Doanh nghiệp khoáng sản chật vật tìm lợi nhuận

Doanh nghiệp lớn lao đao trên sàn

Khai thác khoáng sản đang ngập chìm khó khăn, chủ yếu bởi giá các kim loại trên thị trường quốc tế liên tục lập đáy mới. Khách hàng mua các loại quặng thô hoặc chế biến sơ của các doanh nghiệp Việt đa phần là đối tác Trung Quốc. Gần đây nhu cầu tiêu thụ quặng kim loại của nước này giảm mạnh là nguyên nhân dẫn tới doanh thu và lợi nhuận của DN nước ta  giảm mạnh. Đơn cử như Công ty cổ phần Cơ khí và Khoáng sản Hà Giang (HGM-Hnx) liên tục bị tác động bởi giá các kim loại trên thế giới tụt dốc không phanh. Doanh thu rơi, trong khi chi phí đầu vào tăng (chi phí xúc đất đá khi khai thác), khấu hao tăng, thuế tài nguyên tăng là lý do lợi nhuận quí 1 vừa qua của HGM chỉ còn 6 tỉ đồng.

Hoặc như Công ty cổ phần Đầu tư khoáng sản Tây Bắc (KTB-Hose) doanh thu và lợi nhuận sau thuế năm ngoái của KTB còn được 3,6 tỉ đồng. Các doanh nghiệp khác như KSS (Công ty cổ phần khoáng sản Na Rì Hamico); BKC (Công ty cổ phần Khoáng sản Bắc Kạn); KHB (Công ty cổ phần Khoáng sản Hòa Bình) lợi nhuận ròng chỉ vài trăm triệu đồng/năm hoặc thua lỗ, hòa vốn.

Titan là khoáng sản được đầu tư bài bản về công nghệ khai thác, chế biến

Công ty cổ phần Khoáng sản Bình Định (BMC-Hose) là anh cả trong lĩnh vực khai thác, xuất khẩu titan. Đã có thời từng là doanh nghiệp đình đám trên sàn chứng khoán nhưng hiện nay trong giai đoạn khó khăn của ngành khai khoáng, BMC cũng “vật vã” để có lợi nhuận. Quí 1/2015 lợi nhuận sau thuế của BMC chỉ có 1,9 tỉ đồng, thấp nhất trong 3 năm trở lại đây. Năm 2014 lãi ròng của công ty tụt về 21 tỉ đồng trong khi suốt ba năm 2011 - 2013 lợi nhuận sau thuế luôn ổn định ở mức 80 - 90 tỉ đồng trên vốn điều lệ 124 tỉ đồng. Từ khai thác và bán sản phẩm thô, BMC đã nhanh chóng thích ứng với chính sách hạn chế xuất khẩu quặng thô của Nhà nước bằng cách chuyển sang đầu tư công nghệ chế biến sâu sản xuất xỉ titan. Tuy nhiên, Nhà nước tăng thuế tài nguyên đối với titan từ 11% lên 16% năm nay BMC đặt chỉ tiêu lợi nhuận ròng 14 tỉ đồng, bằng hai phần ba năm ngoái, song xem ra cũng khó đạt.

DN nhỏ khổ vì “ép giá”

Quy định của Nhà nước cấm xuất thô một số khoáng sản kim loại đã khiến phần lớn các doanh nghiệp khai khoáng nhỏ phải bán quặng cho doanh nghiệp lớn trong nước để thu hồi vốn. Tuy nhiên, việc mua bán này không những bị DN lớn ép giá mà còn vướng phải vấn đề thủ tục. Chia sẻ về những thủ tục phức tạp này, ông Phạm Chí Cường, Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam, kể lại ví dụ tại thời điểm năm 2009, Tập đoàn Hòa Phát mua 200.000 tấn quặng ở Cao Bằng, nhưng mất 10 tháng với đủ các loại giấy tờ, văn bản, bên mua mới vận chuyển được 100.000 tấn quặng ra khỏi địa bàn Cao Bằng. Ngoài ra, theo ông Cường, phần lớn các mỏ khoáng sản đều nằm ở những tỉnh miền núi, nếu vận chuyển quặng về các cơ sở chế biến ở dưới xuôi thì chi phí vận chuyển bị đội lên rất nhiều, thậm chí cao hơn cả giá thành khai thác quặng. Vì thế, chuyện bán quặng ở trong nước cũng không đơn giản chút nào.

Còn ông Đặng Xuân Minh - chuyên viên thẩm định thuộc Công ty cổ phần Thẩm định giá BTC cho rằng: Cấm xuất khẩu khoáng sản thô là một chính sách đúng đắn của Nhà nước nhằm hạn chế việc thất thoát, lãng phí tài nguyên của quốc gia. Bên cạnh việc cấm xuất khẩu khoáng sản thô, Luật Khoáng sản sửa đổi năm 2010 cũng hướng tới việc khai thác và sử dụng tài nguyên một cách tiết kiệm, hiệu quả nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.

Song Nhà nước chỉ cấm xuất khẩu khoáng sản thô nhưng cho phép xuất khẩu quặng đã qua chế biến sâu, nghĩa là bắt buộc các doanh nghiệp phải đổi mới và nâng cao công nghệ chế biến khoáng sản. Điều này nhằm mang lại nhiều lợi ích hơn nữa trong việc xuất khẩu khoáng sản. Trong cuộc chơi này, những doanh nghiệp nhỏ không có sự đầu tư vào chế biến sâu để phục vụ xuất khẩu thì việc bị ép giá hoặc thậm chí không bán được quặng là điều có thể dự đoán được. Và đây sẽ là cơ hội để những công ty khai khoáng lớn thâu tóm các đối thủ nhỏ hơn, nhưng lại nắm trong tay các mỏ tài nguyên chất lượng cao.

Cũng theo ông Minh, trong Luật Khoáng sản 2010 đã cho phép chuyển nhượng quyền thăm dò và quyền khai thác khoáng sản. Và thực tế, tại Việt Nam đã diễn ra  các thương vụ chuyển nhượng quyền thăm dò, khai thác khoáng sản nhưng thông tin về chúng không được công bố.

Theo các chuyên gia khoáng sản, các văn bản pháp lý về quản lý khoáng sản đã thắt chặt việc khai thác và xuất khẩu khoáng sản như trước đây. Đây là công cụ hữu hiệu để hạn chế được tình trạng chảy máu tài nguyên. Và như vậy đồng nghĩa với việc doanh nghiệp làm ăn manh mún, ăn xổi sẽ gặp khó khăn. Không còn cách nào khác, để thoát khỏi tình cảnh khó khăn như hiện nay đòi hỏi doanh nghiệp khoáng sản cần đầu tư công nghệ để khai thác chuyên nghiệp hơn hoặc là chuyển nhượng mỏ cho doanh nghiệp lớn hơn có thế mạnh về vốn và trình độ khai thác để bảo toàn vốn.

Bài và ảnh: Minh Anh