Gia Lai: Buông lỏng quản lý, thất thoát tài nguyên khoáng sản

   

   

   

   

  Tỉnh Gia Lai là một trong những địa phương ở khu vực Tây Nguyên được thiên nhiên ưu đãi cho nhiều tài nguyên khoáng sản như quặng sắt, chì, kẽm, than bùn... Trong đó, các loại đá granit, gabro, đá bazan trụ, đá xây dựng... chiếm một tỷ lệ rất lớn. Có thể nói, đây là những “đòn bẩy” giúp tỉnh này phát triển kinh tế - xã hội ở một tầm mức khá. Thế nhưng, thời gian qua, nguồn tài nguyên quý giá này đã bị thất thoát, lãng phí một cách nghiêm trọng do cách quản lý thiếu trách nhiệm của chính quyền địa phương, đặc biệt là Sở TN-MT tỉnh Gia Lai.

   

  Theo báo cáo của Sở TN-MT tỉnh Gia Lai, tính đến thời điểm này, trong tổng số 75 giấy phép khai thác khoáng sản còn có hiệu lực, có 11 mỏ khoáng sản đơn vị chưa thực hiện khai thác. Trong đó, có 3 mỏ của Công ty CP Tập đoàn Đức Long Gia Lai, 3 mỏ của Xí nghiệp tư doanh Hiệp Lợi, 2 mỏ của Công ty TNHH Hoàng Nhi, 1 mỏ của Công ty TNHH Sơn Thạch... Tất cả các mỏ trên đều được cấp phép từ tháng 6/2011 nhưng chưa tiến hành xây dựng cơ bản và thực hiện khai thác. Đặc biệt, mỏ đá xây dựng tại xã Ia Pia, huyện biên giới Chư Prông cấp phép từ ngày 22/11/2009, hết hạn ngày 22/11/2012, tuy nhiên Sở TN-MT đã không thực hiện việc kiểm tra sau cấp phép, để kịp thời có văn bản thông báo chấn chỉnh đối với đơn vị khai thác và tham mưu cho UBND tỉnh Gia Lai ra quyết định thu hồi giấy phép.

   

  Một minh chứng nữa cho thấy sự chậm trễ của Sở TN-MT tỉnh Gia Lai là Công ty TNHH MTV Tân Long Granit Gia Lai, được UBND tỉnh cấp phép khai thác đá bazan trụ, khối (Quyết định số 406/QĐ-UBND, ngày 24/6/2011), tại xã Kông Pla, huyện Kbang với tổng diện tích mỏ là 5ha. Tuy nhiên, do các chi phí chuẩn bị để đưa mỏ vào hoạt động và duy trì các hoạt động khai thác như: chi phí đền bù, tiền thuê đất, tiền ký quỹ môi trường… quá cao, trong khi trữ lượng khai thác đá bazan không đủ cung cấp cho hoạt động sản xuất của doanh nghiệp, Công ty Tân Long đã nhiều lần gửi văn bản đề nghị giải quyết cho đơn vị đóng cửa mỏ và chấm dứt hợp đồng thuê đất, hoán trả lại toàn bộ diện tích khai thác đã thuê,  “nhưng đến nay Công ty vẫn chưa nhận được giải quyết phản hồi từ quý cấp”.  Ngoài ra, có một số đơn vị không đảm bảo điều kiện về nhân lực, vật lực nhưng Sở TN-MT tỉnh Gia Lai vẫn tham mưu và UBND tỉnh Gia Lai đã cấp giấy phép cho một lúc nhiều mỏ như Xí nghiệp tư doanh Hiệp Lợi, Công ty TNHH Hoàng Nhi, Công ty CP Tập đoàn Đức Long Gia Lai, Công ty TNHH Quốc Duy, Công ty TNHH MTV Thảo Anh. 

   

  Bên cạnh việc buông lỏng quản lý, để DN “tận thu” vượt công suất cho phép trong khoảng thời gian dài, Sở TN-MT tỉnh Gia Lai còn chưa thường xuyên thực hiện công tác kiểm tra định kỳ, đột xuất sau khi cấp phép, để kịp thời chấn chỉnh và xử lý vi phạm đối với các đơn vị báo cáo sai lệch số liệu, đặc biệt là đối với những DN khai thác vượt công suất rất lớn. Đơn cử như Xí nghiệp đá xây dựng Xuân Thủy. Theo báo cáo của DN này thì tổng sản lượng khoáng sản nguyên khai đã khai thác từ khi cấp phép đến 31/12/2012 là 86.666 m3. Thế nhưng, qua đối chiếu khối lượng khoáng sản nguyên khai đơn vị đã kê khai nộp thuế tài nguyên , thì đến 31/12/2012 là 478.800 m3 (vượt công suất khai thác theo giấy phép 45.000 m3/năm), sai lệch lên đến 392.234 m3.

