Cần có chiến lược quản lý, trữ và sử dụng hiệu quả nguồn nước

Toàn cảnh Hội nghị bàn giải pháp khắc phục thiệt hại do hạn hán, xâm nhập mặn vùng ngọt hóa do UBND tỉnh Cà Mau tổ chức diễn ra vào chiều 24/2

Hội nghị có sự tham gia của các bộ, cục, vụ, viện của Trung ương và nhiều chuyên gia về quy hoạch thủy lợi, địa chất, tài nguyên môi trường và trồng trọt.

Nhiều thiệt hại do hạn, mặn gây ra

Theo báo cáo của UBND tỉnh Cà Mau, vùng Bắc Cà Mau hiện có diện tích tự nhiên hơn 154.000ha, trong đó có hơn 100.000ha đất nông nghiệp và gần 45.000ha đất lâm nghiệp. Năm 2002, UBND tỉnh Cà Mau đã quyết định phê duyệt Quy hoạch của vùng Bắc Cà Mau là vùng ngọt hóa.

Hiện nay, theo quy hoạch vùng ngọt hóa là 154.000ha, tuy nhiên sản xuất trong vùng này đan xen nhiều loại hình. Qua rà soát, diện tích thực tế phục vụ sản xuất hệ sinh thái ngọt là 100.500ha. Theo đó, vùng này được chia làm 5 tiểu vùng; trong đó, tiểu vùng III và phần lớn tiểu vùng II, Bắc Cà Mau hiện còn giữ được ngọt hoá. Bên cạnh đó, trong vùng ngọt hóa có 120km đê, 69 cống xây dựng cơ bản, 4 trạm bơm và hơn 2.200km kênh các cấp.

Tại hội nghị, ông Lê Văn Sử - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau thông tin, theo dự báo mùa khô năm 2020 có thể kéo dài đến tháng 5 - 6. Trong khi hiện nay, tình hình sụt lún, sạt lở đã xảy ra nghiêm trọng, địa phương đã triển khai nhiều biện pháp nhưng chưa có hiệu quả. Do đó, nếu tình trạng này kéo dài đến hết mùa khô, thiệt hại sẽ rất lớn. Vì vậy, trong khi chờ đợi nghiên cứu thực hiện biện pháp căn cơ mang tính lâu dài, trước mắt đòi hỏi phải có biện pháp mạnh mẽ, kịp thời để giảm thiểu thiệt hại.

Chuyên gia khảo sát hiện tượng sụp lún trên tuyến đê biển Tây Cà Mau

Thực tế, tình hình hạn hán, xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long nói chung và tỉnh Cà Mau nói riêng đã xuất hiện sớm hơn trung bình nhiều năm và ở mức gay gắt làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và dân sinh trên địa bàn tỉnh.
Hiện, mực nước trên các hệ thống kênh mương trong các tiểu vùng II, III - Bắc Cà Mau thuộc các huyện U Minh và Trần Văn Thời tiếp tục duy trì ở mức rất thấp và đang tiếp tục giảm. Mực nước hiện nay trên các hệ thống kênh mương đã xuống rất thấp, trữ lượng sụt giảm từ 50 – 70% so với trung bình nhiều năm cùng kỳ...

Tại những tuyến giao thông trọng điểm của Cà Mua cũng bị hư hỏng, trong đó các tuyến đường cấp tỉnh đã sụp lún như 5 điểm trên tuyến Tắc Thủ - Vàm Đá Bạc; nhiều vết rạn nứt trên tuyến Co Xáng - Cơi Năm - Đá Bạc; đối với lộ giao thông nông thôn đã có 907 vị trí sụt lún với tổng chiều dài hơn 21.600m. Nguyên nhân sụt lún được xác định là do mất phản áp của nước vào thành bờ sông gây ra. Ngoài ra, còn do các nguyên nhân khác như: Đặc điểm địa chất yếu, một số công trình hạ tầng nằm gần bờ sông, gia tải lớn, lòng sông sâu... gây ra sạt lở, sụt lún.

