Phát triển Xanh

Xe buýt năng lượng sạch: Cuộc cách mạng xanh của vận tải công cộng

Cao Sơn • 27/02/2025 - 14:07

(TN&MT) - Hà Nội vừa phê duyệt Đề án chuyển đổi toàn bộ hệ thống xe buýt sang sử dụng năng lượng sạch trong giai đoạn 2025 - 2035.

Hà Nội vừa phê duyệt Đề án chuyển đổi toàn bộ hệ thống xe buýt sang sử dụng năng lượng sạch trong giai đoạn 2025 - 2035. Với kế hoạch này, thành phố bắt đầu một cuộc cách mạng xanh trong lĩnh vực vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) nhằm giảm thiểu ô nhiễm không khí, kiến tạo môi trường sống xanh, văn minh cho Thủ đô.

Hà Nội hiện đã có mạng lưới xe buýt phủ đều khắp các quận, huyện, xã, phường, là phương tiện đi lại chủ yếu của số đông người dân. Tuy nhiên trong bối cảnh hiện nay, xe buýt không chỉ có vai trò phục vụ VTHKCC, mà còn phải đi đầu trong trào lưu kiến tạo tương lai xanh cho Thủ đô.

Tính đến năm 2024, mạng lưới xe buýt trên địa bàn TP. Hà Nội đã có 153 tuyến. Trong đó có 128 tuyến buýt trợ giá, 9 tuyến buýt không trợ giá, 13 tuyến buýt kế cận và 3 tuyến City tour.

Giám đốc Trung tâm Quản lý và điều hành giao thông TP. Hà Nội - Thái Hồ Phương cho biết, mạng lưới xe buýt Thủ đô đã tiếp cận đến: 30/30 quận, huyện, thị xã (đạt 100%); 512/579 số xã, phường thị trấn (đạt 88,4%); 65/75 bệnh viện (đạt 87%); 192/286 các trường đại học, cao đẳng, trung học phổ thông (đạt 67%); 27/27 các khu công nghiệp lớn (đạt 100%); 33/37 các khu đô thị (đạt 89,2%); 23/24 làng nghề (đạt 95,8%); 23/25 khu di tích lịch sử văn hóa, khu du lịch (đạt 92%). Ngoài ra, xe buýt Hà Nội đã kết nối trực tiếp đến 7 tỉnh, thành phố lân cận gồm: Hưng Yên, Hà Nam, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Hòa Bình, Vĩnh Phúc.

Điều này đã đưa xe buýt trở thành một trong những phương tiện chủ đạo của VTHKCC, đáp ứng gần 20% nhu cầu đi lại của người dân từ thành thị tới nông thôn.

Tuy nhiên, chất lượng xe buýt vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng ở nhiều tiêu chí. Chuyên gia giao thông Nguyễn Mạnh Thắng nhận định, có thể tạm chia xe buýt Hà Nội thành 2 nhóm căn cứ trên loại hình nhiên liệu. Xe buýt sử dụng nhiên liệu hóa thạch là nhóm “xám”; xe buýt điện, khí là nhóm “xanh”.

“Với tiêu chí này, có thể thấy gam màu “xám” vẫn đang giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống xe buýt Hà Nội. Bởi đại đa số xe buýt Thủ đô vẫn sử dụng nhiên liệu hóa thạch, gây nên những tác động tiêu cực với môi trường không khí của thành phố” - ông Nguyễn Mạnh Thắng nói.

Theo thống kê của Sở Giao thông vận tải (GTVT) Hà Nội, hiện thành phố có gần 2.000 xe buýt trợ giá, trong đó, xe sử dụng năng lượng sạch chưa tới 300 chiếc (đạt 14,8%); và trên 1.200 xe đạt tiêu chuẩn khí thải Euro IV trở lên. Như vậy, một lượng không nhỏ khí thải hàng ngày trong bầu không khí vốn ô nhiễm nặng nề của Hà Nội đang đến từ xe buýt - phương tiện VTHKCC chủ lực trong thành phố.

Hiện có không ít người dân chưa mặn mà với xe buýt bởi chất lượng phương tiện và dịch vụ không đáp ứng được nhu cầu.

Không chỉ gây ô nhiễm môi trường, với việc sử dụng nhiên liệu xăng dầu, chất lượng phương tiện của xe buýt còn ảnh hưởng đến thị hiếu và sự lựa chọn của hành khách. Anh Lê Khánh (xã Phụng Châu, huyện Chương Mỹ, Hà Nội) chia sẻ: “Trước đây chỉ có xe buýt chạy dầu thì bắt buộc phải sử dụng. Bây giờ tôi thường ưu tiên đi xe buýt điện, khí vì khi vận hành không có mùi khét, tiếng ồn như xe xăng dầu. Tiếc rằng xe buýt sạch còn ít quá, không thuận tiện đi lại”.