   

  Trong đợt kiểm tra đột xuất đối với một số mỏ đá trên địa bàn, đoàn kiểm tra của tỉnh đã phát hiện nhiều sai phạm. Đơn cử như, khi kiểm đột xuất tại mỏ đá xây dựng của DNTN Huy Thịnh tại xã Lơ Ku, huyện Kbang (tỉnh Gia Lai), đoàn kiểm tra đã phát hiện đơn vị này khai thác với trữ lượng nhiều hơn số lượng cho phép. Huy Thịnh là DN được UBND tỉnh Gia Lai cấp phép thu gom khoáng sản trong vùng dự án thủy điện An Khê – Ka Nak (thuộc địa bàn xã Lơ Ku, huyện Kbang), thời gian cấp phép đến ngày 30/10/2011 với số lượng khai thác 5.000 m3. Trong 2 năm 2011 và 2012, sản lượng đá của DN đã khai thác lên đến con số 73.695 m3. Mặc dầu giấy phép hết hạn đã lâu nhưng qua kiểm tra hiện trường ngày 27/6/2013, số lượng đá tồn trên bãi khoảng 8.000 m3.

   

  Chưa dừng lại ở đó, việc quản lý và sử dụng đất trong lĩnh vực khai thác khoáng sản chưa thực sự được Sở TN-MT tỉnh Gia Lai quan tâm. Tính đến tháng 7/2013, chỉ có 61 mỏ có ký hợp đồng thuê đất trong tổng số 75 mỏ được cấp phép. Điều này cho thấy sự thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng chuyên môn của Sở TN-MT trong việc quản lý, sử dụng đất. Việc ký quỹ phục hồi môi trường vẫn còn bị buông lỏng, Sở TN-MT  chưa thực hiện kiểm tra, đôn đốc, xử phạt các đơn vị vi phạm, dẫn đến việc chậm nộp số tiền quỹ lớn vào quỹ cải tạo, phục hồi môi trường. Theo số liệu thống kê, trong số 89 giấy phép khai thác khoáng sản, mới có 44 đơn vị thực hiện nộp tiền ký quỹ, một số đơn vị có nộp tiền ký quỹ nhưng với tỷ lệ thấp. Cụ thể như: mỏ đá Garbo của Công ty TNHH Hoa Sen nộp 14.310.000 đồng/157.910.000 đồng, mỏ đá Garbo của Xí nghiệp tư doanh Bảo Cường 20.398.000 đồng/141.090.000 đồng, mỏ đá Garbo của Công ty TNHH Sơn Thạch 32.768.656 đồng/163.843.000 đồng...

   

  Trong tháng 7/2013, Tổ kiểm toán Nhà nước đã thực hiện kiểm tra đối chiếu tại mỏ khai thác của các công ty: DNTN Lý Kình tại huyện Kbang; Công ty TNHH Hiệp Lợi Gia Lai tại huyện Kông Chro; Công ty TNHH Đào Kỳ tại huyện Kông Chro; Công ty TNHH Sơn Thạch tại xã Ia Rsai, huyện Krông Pa; chi nhánh Công ty CP khoáng sản Mỹ Đức tại xã Ia Rsai, huyện Krông Pa..., qua đó cho thấy, giấy phép khai thác khoáng sản của DNTN Lý Kình đã hết hạn từ tháng 10/2010 nhưng  Sở TN-MT chưa đôn đốc đơn vị hoàn tất các thủ tục đóng cửa mỏ, thực hiện cải tạo và phục hồi môi trường; giấy phép khai thác đá bazan trụ và khối của Công ty TNHH Hiệp Lợi Gia Lai được gia hạn từ tháng 9/2010 đến 27/9/2019, tuy vậy đến nay vẫn chưa thực hiện lập dự án cải tạo, phục hồi môi trường bổ sung trình cấp có thẩm quyền phê duyệt, nộp ký quỹ theo đúng quy định, báo cáo định kỳ không đầy đủ, số liệu báo cáo không chính xác, không đính kèm bản đồ hiện trạng; Công ty TNHH Đào Kỳ đã không thông báo kế hoạch đầu tư xây dựng cơ bản mỏ và kế hoạch khai thác hàng năm, báo cáo định kỳ chưa đầy đủ, không đính kèm bản đồ hiện trạng mỏ...