Chủ động được nguồn nước sẽ ngăn chặn, ứng phó thiên tai hiệu quả

Ông Lê Văn Sử chia sẻ thêm, dù có nhiều cố gắng, tỉnh cũng chỉ mới giải quyết được nước sinh hoạt cho khoảng 12% hộ dân vùng nông thôn, còn trên 180.000 hộ phải sử dụng nước bằng việc khai thác mạch nước ngầm, nhỏ lẻ hộ gia đình; một số vùng không khai thác được, nhiễm mặn...

“Biện pháp trước mắt được các cơ quan chuyên môn của tỉnh đề xuất là đưa vào hệ thống sông, rạch một lượng nước mặn phù hợp để tạo phản áp lên bờ kênh, khắc phục sụt lún, sạt lở. Chúng tôi nhận thức đây là vấn đề mâu thuẫn, bởi chúng ta đang cố gắng quy hoạch đây là vùng ngọt hóa”, ông Lê Văn Sử chia sẻ về giải pháp.

Kênh cấp 2,3,4 hoàn toàn trơ đáy

Ông Sử cũng nêu dẫn chứng một thực tế, trước sự cố xảy ra tại cống Trùm Thuật Nam, một phần nước mặn xâm nhập vào khu vực xã Khánh Hải đã tạo sự ổn định lòng sông, không gây thiệt hại từ việc sụt lún đất.

Ngoài ra, về lâu dài, Cà Mau đề xuất nghiên cứu xây dựng hệ thống kênh trục, cấp nước ngọt theo hình thức cưỡng bức (bơm) từ sông Hậu về phục vụ sản xuất và sinh hoạt cho các tỉnh ven biển vùng Bán đảo Cà Mau, hoặc nghiên cứu xây dựng hệ thống hồ chứa quy mô lớn ở vùng ngọt (U Minh); xây dựng, khôi phục lại hệ thống ao, hồ theo cụm, tuyến dân cư "giếng làng" để trữ nước mưa phục vụ sản xuất, sinh hoạt…

Do đặc thù điều kiện tự nhiên, sản xuất và sinh hoạt của người dân Cà Mau phụ thuộc hoàn toàn vào nước mưa và nước ngầm, không có nước ngọt bổ sung trong mùa khô như các tỉnh khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Trong khi đó, biến đổi khí hậu thường xuyên gây ra các hiện tượng cực đoan. Thế nên, nếu tình trạng hạn hán kéo dài xảy ra thường xuyên thì việc thiếu nước ngọt phục vụ cho sinh hoạt, sản xuất và phòng cháy chữa cháy rừng, gây hư hỏng các tuyến đường giao thông trong vùng ngọt hóa và nguy cơ nước mặn xâm nhập vào nội đồng rất cao, tác động bất lợi đến sản xuất, đời sống nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Chuyên gia khảo sát thực tế hiện tượng sụp lún hư hỏng đường BT Tắc Thủ - Vàm Đá Bạc

Điều kiện tự nhiên, vị trí địa lý Cà Mau mang trong mình những bất lợi cho sản xuất, đời sống, vì luôn đan xen giữa các vùng hệ sinh thái, trong đó vấn đề quan trọng là nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất lúa, hoa màu, sinh hoạt… Hạ tầng thủy lợi tại địa phương dù đã được tập trung đầu tư, tuy nhiên do đầu tư dàn trải, nhỏ lẻ, kéo dài lên chưa thể khép kín vùng sản xuất, đảm bảo về nguồn nước. Trong khi đó, theo các chuyên gia, nhà khoa học, chỉ khi chủ động được nguồn nước sẽ ngăn chặn, ứng phó thiên tai hiệu quả.

Cần có chiến lược quản lý, trữ và sử dụng hiệu quả nguồn nước

Chia sẻ tại cuộc họp, ông Triệu Đức Huy – Phó tổng giám đốc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra quốc gia (Bộ TN&MT) cho biết: Vấn đề tài nguyên nước ở Cà Mau tính cả năm không phải là thiếu, lượng mưa ở Cà Mau so với trung bình cả nước còn là cao, mùa khô ngắn 3-5 tháng. Song, vấn đề ở đây là quản lý, trữ và sử dụng hiệu quả nguồn nước.