Ông Nguyễn Bá Sỹ (phường Vĩnh Hưng, quận Hoàng Mai, Hà Nội) chia sẻ: “Xe buýt giá rẻ nhưng lại xả khói bụi làm ô nhiễm môi trường. Tuy có thể giúp giảm thiểu xe cá nhân nhưng lại là nguy cơ dẫn đến những ảnh hưởng xấu cho bầu không khí Thủ đô. Cái hại cũng lớn không kém cái lợi”. Thực tế đó cho thấy những đòi hỏi tất yếu, buộc xe buýt của Hà Nội phải chuyển mình, xanh hóa để hòa mình vào xu thế chung của thời đại.

Xe buýt ngày nay không chỉ là phương tiện đi lại thông dụng mà còn phải đáp ứng tiêu chí xanh, văn minh, hiện đại.

Qua quá trình thí điểm trong thực tế khai thác, sử dụng, xe buýt điện, khí CNG đã cho thấy những ưu điểm nổi bật về chất lượng dịch vụ, góp phần tích cực bảo vệ môi trường, chiếm được cảm tình của người dân. Theo thống kê của Công ty TNHH dịch vụ vận tải sinh thái Vinbus, với khoảng 100 triệu lượt hành khách được vận chuyển bằng xe buýt điện, có thể giảm phát thải gần 41 nghìn tấn CO2 ra môi trường; tương đương với trồng 1,9 triệu cây xanh tại đô thị.

Khi sử dụng xe buýt điện, năng lượng xanh, người dân sẽ được cung cấp dịch vụ VTHKCC hiện đại, dễ tiếp cận, giảm ùn tắc giao thông. Đồng thời cải thiện môi trường sống, môi trường sinh hoạt. Việc phát triển xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh sẽ góp phần giảm phát thải khí CO2 ra ngoài môi trường. Với Hà Nội, dự kiến xe buýt nhiên liệu sạch sẽ giúp giảm khoảng 170.480 tấn CO2/năm.

Lãnh đạo Sở GTVT Hà Nội cho biết, việc chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon là nhiệm vụ quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Đây cũng là cơ hội để ngành GTVT có sự phát triển đồng bộ theo hướng hiện đại hóa và bền vững, bắt kịp với xu thế và trình độ phát triển tiên tiến của thế giới.

Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, hơn bao giờ hết, đây chính là thời điểm thích hợp nhất để Hà Nội xanh hóa mạng lưới VTHKCC. Thạc sĩ Quản lý đô thị Trần Tuấn Anh phân tích, để giảm phát thải tất yếu cần xanh hóa phương tiện giao thông. Nhưng do nhiều nguyên nhân, muốn người dân tự nguyện chuyển đổi sang xe điện vào thời điểm này không dễ dàng. Chỉ có nhóm phương tiện VTHKCC với đặc thù được đầu tư bởi ngân sách, hoạt động nhiều, phục vụ cộng đồng là thuận lợi chuyển đổi hơn cả.

“Nói cách khác, xe buýt phải đi đầu trong xanh hóa phương tiện, chuyển mình góp phần kiến tạo môi trường sạch, văn minh, bền vững cho Hà Nội. Thành phố lựa chọn xe buýt làm điểm khởi đầu cho quá trình xanh hóa phương tiện giao thông là đúng đắn và chắc chắn sẽ nhanh chóng mang lại hiệu quả” - thạc sĩ Trần Tuấn Anh nói.

Việc thay thế phương tiện VTHKCC bằng xe sử dụng nhiên liệu sạch, giảm thiểu ùn tắc và ô nhiễm môi trường đã được lãnh đạo thành phố chỉ đạo nhất quán, xuyên suốt song thực tế sẽ phải đối mặt với không ít thách thức.

