Tương lai xám của rừng

Ngày 21/3 được Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc chọn là Ngày Rừng thế giới để kêu gọi các quốc gia nâng cao nhận thức, khuyến khích cộng đồng có trách nhiệm bảo tồn và phát triển rừng bền vững.

Bi kịch mất rừng

Thế giới vừa trải qua cơn rúng động trước vụ hỏa hoạn lớn chưa từng có tại rừng Amazon. Và mới đây, nhân loại tiếp tục nhận tin thông tin đầy lo ngại khi các nhà khoa học quốc tế cảnh báo rừng nhiệt đới Amazon - “lá phổi xanh” của Trái đất - đang gần chạm ngưỡng có thể phải chứng kiến một trong những hệ sinh thái lớn nhất và phong phú nhất thế giới biến thành một xavan (thảm thực vật trảng cỏ) khô cằn trong vòng 50 năm tới.

Nhiều cây gỗ dổi to ở khu rừng tự nhiên huyện Vĩnh Thạnh (Bình Định) bị đốn hạ không thương tiếc hồi tháng 2/2020

Hậu họa của việc phá hủy rừng Amazon hoàn toàn sẽ dẫn tới một cuộc biến đổi không chỉ trong phạm vi khu vực mà trên toàn cầu về mức độ gia tăng hiệu ứng nhà kính. Trong khi đó, rừng mưa Amazon với diện tích 7 triệu km2 là bể chứa khí các bon lớn nhất thế giới, hấp thụ hàng tỷ tấn khí CO2, cung cấp 20% lượng Oxy cho bầu khí quyển Trái đất và được xem là "tấm khiên sống" bảo vệ Trái đất trước sự nóng lên toàn cầu. "Lá phổi xanh" của Trái đất đang thực sự lâm nguy.

Trong khi đó, sinh kế của 1,6 tỷ người trên Trái đất đang phụ thuộc vào rừng. Rừng đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu toàn cầu, cung cấp Oxy cho khí quyển và giữ lại lượng lớn CO2 thải ra. Rừng góp phần tích trữ nước cho các dòng sông, là nguồn cung cấp nước cho gần 50% các thành phố lớn nhất thế giới. Rừng tạo ra và duy trì độ phì nhiêu cho đất; giúp điều chỉnh tác động tiêu cực của các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ và hạn hán…

Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc (FAO) từng cảnh báo, mỗi năm, có khoảng 130.000 km2 rừng trên thế giới bị biến mất do nạn phá rừng. Điều này, khiến cho môi trường sống của 2/3 loài trên Trái đất bị thu hẹp, đa dạng sinh học bị suy giảm và với đà này trong tương lai không xa, chúng ta sẽ phải nói lời chia tay với 100 loài. Bên cạnh đó, việc chuyển đổi đất rừng sang đất nông nghiệp, đất định cư, thu hoạch gỗ không bền vững, quản lý đất đai không hiệu quả… cũng là những lý do phổ biến nhất cho sự thất thoát rừng ở nhiều khu vực trên thế giới.

 “Nhất phá sơn lâm, nhị đâm hà bá”

Câu chuyện quản lý, bảo vệ "lá phổi xanh" ở Việt Nam đã, đang và sẽ có nhiều vấn đề phải suy ngẫm. Mặc dù, chúng ta đã thực hiện nhiều nỗ lực thực thi luật pháp, tuy vậy, phá rừng vẫn là vấn đề nhức nhối. Đơn cử trong hai tháng đầu năm 2020, cả nước có 63,4 ha rừng bị thiệt hại, tăng 9,3% so với cùng kỳ năm trước, trong đó, diện tích rừng bị cháy là 4,9 ha, tăng 69%; diện tích rừng bị chặt phá là 58,5 ha, tăng 6,2%.

Chủ trương đóng cửa rừng của Thủ tướng Chính phủ có từ năm 2016. Tuy vậy, có một thực tế là, càng đóng, rừng lại càng mất. Ðây là một nghịch lý đang diễn ra trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên.

Theo đề án “Bảo vệ, khôi phục và phát triển rừng bền vững vùng Tây Nguyên, giai đoạn 2016 - 2030” của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, hiện tổng diện tích có rừng ở Tây Nguyên là hơn 2,5 triệu héc ta. Tuy vậy, trong 5 năm trở lại đây, Tây Nguyên có tốc độ suy giảm rừng khá nghiêm trọng cả về diện tích và chất lượng với tổng diện tích có rừng giảm 312.416 ha, độ che phủ của rừng giảm 5,8%, tỷ lệ rừng giàu chỉ còn 10,4%, trữ lượng rừng giảm hơn 25,5 triệu m³ (tương ứng giảm 7,8% tổng trữ lượng)…

Rừng mất làm mất cân bằng nguồn nước, nước ở những nơi có rừng bị tàn phá thường thiếu trầm trọng. Người ta ước tính với nạn phá rừng như hiện nay, tới năm 2050, có tới 2 tỷ người, tức 20% dân số thế giới sẽ bị thiếu nước. Hầu hết số người chịu cảnh thiếu nước này sống tại các quốc gia đang phát triển. Ngoài ra, nguồn thực phẩm cũng có nguy cơ bị đe dọa vì nước dùng để tưới tiêu cũng trở nên khan hiếm.

Riêng tại tỉnh Ðắk Lắk, năm 2019 và quý I/2020, lực lượng chức năng phát hiện 1.359 vụ vi phạm, tịch thu gần 2.000 m3 gỗ, xử lý hình sự 23 vụ với 34 bị can; tại Gia Lai, năm 2019, phát hiện 476 vụ, riêng hai tháng đầu năm 2020, phát hiện 61 vụ. Cá biệt, chỉ trong hai tháng cuối năm 2019, đầu năm 2020, lợi dụng thời điểm giáp Tết Nguyên đán, nhiều vụ phá rừng liên tục xảy ra bị cơ quan chức năng phát hiện.

Rừng mất kéo theo bao hệ lụy. Mưa bão xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam ngày càng tăng cả về tần suất và nguy hại, trở thành mối đe dọa thực sự đối với cuộc sống của con người và sự phát triển của nền kinh tế. Nạn phá rừng đầu nguồn để khai thác gỗ, phát triển nông nghiệp, thủy điện… làm thảm thực vật trên lưu vực ngày càng giảm dẫn đến khả năng cản dòng chảy kém, lũ tập trung nhanh hơn, nạn voi rừng bỏ về buôn làng giết hại con người, phá hoại tài sản...

Liệu rằng, những hình ảnh về hàng trăm người dân đã bị tử nạn do lũ, lũ quét xảy ra trong thời gian qua có khiến những kẻ phá rừng “rửa tay, gác cưa” hay không? Rất khó để có câu trả lời thỏa đáng, bởi chừng nào còn lợi ích quá lớn sẽ vẫn còn những kẻ nhẫn tâm tàn phá rừng…

Phương Anh