ sở, đặc biệt là cơ sở, vì nơi này có thể thực hiện nhanh 4 tại chỗ. Đồng thời, lồng ghép đầu tư trong công tác phòng, chống thiên tai trong các chương trình, dự án đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội của từng ngành, từng lĩnh vực, từng địa phương.  

“Kinh phí cho công tác phòng, chống thiên tai rất lớn, với tiềm lực kinh tế của chúng ta phải mất rất nhiều thời gian, nhiều năm để có thể hoàn thành. Chính phủ sẽ từng bước trình Quốc hội về nhu cầu chi cho công tác phòng, chống thiên tai, tìm kiếm, cứu nạn để bảo vệ người dân”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Tuyết Chinh