Người lưu giữ "hồn" người Dao bằng những nét vẽ

Tiếp chúng tôi trong căn phòng nhỏ với 2 bộ bàn ghế để đồ dùng vẽ tranh, trên tường treo rất nhiều bộ tranh theo lối vẽ dân gian, màu sắc sặc sỡ. Ông Cường cho biết đó chính là những bộ tranh thờ cúng quan trọng không thể thiếu được trong nghi lễ của đồng bào Dao.

Đang cố chau chuốt lại những đường nét cuối cùng cho bộ tranh để kịp giao cho khách, ông Cường, tâm sự: “Ngay từ nhỏ, tôi đã rất thích vẽ, lớn lên lại mong muốn được làm một điều gì đó để lưu giữ những nét văn hóa độc đáo của người Dao quê mình. Sau một thời gian nghiên cứu, tìm tòi học hỏi đến nay tôi đã vẽ tranh thờ được 8 năm”.

Ông Cường đang giới thiệu bộ tranh Tam Thanh Đại Đường

Theo tìm hiểu, hiện nay người biết vẽ tranh thờ trong đồng bào Dao không chỉ riêng Thanh Hóa mà các tỉnh khác cũng khá hiếm. Từ xưa đến nay, đồng bào Dao Quần chẹt Thanh Hóa đều phải lặn lội ra Thái Nguyên, Hà Đông để tìm thầy vẽ tranh. Theo quan niệm của người Dao, bức tranh thờ phải đẹp và được vẽ bởi người có uy tín. Vì bộ tranh thể hiện sự trang trọng, uy tín và mang lại may mắn cho gia chủ. Tranh thờ trong nghi lễ người Dao đã có từ rất lâu đời. Tranh vẽ xong phải làm lễ khai quang, rồi cất đi bao giờ có việc mới đem ra treo. Hiện, trong gia đình một số người Dao Quần chẹt Thanh Hóa còn giữ những bộ tranh hàng trăm năm. Mỗi gia đình người Dao có ít nhất một bộ tranh thờ trong số các bộ tranh: Sò Phản, Hành xư, Tam Thanh Đại đường. Trong đó bộ Tam Thanh Đại đường là quan trọng hơn cả, góp phần thực hiện trong nghi lễ Cấp Sắc, Tết nhảy, đám ma tươi, ma khô… Họ quan niệm chỉ thờ tranh vẽ, không thờ tranh in và phải là người có uy tín, được thầy truyền dạy thì bộ tranh mới có giá trị về mặt tâm linh.

Theo ông Cường, những bức tranh thờ thể hiện quan niệm của người Dao về vũ trụ, triết lý và mối quan hệ giữa cuộc sống với con người, vạn vật. Trong đó bảo trợ cuộc sống của con người là 3 vị thần (còn gọi là Tam thanh) gồm: Nguyên thủy thiên tôn - Ngọc thanh (thần cai quản trên trời); Linh bảo thiên tôn - Thượng thanh (thần cai quản trần gian); đạo đức thiên tôn - Thái thanh (thần cai quản âm phủ). Trong 3 vị này, Ngọc thanh có vị trí cao hơn cả. Tam thanh luôn giữ vị trí trung tâm trong các bộ tranh người Dao.

Chất liệu sử dụng vẽ tranh là tấm giấy gió tùy theo kích cỡ bức tranh, sau đó dùng keo da trâu (da trâu khô nấu lên thành keo) làm chất kết dính. Keo da trâu còn được pha với nước hòa cùng bột màu để vẽ tranh, giúp giữ được màu sắc tươi tắn mà không phai. Tranh thờ được vẽ theo kiểu tranh dân gian với nét tả thực, các vị thần có vẻ mặt khác nhau nhưng đều mang nét oai nghiêm.

Trong số bộ tranh trong nghi lễ thờ cúng của đồng bào Dao, thì bộ Tam Thanh Đại đường rất quan trọng, là hồn cốt trong thực hiện nghi lễ Cấp sắc, Tết nhảy, tạ mả, đám ma… Chính vì vậy, bộ tranh thờ này được nhiều người đặt vẽ nhất. Bộ Tam Thanh Đại đường gồm 17 bức, gồm 12 bức to, 4 bức nhỏ gọi là Tứ phủ và 1 bức binh lính 120 quân, hoàn thiện bộ tranh phải mất 40 ngày.

Với ông Cường vẽ tranh không chỉ là năng khiếu mà còn cần sự chăm chỉ, miệt mài và tình yêu nghề, với mong muốn giữ gìn bản sắc văn hóa người Dao. Tranh của ông không chỉ được đồng bào Dao Thanh Hóa đón nhận mà các tỉnh Thái Nguyên, Yên Bái, Sơn La…cũng mời ông vẽ tranh.

Chia tay ông trong buổi chiều đông nắng ấm, chúng tôi thầm mong rằng sẽ có nhiều con người như ông để giữ cái hồn cho dân tộc mình bằng những bức tranh thờ cúng với những nghi thức trong lễ, tết như Cấp sắc, Tết nhảy, tạ mả, đám ma tươi, đám ma khô… và chúng tôi cũng thầm mong nghề vẽ tranh sẽ được các cấp, các ngành quan tâm bảo tồn, gìn giữ vì nó là vốn văn hóa truyền thống đáng quý của đồng bào Dao. Đó là niềm tin, là cách lý giải của con người về vũ trụ./.

Bài & ảnh: Tuyết Trang- Quỳnh Trâm