Người giữ "hồn" cho nhà rường cổ xứ Huế

Ông Màng ung dung ngồi trong ngôi nhà rường cổ do mình làm ra

Chúng tôi về thăm ông trong một ngày cuối năm 2016. Bắt gặp ông đang ngồi đục đẽo khúc gỗ người ta mới bán lại, bàn tay thoăn thoắt nhanh nhẹn tạo ra những nét hoa văn in đậm dấu ấn xưa. Quanh căn nhà, từ cái tủ cái giường đến bộ bàn ghế và cả ngôi nhà ông đã dựng xong chờ người đến hỏi mua đều là những nét kiến trúc sắc sảo do đôi bàn tay khéo léo ông tạo nên. 

Lão nghệ nhân kể rằng, ngày trước, do điều kiện gia đình quá khó khăn, nên 15 tuổi ông phải lên Kim Long (Huế) để theo học nghề mộc. Vốn chăm chỉ, không lâu sau ông đã trở thành một trong những thợ mộc có tay nghề giỏi. Với tinh thần ham học hỏi, ông tiếp tục lặn lội vào phố cổ Hội An, tìm tới “bái sư” những nghệ nhân tài hoa của làng mộc Kim Bồng (tỉnh Quảng Nam), ngoài ra ông còn rong ruổi ra tận Hà Nội để học nghề mộc.

Ông Màng cho hay, nghề mộc không phải ai cũng học được và không phải ai học cũng thành công với nghề. “Học nghề chi hay làm nghề chi cũng cần cái tâm. Và nghề mộc cũng cần có cái tâm mới vững tay nghề được”, nhờ câu nói này của những người thầy năm xưa mà ông Màng quyết sống chết đến cùng với nghề mộc.

Dù đã lớn tuổi, ông Màng vẫn đam mê phục chế nhà rường

Từ những chuyến đi, ông Màng chợt nhận ra rằng, trên đất nước nước mình, vẫn còn rất nhiều ngôi nhà rường kiểu 3 giang 2 chái đang bị xuống cấp, hư hại vì nhiều lý do nên gia chủ không thể tu sửa. Thậm chí, có nhiều hộ khi căn nhà cổ chuẩn bị sập đã tháo hết cột kèo, xuyên, trến (những bộ phận của ngôi nhà cổ - PV) để đem đi đốt lửa. Xót xa cho sự tồn tại ngắn ngủi của những ngôi nhà rường cổ, ông Màng lại một lần nữa quyết tâm học cách phục dựng nhà rường. “Nghĩ thì đơn giản lắm, nhưng khi bắt tay vào học thì mới biết cách làm nhà kiểu nhà rường xưa của ông bà ta là khó đến mức nào. Phục dựng để hoàn thiện chúng càng khó gấp bội lần”- lão nghệ nhân Nguyễn Màng cho hay.

Với mong muốn bảo tồn những di sản của cha ông đời trước cũng như phục dựng những ngôi nhà rường cổ đang thoi thóp chờ “chết”, ông Màng đã lặn lội từ Nam chí Bắc để tìm hiểu, học nghề. Đến nơi đâu, ngoài những vật dùng làm nghề mộc, trong túi ông còn có cuốn sổ tay và cây bút để ghi chép lại những kinh nghiệm học được. Vì thế, sau nhiều năm lang thang học nghề, ông đã lưu giữ một cuốn cẩm nang nói về cách phục chế các kiểu nhà rường mà không phải ai cũng có được.

Với nghệ nhân Nguyễn Màng, phục dựng những ngôi nhà rường cổ là niềm đam mê bất tận đối với ông. Nó đã trở thành một thú chơi công phu chỉ dành cho những người đam mê không giới hạn. “Mê lắm! mấy chú thấy ai hơn tám chục tuổi như tui còn trèo lên mái nhà đục đẽo không”, lão nghệ nhân cho hay.

Nét kiến trúc nhà rường Huế

Bằng tài năng và kinh nghiệm của mình hơn 65 năm phục dựng nhà rường cổ, tiếng tăm của ông được nhiều người trong và ngoài tỉnh Thừa Thiên Huế biết đến. Ông đã từng được Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế mời phục dựng, bảo tồn nhiều công trình có giá trị như: Ngọ Môn, điện Thái Hoà, làng cổ Phước Tích, đình làng Dương Nỗ và hàng trăm ngôi nhà rường cổ khác. Trong dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long, ông Màng được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế cử đi Hà Nôi để dựng một ngôi nhà rường mang đặc trưng kiến trúc xứ Huế cho du khách tham quan, chiêm ngưỡng. 

Chia sẻ với chúng tôi về nét độc đáo của kiến trúc nhà rường ở xứ Huế so với các nơi khác, ông Nguyễn Màng nói: “Nhà rường Huế có nét độc đáo riêng biệt so với những vùng khác bởi vẻ duyên dáng và thanh tao. Bộ phận nào ra bộ phận đó đều được chạm trổ kì công và tinh xảo. 

Nhà rường xứ Huế là nét đẹp văn hóa truyền thống lâu đời của người xưa, vừa mang trong mình sự thanh tao, nhẹ nhàng của cuộc sống đời thường vừa mang tính tâm linh về sự hòa hợp của thiên nhiên và con người. Vì vậy, bác mong nhà rường luôn được ưa chuộng chứ không bị mai một bởi những ngôi nhà cao tầng như hiện nay”.

Độc đáo nhà rường Huế

Gần hết cuộc đời, ông Nguyễn Màng luôn tâm huyết với nghề phục chế kiến trúc cổ nhà rường và để góp phần lưu giữ “hồn Huế” trên đất Cố đô. Nghệ nhân Nguyễn Màng đã truyền nghề cho 3 người con trai của mình là Nguyễn Hữu Đỉnh, Nguyễn Hữu Lanh và Nguyễn Hữu Lẻ. Ngoài ra, ông còn đầu tư xây dựng xưởng phục chế nhà rường và nhận thêm 4 người học trò để truyền nghề. Họ là những người trẻ đang được ông gửi gắm, gìn giữ những giá trị truyền thống của cha ông.

Những lúc rãnh rỗi, ông Màng cùng con trai lại rong ruổi khắp nơi. Ở đâu nghe người ta bán nhà rường thì ông đều tìm đến hỏi mua. Không mua được nguyên căn nhà thì mua từng phần hay các khúc gỗ quý. Nhờ thế mà hiện ở xưởng mộc của gia đình, ông Màn có rất nhiều loại gỗ quý dành để phục chế nhà rường như gõ, mít và gỗ chua.

Hiện một ngôi nhà rường do xưởng mộc của ông Màng làm ra được bán với giá trên dưới 600 triệu đồng nhưng trừ tiền gỗ, tiền công thợ thầy thì tính ra, lời lãi chẳng là bao. Với ông Màng, có chăng, đó cũng chỉ là niềm đam mê với những ngôi nhà rường cổ.

Ông Màng cho biết: Để dựng lên một ngôi nhà phải có hàng trăm chi tiết, hàng chục bộ phận khác nhau. Người làm phải nắm được ngõ ngách từng cái cột, cái kèo, cái cù và rất nhiều cái khác, chỉ có “mắt nghề” mới thấu rõ.

Thế mới biết, nghề làm nhà rường nói chung và nhà rường xứ Huế nói riêng có muôn vàn điều “bí truyền”, nếu không được kế tục, sẻ chia thì sẽ mai một cùng năm tháng.

                                                                              Bài & ảnh:Đức Linh – Anh Dũng