Phó Giám đốc Trung tâm Quản lý & điều hành giao thông TP. Hà Nội Trần Thị Phương Thảo cho biết, hiện tình trạng ô nhiễm không khí tại Việt Nam đang là một vấn đề nhức nhối, đặc biệt tại các thành phố lớn như Thủ đô Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Việc chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon là nhiệm vụ quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Phó Chủ tịch Hiệp hội VTHKCC Hà Nội Nguyễn Hoàng Hải nhận định, Đề án “Phát triển hệ thống giao thông vận tải công cộng sử dụng điện, năng lượng xanh trên địa bàn Thành phố Hà Nội” là một bước chuyển đổi lớn về chất lượng dịch vụ VTHKCC để thu hút người dân sử dụng xe buýt, góp phần thực hiện chỉ tiêu đến năm 2025 tỷ lệ phục vụ của VTHKCC đạt 30 - 35%; năm 2035 đạt 50 - 55%; sau năm 2035 đạt 65 - 70%.

Để chuẩn bị cho lộ trình phát triển này, lãnh đạo Công ty TNHH dịch vụ vận tải sinh thái Vinbus chia sẻ, đơn vị đã xác định mục tiêu mở rộng và phát triển hơn nữa mạng lưới xe buýt điện trên địa bàn thành phố.

Nhiều doanh nghiệp vận tải đang khai thác dịch vụ xe buýt tại Hà Nội cũng bày tỏ quyết tâm và sự hào hứng khi bước vào một chặng mới trên lộ trình xanh hóa phương tiện VTHKCC. Đại diện Tổng Công ty vận tải Hà Nội (Transerco) cho biết, hiện Sở GTVT Hà Nội đã hoàn thành xây dựng đơn giá định mức cho xe buýt điện. Đây là căn cứ để các doanh nghiệp tính toán đầu tư, thay thế dần xe buýt sử dụng xăng dầu từ nay đến năm 2035 theo đúng tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và TP. Hà Nội.

Không chỉ các cấp chính quyền và cơ quan chức năng, ngay chính những người lao động đang phục vụ trong lĩnh vực VTHKCC bằng xe buýt cũng đã sẵn sàng cho cuộc cách mạng xanh. Lái xe Bùi Kim Tiến - Tổ trưởng Tổ công đoàn tuyến buýt số 22A, Xí nghiệp xe buýt Cầu Bươu (Tổng Công ty Vận tải Hà Nội) chia sẻ: “Xe buýt xanh sẽ góp phần rất lớn bảo vệ môi trường không chỉ cho hiện tại mà còn cho cả mai sau. Tôi sẵn sàng học hỏi, rất háo hức với công việc khi đơn vị chuyển đổi sang xe buýt điện. Còn gì quý hơn là vừa có thể kiếm sống, làm công việc mình thích, vừa góp sức cho tương lai xanh”.

Các chuyên gia nhận định, mọi cấp chính quyền đã khẳng định định hướng xuyên suốt, cùng với nhân dân Thủ đô nhất quán quan điểm đưa mạng lưới VTHKCC bằng xe buýt vào một kỷ nguyên mới, xanh, văn minh, hiện đại hơn.

Hà Nội hiện đang phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức về hạ tầng, nguồn vốn, nhân lực, công nghệ…

Khác với xe sử dụng nhiên liệu xăng dầu đã có thời gian rất dài xây dựng, hoàn thiện, hạ tầng dành cho xe buýt điện, khí tại Hà Nội còn đang trong giai đoạn sơ khởi và thiếu thốn rất nhiều. Một trong những vấn đề lớn nhất là thiếu quy hoạch tổng thể hạ tầng dành cho xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch, dẫn đến thiếu kịch bản cụ thể cho việc lắp đặt trạm sạc, depot, hệ thống dịch vụ sửa chữa…

Lãnh đạo Trung tâm Quản lý và điều hành giao thông TP. Hà Nội cho biết, hạ tầng trạm sạc điện đòi hỏi phải được đặt ở những vị trí có bến bãi rộng, thuận tiện cho xe buýt sử dụng. Điều quan trọng nhất là nguồn điện cung cấp cho trạm sạc phải ổn định, không gián đoạn, sử dụng điện 3 pha với trạm biến áp công suất lớn.

Với hạ tầng cung ứng nhiên liệu cho xe buýt sử dụng khí CNG/LNG, đòi hỏi phải nằm xa khu dân cư để hạn chế tối đa rủi ro cháy nổ, có đường vào rộng phục vụ xe bồn cấp nhiên liệu... Mặt khác, yêu cầu về hệ thống trạm khí CNG/LNG rất phức tạp, đầu tư tốn kém.

Thạc sĩ Quản lý đô thị Phan Trường Thành cho rằng: “Một trong những vấn đề khó khăn với Hà Nội hiện nay là chưa có quy hoạch vị trí tổng thể cho hạ tầng phục vụ xe buýt xanh, bao gồm cả sử dụng điện lẫn khí. Thiếu kịch bản bố trí hạ tầng, tất yếu sẽ dẫn đến khó sắp xếp mạng lưới xe buýt xanh khoa học và tối ưu”.