   

   

   

  Trả lời về thực trạng trên, ông Lương Thanh Bình - Phó Giám đốc Sở TN-MT tỉnh Gia Lai giải thích: “Hiện nay trên địa bàn tỉnh Gia Lai có trên 70 giấy phép khai thác khoáng sản có hiệu lực, được cấp trước khi Luật Khoáng sản năm 2010 có hiệu lực. Từ năm 2010, Sở chỉ tham mưu cho UBND tỉnh cấp và đổi khoảng 4-5 giấy phép. Nguyên nhân là một số giấy phép chưa đến hạn hoặc đến kỳ xin gia hạn thì lại rơi vào nhóm khoáng sản không thuộc thẩm quyền cấp phép của UBND tỉnh. Đơn cử như việc khai thác đá granit, trước đây UBND tỉnh cấp phép đối với khu vực cho phép tận thu, nhưng nay nếu giấy phép đến hạn ngừng khai thác thì phải thăm dò trữ lượng và trình cho Bộ TN-MT đưa những khu vực này vào khu vực phân tán nhỏ lẻ; nếu trữ lượng nhỏ hơn trữ lượng theo quy định thì lúc đó mới bàn giao về cho địa phương cấp phép, nếu lớn hơn thì thuộc thẩm quyền của Bộ”.

   

  Đối với trường hợp “xé rào”của DNTN Huy Thịnh, ông Phó Giám đốc Sở TN-MT lý giải: Trước đây, UBND tỉnh cho phép DN này tận thu đá sau nổ mìn tại mỏ đá số 1 của công trình thủy điện An Khê - Ka Nak, tuy nhiên khi hết thời hạn cho phép mà DN này vẫn không dừng hoạt động thu gom, trong khi chính quyền địa phương thì thiếu kiểm tra, kiểm soát. Sở cũng có trách nhiệm trong vấn đề này vì đã không kịp thời có văn bản thông báo cho UBND huyện Kbang cũng như DN này biết khi hết thời hạn thu gom. Tuy nhiên, cần phải nói rõ là đồng thời với công văn xin UBND tỉnh Gia Lai được phép thu gom đá tận thu, DNTN Huy Thịnh cũng có công văn xin Ban Quản lý Dự án thủy điện 7 (thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam) và được đơn vị này “đồng ý không có thời hạn”(!).

   

  Nói về công tác “hậu kiểm” sau khi cấp phép khai thác, lãnh đạo Sở TN-MT tỉnh Gia Lai cho rằng: Trách nhiệm tương đối lớn là của chính quyền địa phương. “Sở chỉ có 3 cán bộ phụ trách chuyên môn hậu kiểm tất cả các đơn vị đã cấp phép. Hoặc để phát hiện các DN khai thác trái phép thì cũng không thể làm xuể nếu không có thông tin từ phía chính quyền địa phương. Sở chỉ định kỳ, kết hợp với những đợt kiểm tra, kiểm soát chứ không thể nghe thông báo là xuống kiểm tra, mà lúc đến thì DN dừng, không khai thác. Nhưng khi cán bộ kiểm tra về thì DN lại tiếp tục, khai thác kiểu thủ công thì rất khó kiểm soát”, ông Bình cho biết.

   

  Trong khi đó, về phía địa phương, ông Trần Thế Trang - Trưởng phòng TN-MT huyện Kbang trăn trở: Trên địa bàn huyện hiện có 7 DN thực hiện khai thác khoáng sản. Trong đó, DNTN Lý Kình thì vừa có quyết định đóng cửa mỏ; Công ty CP Khoáng sản Gia Lai, Công ty TNHH MTV Tân Long Granit Gia Lai cũng đang làm thủ tục đóng cửa mỏ vì khai thác không hiệu quả. Tuy địa phương được giao việc thực hiện công tác giám sát nhưng ngoài việc DN kê khai khối lượng khai thác trên tờ khai thuế nộp cho cơ quan thuế địa phương, thì Phòng TN-MT cũng không có phương tiện hay biện pháp gì để biết được DN đó khai thác khối lượng bao nhiêu, khai thác như thế nào, nộp thuế tài nguyên ra sao.  Vào thời điểm 1/7/2010, trước khi có Nghị định mới về khai thác khoáng sản có hiệu lực thì hàng loạt DN “ồ ạt” đua nhau xin cấp phép khai thác khoáng sản, hết ở huyện nọ rồi đến huyện kia khi còn được UBND tỉnh phê duyệt, cấp phép. Nhưng khi xin được giấy phép theo kiểu “xí phần” xong rồi thì các DN cũng “để đó”, sau đó thấy khả năng, năng lực không đủ, hoặc mỏ đá chất lượng thấp, không đạt yêu cầu thì xin trả lại giấy phép…

   

                                                                               Bài & ảnh: Thục Vy