Thế giới đã sẵn sàng kết thúc kỷ nguyên than và hướng tới năng lượng sạch?

CO2 là một trong những khí được gọi là khí nhà kính, giữ nhiệt trong khí quyển và làm nóng Trái đất và đặc biệt, gần hai phần ba lượng khí thải này đến từ than đá.

Các mỏ than bên ngoài Samaca, Colombia. Ảnh: World Bank

Mặc dù Liên Hợp Quốc (LHQ) kêu gọi khẩn cấp chấm dứt nhiên liệu hóa thạch nhưng hàng trăm nhà máy nhiệt điện than mới vẫn đang được xây dựng và hàng trăm nhà máy khác đang trong kế hoạch. Như vậy, thế giới đã sẵn sàng cho một kỷ nguyên mới về năng lượng sạch, rẻ và dễ tiếp cận cho tất cả mọi người chưa?

Từ bỏ thói quen than đá và định giá carbon, thúc giục LHQ

LHQ đang tăng cường áp lực buộc các quốc gia phải chấm dứt sự phụ thuộc vào than đá và Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres đã nhấn mạnh vị trí của LHQ trong các tuyên bố gần đây.

Người đứng đầu LHQ đã kêu gọi nếu chúng ta muốn đứng trước cơ hội chấm dứt khủng hoảng khí hậu, chúng ta phải áp thuế cho khí thải carbon, chấm dứt các khoản trợ cấp ước tính trị giá hàng nghìn tỷ đô la cho nhiên liệu hóa thạch và dừng xây dựng các nhà máy nhiệt điện than vào năm 2020.

Nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước có nền kinh tế phát triển đang bắt đầu chú ý đến thông điệp của LHQ

Nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước có nền kinh tế phát triển đang bắt đầu chú ý đến thông điệp của LHQ. Tuy nhiên, Đông Nam Á, một trong những khu vực kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới, dường như bị mắc kẹt với nhiên liệu hóa thạch bởi nhu cầu năng lượng của khu vực này.

Phát biểu tại một cuộc họp của ASEAN ở Thái Lan vào tháng 11 vừa qua, ông Guterres cho rằng than vẫn là mối đe dọa lớn liên quan đến biến đổi khí hậu (BĐKH) và các quốc gia ở Đông Nam Á là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất do BĐKH.

Sự phát triển của châu Á vẫn được thúc đẩy bởi than

Theo các nghiên cứu của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), dự báo, khu vực này sẽ trở thành động lực chính của xu hướng năng lượng thế giới trong 20 năm tới. Hàng triệu người ở Đông Nam Á đã được tiếp cận với điện từ năm 2000, và khu vực này đang trên đường đạt được quyền tiếp cận toàn cầu vào năm 2030.

Năng lượng bền vững cho tất cả mọi người (SEforALL) do LHQ hậu thuẫn đã tổng hợp dữ liệu cho thấy khu vực này có số lượng nhà máy điện than cao thứ ba, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ. Indonesia, Việt Nam và Philippines có số lượng nhà máy than lớn nhất trong số tất cả các quốc gia Đông Nam Á, và Malaysia và Thái Lan cũng đứng ở vị trí không xa 3 nước này.

Sự phát triển của châu Á vẫn được thúc đẩy bởi than

Các quốc gia châu Á giàu có hơn cũng đang tài trợ than ngoài biên giới của họ. Chẳng hạn, các cơ quan tài chính nhà nước ở Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc hiện là nguồn tài trợ lớn nhất cho các nhà máy than ở các nước khác. Nghiên cứu từ SEforALL cho thấy Trung Quốc là nguồn tài chính quốc tế lớn nhất về than, với cam kết hơn 1,7 tỷ USD trong năm 2015-2016.

Số lượng và giấy phép nhà máy than giảm

Tuy nhiên, thế giới, nói chung, đang dần đi đúng hướng, và số lượng các nhà máy hiện được lên kế hoạch đang giảm. Số lượng giấy phép của các nhà máy than mới đã giảm xuống mức thấp kỷ lục và hơn một nghìn giấy phép đã bị hủy bỏ. Điều này phản ánh một môi trường kinh tế khó khăn hơn cho các nhà phát triển nhà máy than và sự đồng thuận ngày càng tăng về nhu cầu hạn chế sự nóng lên toàn cầu và bảo vệ sức khỏe con người .