Ngoài ra, cơ sở hạ tầng phục vụ xe buýt điện còn ít và hạn chế. Các nhà máy sản xuất phương tiện, pin, trạm sạc, dịch vụ hỗ trợ... cho xe điện đang trong giai đoạn đầu triển khai xây dựng, chưa hoàn thiện, làm gia tăng áp lực đầu tư cho các doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp lo ngại, tình trạng quá tải hạ tầng điện vào cao điểm nắng nóng sẽ ảnh hưởng lớn đến vận hành, gây khó khăn, bất ổn cho xe buýt điện.

Bên cạnh yếu tố hạ tầng, theo tính của các doanh nghiệp, chi phí đầu tư và vận hành xe buýt sử dụng điện, khí cao hơn nhiều so với xe buýt xăng, dầu. Đây cũng là một khó khăn mà các doanh nghiệp xe buýt khi chuyển đổi phải đối mặt. Hiện tại giá xe buýt điện cỡ lớn cao gấp gần 3,2 lần; cỡ trung bình và cỡ nhỏ cao gấp 3 - 4,3 lần so với xe buýt chạy dầu cùng sức chứa. Giá xe buýt CNG nhỏ hiện cao hơn 2,5 lần xe buýt diesel và giá xe buýt CNG trung bình hiện cao hơn 1,8 lần xe buýt diesel trung bình.

Trong khi đó, với đặc điểm kỹ thuật phụ thuộc chủ yếu về dung lượng pin nên khả năng vận hành của xe buýt điện hạn chế hơn so với xe buýt diesel trong 1 lần sạc đầy. Để đảm bảo các chỉ tiêu khai thác tuyến và dịch vụ ổn định như khi vận hành xe buýt diesel, số lượng xe buýt điện cần đầu tư tăng thêm từ 40 - 50% so với số lượng xe buýt diesel hiện có.

Khác với xe buýt diesel, pin xe buýt điện chiếm khoảng 40 - 50% giá trị xe, bị suy hao dung lượng sau 4 - 5 năm sử dụng và phải thay mới thì mới đảm bảo cự ly hoạt động sau một lần sạc/ngày/xe. Các doanh nghiệp cũng phải đầu tư thêm hệ thống hạ tầng phục vụ xe buýt điện gồm các trạm sạc, hệ thống các trạm biến áp, phân phối điện hạ thế công suất lớn.

Có thể thấy rất nhiều khó khăn, thách thức vẫn đang bủa vây xe buýt nhiên liệu sạch, đòi hỏi phải có những gói giải pháp thấu đáo, lâu dài, đặc biệt là cơ chế, chính sách ổn định để doanh nghiệp yên tâm đầu tư, xanh hóa mạng lưới VTHKCC.

Hà Nội đã đặt mục tiêu đến năm 2035 sẽ sử dụng toàn bộ hệ thống xe buýt nhiên liệu sạch. Theo đó, ngay từ bây giờ, cần có nhóm giải pháp toàn diện, hiệu quả, đặc biệt cần có cơ chế chính sách phù hợp, thông thoáng mới tháo gỡ được những khó khăn về hạ tầng, nguồn vốn đầu tư… cho xe buýt Hà Nội.

Theo Trưởng phòng Kế hoạch - Tài chính, Sở GTVT Hà Nội Phan Trường Thành, về nhóm giải pháp cơ chế chính sách thúc đẩy phát triển xe buýt xanh của Hà Nội, trước tiên cần tập trung vào rà soát và hoàn thiện hệ thống định mức, đơn giá cho các loại hình xe buýt (lớn, trung bình và nhỏ) sử dụng điện, năng lượng xanh để tổ chức đấu thầu/đặt hàng cung cấp dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt.

Mặt khác, cần điều chỉnh thời gian thực hiện hợp đồng thầu đối với các gói thầu cung cấp dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh theo hướng đồng bộ, phù hợp với thời gian khấu hao phương tiện để tăng tính hấp dẫn, khuyến khích các đơn vị tham gia.

Được biết, Hà Nội hiện ban hành nhiều nghị quyết, kế hoạch… tạo điều kiện cho VTHKCC nói chung và xe buýt nói riêng phát triển. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, cần được đánh giá và cập nhật, điều chỉnh. Đặc biệt phải ưu tiên xem xét, rà soát lại một số chính sách để khuyến khích đầu tư phương tiện, đầu tư cơ sở hạ tầng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh.

