Tây Nguyên đang hoang mạc hóa nghiêm trọng

Xuất hiện 3 khu vực hoang mạc hóa cục bộ

Số liệu thống kê hiện trạng sử dụng đất vùng Tây Nguyên đến 31/12/2013 cho thấy, đất sản xuất nông nghiệp của vùng là 2.001.546 ha (chiếm 36,63% diện tích tự nhiên toàn vùng), trong đó đất trồng cà phê là 567.200 ha, đất trồng cao su là 278.600 ha, đất trồng lúa là 169.910 ha, đất trồng điều là 75.400 ha, đất trồng hồ tiêu là 31.500 ha, còn lại là các đất nông nghiệp khác; đất lâm nghiệp vùng Tây Nguyên là 2.813.245 ha (chiếm 51,49%), trong đó đất rừng sản xuất là 1.709.428 ha, đất rừng phòng hộ là 616.909 ha và đất rừng đặc dụng là 486.908 ha; đất sử dụng cho mục đích phi nông nghiệp là 366.306,5 ha (chiếm 6,7%); đất chưa sử dụng của các tỉnh Tây Nguyên chỉ còn 274.171 ha (chiếm 5,0%), trong đó chủ yếu là đất đồi núi chưa sử dụng (256.339 ha) phân bố ở khu vực có độ dốc lớn, đất có tầng canh tác rất mỏng, nhiều đá lẫn và đá lộ đầu.

Hoang mạc hoá ở Tây Nguyên đang diễn ra với cường độ mạnh

Nghiên cứu tổng hợp đất bazan thoái hóa vùng Tây Nguyên trên quan điểm địa lý tổng hợp đã được thực hiện trong một số chương trình KH&CN cho thấy, tài nguyên đất ở Tây Nguyên chịu tác động sâu sắc của những quá trình thoái hóa do các tác động của tự nhiên và hoạt động của con người. Vận dụng cách tiếp cận và khung hướng dẫn đánh giá thoái hóa đất của FAO đã công bố năm 2002, kết hợp với các phương pháp khảo sát thực địa, quan trắc và mô tả phẫu diện đất, phân tích các tính chất hóa lý đất trong phòng thí nghiệm, chuyên gia, viễn thám và GIS,...các nhà khoa học đã nghiên cứu, đánh giá thoái hóa đất tiềm năng, thoái hóa đất hiện tại và thoái hóa đất tổng hợp trên cơ sở ma trận tương quan giữa thoái hóa đất tiềm năng và thoái hóa đất hiện tại cho vùng Tây Nguyên. Kết quả đánh giá thoái hóa đất hiện tại vùng Tây Nguyên theo 4 mức độ cho thấy rõ: Không và thoái hóa nhẹ có diện tích là 1.840.468,4 ha (chiếm 33,7% diện tích tự nhiên toàn vùng); Thoái hóa trung bình có 2.500.208,1 ha (chiếm 45,8%); Thoái hóa mạnh có 575.575,6 ha (chiếm 10,5%); Thoái hóa rất mạnh có 547.854,9 ha (chiếm 10,0%).

Đặc biệt, vùng Tây Nguyên đã xuất hiện 03 dạng hoang mạc hóa cục bộ gồm: Hoang mạc đá có diện tích khoảng 6.380,11 ha (chiếm 0,1%);  Hoang mạc đất khô cằn khoảng 182.019,46 ha (chiếm 3,2%);  Hoang mạc sỏi sạn khoảng 102.252 ha (chiếm 2,2%). 

Cảnh báo tiếp tục hoang mạc hóa mở rộng

Dưới tác động của các áp lực gia tăng dân số, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và biến đổi khí hậu, xu thế thoái hóa đất và hoang mạc hóa ở Tây Nguyên được cảnh báo sẽ mở rộng về diện tích và gia tăng cường độ. Đặc biệt, là gia tăng quá trình xói mòn, rửa trôi bề mặt và thoái hóa hóa học do mở rộng diện tích đất sản xuất nông nghiệp, chuyển đổi đất lâm nghiệp sang đất sản xuất nông nghiệp, thâm canh cây công nghiệp dài ngày và canh tác nương rẫy thiếu các biện pháp bảo vệ đất. Hậu quả dẫn đến suy giảm mạnh các chất dinh dưỡng và độ phì nhiêu của đất, làm mất khả năng sản xuất của đất. Đây là một nguy cơ hiện hữu đối với nguồn tài nguyên đất - tư liệu sản xuất đặc biệt không gì thay thế đối với vùng Tây Nguyên, đi ngược lại mục tiêu phát triển bền vững kinh tế - xã hội.

Để hạn chế từng bước, tiến tới ngăn chặn được các quá trình thoái hóa và hoang mạc hóa ở Tây Nguyên, đề tài đã đề xuất được các giải pháp cụ thể như: giải pháp tăng cường hiệu quả trong quản lý tài nguyên đất; giải pháp ứng phó với hạn hán và thích ứng với biến đổi khí hậu; giải pháp bảo vệ và duy trì sức sản xuất của đất; giải pháp xây dựng mô hình quản lý và sử dụng hợp lý tài nguyên đất. Ngoài ra, còn có các giải pháp về vốn; giải pháp đẩy mạnh công tác khuyến nông, khuyến lâm; giải pháp về việc xây dựng kế hoạch hành động phòng chống thoái hóa đất và hoang mạc hóa trên cơ sở Chương trình hành động quốc gia chống sa mạc hoá giai đoạn 2006 - 2010 và định hướng đến năm 2020. Tất cả các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ trên quan điểm sử dụng tài nguyên đất hợp lý cho một nền nông nghiệp bền vững ở Tây Nguyên.

Minh Thư