Vào tháng 11/2019, bốn năm sau Hiệp định Paris, một hội nghị khí hậu quan trọng của Liên hợp quốc đã diễn ra, nơi các nước cam kết tăng cường nỗ lực hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C so với mức tiền công nghiệp và tăng cường tài trợ cho hành động khí hậu. Tại đó, Tổng thư ký LHQ đã triệu tập Hội nghị thượng đỉnh về hành động khí hậu ở New York, nơi nhiều quốc gia công bố các biện pháp tăng cường để chống khủng hoảng khí hậu, bao gồm đặt giới hạn về lượng điện được sản xuất từ các nguồn than.

Chẳng hạn, Vương quốc Anh dự kiến sẽ loại bỏ hoàn toàn than trong vài năm tới, Đức - một trong những nước sử dụng than lớn nhất thế giới - đã đồng ý dừng lại vào năm 2038 và 8 quốc gia khác thuộc Liên minh châu Âu đã tuyên bố sẽ chấm dứt sử dụng than vào năm 2030. Chile cũng cam kết đóng cửa tất cả các nhà máy nhiệt điện than vào năm 2040 và Hàn Quốc sẽ đóng cửa 10 nhà máy vào năm 2022.

Liên minh Than quá khứ gồm 32 quốc gia, 25 chính quyền cấp khu vực, cấp tỉnh và thành phố và 34 thành viên doanh nghiệp đã công bố các thành viên mới, bao gồm Đức và Slovakia tại hội nghị. Liên minh này cam kết đẩy nhanh quá trình chuyển đổi từ than đá dựa trên năng lượng sạch và dẫn đầu các nỗ lực toàn cầu nhằm hạn chế sử dụng than.

Hướng đến năng lượng tái tạo

Ngày càng có nhiều quốc gia và doanh nghiệp thừa nhận rằng việc sử dụng năng lượng tái tạo không chỉ là việc làm đúng đắn cho hành tinh mà nó còn có ý nghĩa kinh tế.

Công nghệ đã tồn tại để cho phép thế giới xóa bỏ than đá và các nhiên liệu hóa thạch khác; và cũng để kết nối với 840 triệu người vẫn không có quyền sử dụng điện để làm sạch các nguồn năng lượng tái tạo. Và nó giá cả phải chăng.

Hướng đến năng lượng tái tạo

Nghiên cứu của SEforALL cho thấy năng lượng tái tạo hiện là hình thức phát điện mới rẻ nhất trên hai phần ba thế giới - rẻ hơn cả than mới và năng lượng khí tự nhiên mới - và đến năm 2030, gió và mặt trời sẽ cắt giảm than và khí đốt ở khắp mọi nơi.

Ngắt kết nối giữa lời nói và hành động

Tuy nhiên, ngay cả khi sử dụng than giảm và tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo, việc chuyển đổi sang năng lượng sạch vẫn chưa diễn ra đủ nhanh và vẫn còn một khoảng cách lớn giữa các cam kết khí hậu của các nước và sản xuất nhiên liệu hóa thạch theo kế hoạch của họ. Điều này được chứng minh trong báo cáo Khoảng cách sản xuất năm 2019 của Chương trình Môi trường của Liên hợp quốc (UNEP) và các đối tác nghiên cứu.

Khoảng cách là lớn nhất khi nói đến than: Các quốc gia hiện đang có kế hoạch sản xuất than nhiều hơn 150% vào năm 2030, và đẩy mạnh kế hoạch này hơn là phù hợp với việc hạn chế sự nóng lên toàn cầu đến 2 độ C, và gần gấp ba lần so với việc hạn chế sự nóng lên đến 1,5 độ C.

“Mặc dù có hơn hai thập kỷ hoạch định chính sách khí hậu nhưng mức độ sản xuất nhiên liệu hóa thạch vẫn cao hơn bao giờ hết”, ông Måns Nilsson, người đứng đầu Viện Môi trường Stockholm, một trong những tổ chức xây dựng nghiên cứu cho biết.

"Báo cáo này cho thấy việc hỗ trợ khai thác than, dầu và khí đốt của chính phủ các nước là một phần lớn của vấn đề về than. Chúng ta đang ở trong một hố sâu và chúng ta cần dừng việc làm cho hố đó sâu thêm" - ông Måns Nilsson nhấn mạnh.

Năm 2020, LHQ khởi động Thập kỷ hành động nhằm khởi động những nỗ lực để đạt được các mục tiêu tạo nên Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững.

Khi nói đến năng lượng, mục tiêu là đảm bảo năng lượng có giá thành phải chăng, đáng tin cậy, bền vững và hiện đại cho tất cả mọi người. Thách thức đối với LHQ và thế giới là nhanh chóng đẩy nhanh việc tiến tới năng lượng tái tạo và từ bỏ thói quen than đá mãi mãi.

Mai Đan