Trong đó, bổ sung các cơ chế theo hướng nâng hạn mức hỗ trợ lãi suất vay; kéo dài thời gian hỗ trợ lãi suất vay; cho vay ưu đãi từ Quỹ Đầu tư phát triển TP; đa dạng hình thức hỗ trợ và đơn giản hóa, giảm thiểu các ràng buộc trong việc tiếp cận hỗ trợ...

Hay như về Ban hành quy định giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm dịch vụ công sử dụng ngân sách Nhà nước từ nguồn kính phí chi thường xuyên của thành phố... cũng cần đánh giá lại, đề xuất điều chỉnh, bổ sung để phù hợp với thực tế. Bên cạnh đó, cần ban hành quy định cơ chế hỗ trợ lãi suất vay vốn để đầu tư xây dựng hạ tầng VTHKCC khối lượng lớn và mua sắm xe buýt sử dụng năng lượng xanh, năng lượng sạch trên địa bàn TP. Hà Nội…

Theo tính toán của Sở GTVT Hà Nội, tổng nhu cầu vốn đến năm 2035 để thay thế 50% xe buýt bằng xe điện, và 50% bằng xe sử dụng khí CNG/LNG vào khoảng 48.625 tỷ đồng. Dự kiến Ngân sách thành phố có thể đáp ứng gần 36.000 tỷ đồng dưới các hình thức: trợ giá bổ sung; hỗ trợ lãi vay mua phương tiện; hỗ trợ lãi vay đầu tư hạ tầng; trợ giá duy trì hoạt động đoàn phương tiện… Còn các doanh nghiệp phải tự bố trí hơn 12.625 tỷ đồng để: mua phương tiện; chi trả một phần chi phí lãi vay mua phương tiện; đầu tư hạ tầng trạm sạc; chi trả một phần lãi vay đầu tư hạ tầng...

Đưa ra ý kiến về vấn đề này, Thạc sĩ Quản lý kinh tế Hoàng Thị Thu Phương phân tích, muốn huy động đủ nguồn vốn, thành phố cần có chính sách huy động tối đa mọi nguồn lực trong nước và quốc tế, Nhà nước và tư nhân cùng làm. Ngân sách thành phố phải tiếp tục bố trí, sử dụng có hiệu quả kinh phí trợ giá cho hoạt động cung cấp dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt (ưu tiên cho xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh) cũng như hỗ trợ một phần chi phí lãi vay đầu tư phương tiện, đầu tư hạ tầng. Khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp vận tải và các đơn vị xã hội hóa đầu tư phương tiện, pin thay thế và lãi vay; đầu tư hạ tầng trạm sạc/trạm tiếp nhiên liệu (CNG/LNG), trạm biến áp, hệ thống điều khiển, hệ thống cung cấp điện tại depot.

Bên cạnh đó, cần hoàn thiện quy hoạch, kế hoạch đầu tư, phát triển hạ tầng cung cấp nguồn điện, nguồn năng lượng theo các giai đoạn bảo đảm cung ứng đủ cho xe buýt xanh hoạt động. Chú trọng nghiên cứu xây dựng các trạm sạc điện nhanh tại các điểm đầu cuối các tuyến xe buýt, trạm sạc công cộng, trạm cung cấp nhiên liệu mới bảo đảm thuận lợi, tiện nghi cho người sử dụng, tránh lãng phí cơ sở hạ tầng và nguồn lực đầu tư.

Một điều kiện cũng rất quan trọng để phát triển xe buýt xanh là nguồn nhân lực. Hà Nội cần tổ chức đào tạo, đào tạo lại, nâng cao nguồn nhân lực hiện có để sẵn sàng tiếp nhận chuyển giao, quản lý, khai thác, vận hành công nghệ mới về phương tiện, trang thiết bị sử dụng điện, năng lượng xanh và kết cấu hạ tầng năng lượng điện, năng lượng xanh.

Một giải pháp khác cần được tập trung thực hiện song song với quá trình chuẩn bị cho cuộc chuyển đổi toàn diện là tăng cường tuyên truyền để người dân và toàn xã hội ủng hộ thiết thực cho mục tiêu hình thành hệ thống xe buýt xanh trên toàn thành phố. Các cấp, các ngành, địa phương, đoàn thể của Thủ đô cần tích cực tuyên truyền, phổ biến nhằm tranh thủ tối đa sự ủng hộ của người dân và doanh nghiệp.