Hợp tác ASEAN về Quản lý thiên tai: Điểm sáng trong hợp tác, cam kết đa ngành - đa lĩnh vực

Giảm thiểu rủi ro thiên tai - một trong những ưu tiên hàng đầu của ASEAN

Đông Nam Á là một trong những khu vực dễ bị tổn thương trước thiên tai nhất trên thế giới. Theo số liệu của Ủy ban Kinh tế và Xã hội của Liên Hợp Quốc về Châu Á - Thái Bình Dương, các thảm họa thiên nhiên bao gồm lũ lụt, bão, nắng nóng, hạn hán, thậm chí là động đất và sóng thần, đã làm các quốc gia trong khu vực chịu thiệt hại kinh tế trung bình hàng năm lên tới 86,5 tỷ USD.

Theo thống kê từ năm 2012-2020, ít nhất 2.916 thảm họa, thiên tai đã xảy ra tại khu vực Đông Nam Á, trong đó có một số trận quy mô lớn như bão Bopha (2012) ở Philippines; bão Haiyan (2013) ở Philippines; động đất và sóng thần miền Trung Sulawesi (2018) ở Indonesia, bão Mangkhut (2018) ở Philippines và bão Damrey (2017) ở Việt Nam…

Là một trong những khu vực phát triển nhanh nhất trên thế giới với tốc độ đô thị hóa nhanh, sự gia tăng dân số, đi cùng với đó là sự suy thoái môi trường tự nhiên và biến đổi khí hậu, Đông Nam Á ngày càng dễ bị tổn thương trước những đợt thiên tai vốn ngày càng gia tăng về cường độ và tần suất.

Trong bối cảnh như vậy, hợp tác giữa các quốc gia thành viên ASEAN trong quản lý thiên tai đã trở thành một điểm sáng nổi bật trong sự hợp tác, cam kết đa ngành - đa lĩnh vực trong khu vực, cũng như với các đối tác ngoài khu vực. Giảm thiểu rủi ro thiên tai cũng là một trong những ưu tiên hàng đầu của ASEAN nhằm đạt được mục tiêu của Khung hành động Sendai về giảm nhẹ rủi ro thiên tai cũng như các Mục tiêu Phát triển bền vững tới năm 2030.

Ý tưởng về sự phối hợp trong ứng phó chung của các quốc gia ASEAN với các đợt thiên tai lớn đã được thúc đẩy mạnh mẽ kể từ sau trận động đất và sóng thần Ấn Độ Dương 2004 tàn phá nhiều khu vực của các quốc gia. Có thể coi trận thiên tai này là động lực để ASEAN hoàn tất quá trình xây dựng Hiệp định ASEAN về quản lý thảm họa và ứng phó khẩn cấp (AADMER), đặt nền móng cho các hoạt động về quản lý thiên tai giữa các quốc gia trong khu vực.

Trong khi Kế hoạch tổng thể Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN 2025 (ASCC Blueprint 2025) là hướng dẫn tổng quát về việc phát triển một cộng đồng bền vững và có khả năng phục hồi, Hiệp định AADMER và hai văn kiện quan trọng khác chính là khuôn khổ để khẳng định cam kết chung của ASEAN trong lĩnh vực quản lý thiên tai nhiều năm tới đây, bao gồm: Tầm nhìn ASEAN đến năm 2025 về Quản lý thiên tai (2016) và Tuyên ngôn ASEAN về “Một ASEAN Một Ứng phó” (2016). Bên cạnh các khuôn khổ chung này, Chương trình làm việc 2021-2025 của Hiệp định AADMER tiến đến phát triển các cơ chế hợp tác nhiều bên mạnh mẽ hơn và kế hoạch hành động của Trung tâm AHA đặt ra nhiệm vụ đưa cơ chế này tới vai trò lãnh đạo toàn cầu trong lĩnh vực quản lý thiên tai…

Thúc đẩy hợp tác ASEAN về quản lý thiên tai năm 2023

Theo trình tự luân phiên giữa các quốc gia ASEAN, năm 2023, Việt Nam đảm nhận vai trò Chủ tịch Ủy ban ASEAN về Quản lý thiên tai (ACDM), đăng cai tổ chức Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về Quản lý thiên tai lần thứ 11 và các phiên họp liên quan của ACDM, Trung tâm AHA…

Việt Nam đã và đang thể hiện tinh thần “chủ động, tích cực và có trách nhiệm” trong hợp tác ASEAN, trong đó quản lý thiên tai là một nội dung quan trọng trong trụ cột Cộng đồng Văn hóa - Xã hội của hợp tác ASEAN.