Theo ông Triệu Đức Huy, phải quy hoạch phát triển trên cơ sở tính thần NQ120/NQ-CP về phát triển bền vững đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu, lấy thuận thiên là chính và nước là yếu tố cốt lõi. Từ đó mới xác định được cơ cấu cây trồng, chuyển đổi mùa vụ, hiệu quả kinh tế của các đối tượng sử dụng nước.

Chia sẻ tại cuộc họp, ông Triệu Đức Huy – Phó tổng giám đốc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra quốc gia (Bộ TN&MT) cho biết: Vấn đề tài nguyên nước ở Cà Mau tính cả năm không phải là thiếu, lượng mưa ở Cà Mau so với trung bình cả nước còn là cao, mùa khô ngắn 3-5 tháng. Song, vấn đề ở đây là quản lý, trữ và sử dụng hiệu quả nguồn nước.

“Tài nguyên nước ngầm cần được coi là nguồn dự trữ chiến lược để đảm bảo an ninh cho cấp nước sinh hoạt, phải quản lý chặt chẽ nguồn nước này tuyệt đối không dùng cho tưới và nuôi trồng thủy sản và công nghiệp cũng như phải điều chỉnh giảm lưu lượng cũng như mật độ khai thác sở các khu đô thị.” – ông Triệu Đức Huy nhấn mạnh.

Theo ông Triệu Đức Huy, nguồn nước mặt cần được phân chia ra các khu, vùng nhỏ và có giải pháp trữ nước phù hợp với điều kiện tự nhiên để phát triển các ngành kinh tế cần sử dụng nước. Đối với cư dân phân bố phân tán thì giải pháp tích trữ nước mưa phục vụ cho ăn uống sinh hoạt là khả thi hơn cả.

Đồng quan điểm này, Giáo sư - Tiến sĩ Tăng Đức Thắng, Chuyên viên cao cấp (Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam) cho rằng, Cà Mau cần có chiến lược trong sử dụng nguồn nước mưa. Tài nguyên nước mưa tại Cà Mau rất phong phú, cần có giải pháp sử dụng hợp lý phục vụ sản xuất, sinh hoạt. Còn vấn đề dẫn nước từ sông Hậu về là vấn đề khó khăn, vì càng xa càng tốn kém. Bởi trên thực tế, so với các tỉnh khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Cà Mau có lượng mưa cao hơn hẳn. Bình quân hàng năm, tỉnh này có 165 ngày có mưa, với lượng mưa trung bình năm là 2.360mm. Lượng mưa trong mùa mưa chiếm khoảng 90% lượng mưa cả năm, thời điểm có lượng mưa cao nhất là từ tháng 8 đến tháng 10.

Ông Triệu Đức Huy thông tin thêm: Hiện nay Bộ TN&MT đang triển khai lập quy hoạch tài nguyên nước đồng bằng Sông Cửu Long để tích hợp vào quy hoạch tổng thể ĐBSCL. Dự kiến sẽ hoàn thành vào cuối năm nay và trình phê duyệt vào đầu năm 2021.

Tại Hội nghị, ý kiến các chuyên gia tập trung vào việc đề nghị, Cà Mau phải xử lý ngay bằng tất cả các nguồn lực của địa phương theo cơ chế khẩn cấp, vì điều đó đã được quy định trong Luật Phòng chống thiên tai. Trước mắt, cần khảo sát tìm nguyên nhân để có giải pháp khắc phục, cùng với đó cần có kế hoạch hộ đê tại những điểm xảy ra sự cố.

Các đại biểu đã đóng góp nhiều giải pháp, kiến nghị quan trọng để Cà Mau có thể ứng phó trước tình hình hạn, mặn đang diễn ra khốc liệt.

Xuân Phương