Dân giám sát đẩy lùi nạn khai thác trái phép trên sông Bồ- Thừa Thiên Huế

“Vừa làm vừa giữ”

Người dân ở thôn Cổ Bi, Hiền Sỹ sống dọc sông Bồ giờ đã yên tâm vì không còn cảnh hằng đêm phải nghe tiếng máy nổ, máy sục của những chiếc đò hút cát. Nhiều người kể, trước đây, khi chưa có Tổ tự quản do HTX Sản xuất, Thương mại và Dịch vụ sông Bồ (gọi tắt là HTX) đứng ra quản lý hoạt động khai thác cát sỏi trên sông Bồ, nhiều phương tiện thường xuyên lén lút “đổ bộ” lên khai thác, nhất là vào đêm khuya. Do khai thác bừa bãi, ồ ạt, nên nhiều đoạn bờ sông bị sạt lỡ nghiêm trọng. Đáng sợ hơn là có những trận xung đột giữa các chủ phương tiện khai thác vì tranh giành điểm mỏ, hay mâu thuẫn giữa người dân địa phương với các chủ đò khai thác…

Từ khi có Ban quản lý HTX cùng xã viên đứng ra quản lý hoạt động khai thác cát sỏi trên sông Bồ, bà con vừa bớt lo và còn được hưởng lợi. Người dân 2 thôn Hiền Sỹ, Cổ Bi hễ cần mua cát sạn xây nhà, sửa chữa là được HTX hỗ trợ giá ưu đãi. Thôn xóm nào làm đường, xây cổng làng hay công trình công cộng đều được HTX đóng góp một phần cát sạn.

Tổ tự quản của HTX giám sát chặt chẽ hoạt động khai thác cát sỏi khu vực được cấp phép

Ông Phan Ngọc Tuấn, Giám đốc HTX cho biết, trước khi đi vào hoạt động khai thác, HTX đưa ra chủ trương vừa làm vừa bảo vệ dòng sông theo mô hình tổ tự quản. Các chủ phương tiện khai thác, lao động trên thuyền, các xã viên và bà con cùng tham gia giám sát, cùng có trách nhiệm. Với cách quản lý này, khi có phương tiện “lạ”, người dân cũng như các xã viên kịp thời báo cho HTX để có biện pháp  ngăn chặn. Các chủ thuyền cũng tuân thủ khai thác cách bờ bình quân từ 60-70m, giữa lòng sông trung bình 30m. Đến nay, số hộ có thuyền hành nghề khai thác cát, sỏi sống dọc hai bên sông Bồ tham gia cùng HTX khoảng từ 30-32 hộ, giải quyết việc làm thường xuyên cho trên 90 nhân công/ngày, mức thu nhập bình quân mỗi lao động gần 5 triệu đồng/tháng.

Nhiều chủ thuyền đang khai thác cát cho hay, từ khi đăng ký với HTX để khai thác tại lòng sông Bồ được cấp phép, họ được tự do hành nghề đúng nơi quy định mà không còn cảnh đêm hôm lén lút trộm hút. Để tránh ảnh hưởng đến đời sống của bà con, thời gian khai thác của các thuyền thường bắt đầu từ hơn 5 giờ sáng đến 3 giờ chiều. Tham gia cùng HTX, một ngày trung bình một thuyền khai thác được 2 chuyến với khối lượng 15m3/chuyến. Cát sạn khai thác được nhập về các điểm tập kết đã được cấp phép ở Phong Điền, Hương Trà để cung ứng cho các công trình và phục vụ xây dựng cho nhân dân.

Tuân thủ phương án cam kết

Trước khi triển khai mô hình này, lãnh đạo tỉnh đắn đo, cân nhắc về phương thức cũng như hiệu quả hoạt động. Do đó, thời hạn cấp giấy phép khai thác cát sỏi cho cộng đồng được khống chế trong vòng 6 tháng. Nếu hoạt động tốt, cơ quan cấp phép mới gia hạn cấp tiếp. Đối với HTX Sản xuất, Thương mại và dịch vụ sông Bồ, chính nhờ thực hiện tương đối tốt các quy định về thời gian, lộ giới khai thác, khối lượng, địa điểm tập kết…theo đúng phương án khai thác đã được phê duyệt, nên đến nay, đơn vị được gia hạn cấp phép khai thác lần thứ 3. Qua hơn một năm kể từ khi triển khai mô hình khai thác này, HTX đã nộp ngân sách Nhà nước hơn 1,5 tỷ đồng.

Khai thác cát sỏi trên sông Bồ đoạn qua địa bàn xã Phong Sơn được lập lại trật tự

Theo ông Phan Ngọc Tuấn, mô hình này đã giúp nhiều người dân mưu sinh mang lại nguồn thu nhập ổn định và không còn bị mang danh “cát tặc”. Nhiều bà con rất mong muốn được các cấp, ngành chức năng tạo điều kiện cấp mỏ mới trên dòng sông Bồ để họ gắn bó lâu dài với nghề, tạo thu nhập ổn định và đóng góp thêm nguồn thu cho Nhà nước. Cũng theo anh Tuấn, nếu duy trì mô hình này sẽ đáp ứng nguyện vọng của người dân địa phương khi hoạt động khai thác tuân thủ đúng quy trình, hạn chế sạt lở bờ sông.

Qua một thời gian triển khai thí điểm ở Hương Vân (Hương Trà), Phong Sơn (Phong Điền), mô hình này được xem là giải pháp khả thi, hợp lý hiện nay. Nhờ khai thác đúng quy trình, có trật tự, nên chính quyền địa phương và người dân rất đồng tình vì đã hạn chế tình trạng khai thác cát sỏi lậu gây hiện tượng sạt lở bờ sông, giúp khơi thông dòng chảy kết hợp tận thu cát sỏi trên sông, tránh “thất thoát” nguồn thu ngân sách Nhà nước, tạo công ăn, việc làm cho người dân địa phương.

Bài & ảnh: Xuân Giang