Ông Nguyễn Hoàng Hiệp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhấn mạnh: “Việc đăng cai tổ chức diễn đàn lớn về Quản lý thiên tai trong khu vực ASEAN là nghĩa vụ của Việt Nam nhưng cũng giúp nước chủ nhà nâng cao vai trò, uy tín và vị thế trong khu vực và trên trường quốc tế, đồng thời tranh thủ được sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế cho công tác phòng, chống thiên tai của Việt Nam và góp phần tích cực vào việc xây dựng cộng đồng ASEAN có khả năng chống chịu, từ đó góp phần vào sự nghiệp phát triển chung của đất nước”.

“Hành động sớm” là chủ đề do Việt Nam đề xuất và được cơ quan quản lý thiên tai của các quốc gia ASEAN thống nhất lựa chọn cho hợp tác khu vực về quản lý thiên tai năm 2023. “Hành động sớm” tuy là một khái niệm mới đối với Việt Nam nói riêng, khu vực nói chung, song về bản chất chính là các hoạt động, biện pháp can thiệp ngay trong giai đoạn phòng ngừa trước thiên tai mà các cơ quan trong lĩnh vực phòng, chống thiên tai đã và đang chủ động triển khai dựa trên các dự báo, cảnh báo sớm hoặc phân tích rủi ro trước thiên tai.

Việc các quốc gia ASEAN ngày càng chú trọng tới hành động sớm thể hiện sự gia tăng cam kết trong việc đổi mới phương pháp tiếp cận trong công tác quản lý, giảm thiểu rủi ro thiên tai. Nhiều số liệu thống kê cho thấy, hành động sớm giúp giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản, tăng cường khả năng chống chịu cho cộng đồng.

Khung ASEAN về Hành động sớm trong Quản lý thiên tai đã được ACDM thúc đẩy xây dựng trong khoảng thời gian từ tháng 11/2021 đến 5/2022, với mục tiêu đảm bảo các cảnh báo sớm được chuyển hóa thành những hành động sớm hiệu quả, qua đó giảm thiểu những tác động của thiên tai trên toàn khu vực. Tại Hội nghị Bộ trưởng ASEAN về Quản lý thiên tai (AMMDM) lần thứ 11 tổ chức tại Quảng Ninh (Việt Nam) vào tháng 10/2023, các quốc gia đã thông qua Tuyên bố Hạ Long về Hành động sớm trong quản lý thiên tai ASEAN.

Theo bà Đoàn Thị Tuyết Nga - Trưởng phòng Hợp tác quốc tế và Khoa học công nghệ, Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, để thực hiện Tuyên bố Hạ Long, trong thời gian tới, Việt Nam và các quốc gia ASEAN khác sẽ phải tập trung vào việc tăng cường hệ thống thông tin về rủi ro thiên tai, dự báo và cảnh báo sớm; tăng cường lập kế hoạch và vận hành, thực hiện các hành động sớm phòng ngừa, ứng phó với thiên tai cấp quốc gia, cấp khu vực và địa phương,...

Hy vọng rằng, với việc không ngừng đổi mới và thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia thành viên trong lĩnh vực quản lý thiên tai, ASEAN sẽ hiện thực hóa tầm nhìn ASEAN để trở thành khu vực dẫn đầu toàn cầu về quản lý thiên tai thông qua trao đổi, chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn, cũng như đóng góp vào các nỗ lực toàn cầu về ứng phó với rủi ro thiên tai.