Thúc đẩy khả năng mua - bán hạn ngạch nước thải công nghiệp

Xử lý nước thải công nghiệp. Ảnh: Hoàng Minh

Đã xây dưng được quy trình tính toán

Tại một số nước, đã nghiên cứu và áp dụng công cụ kinh tế trong quản lý nước thải công nghiệp bằng hạn ngạch phát thải thông qua hoạt động của thị trường. Giải pháp này ban đầu cho thấy, những hiệu quả tích cực trên cả ba phương diện về kinh tế, môi trường và xã hội. Về mặt môi trường, quản lý nước thải bằng hạn ngạch sẽ giúp việc kiểm soát và phòng ngừa ô nhiễm hiệu quả (buộc doanh nghiệp phải điều chỉnh hoặc áp dụng các biện pháp xử lý, áp dụng công nghệ sản xuất thân thiện môi trường). Về mặt kinh tế, tạo ra được thị trường cung cấp xử lý nước thải giúp doanh nghiệp có nhiều lựa chọn hình thức xử lý chất thải với chi phí thấp nhất. Đồng thời, tạo ra 1 nguồn ngân sách để hỗ trợ Nhà nước khắc phục hậu quả ô nhiễm do các sự cố môi trường gây ra, tức là tối thiểu hóa chi phí khắc phục hậu quả cho xã hội.

Các nhà khoa học Việt Nam đã kế thừa nhiều phương pháp thực hiện tính toán của các nước tiến tiến trong quản lý nước thải công nghiệp. Đồng thời, nghiên cứu kế thừa các tài liệu, mô hình, kỹ thuật, giải pháp có liên quan đã và đang được áp dụng để thực hiện mua, bán hạn ngạch phát thải trên thế giới và các nghiên cứu, chương trình thực hiện liên quan đến tính toán ngưỡng chịu tải, tổng lượng xả thải ở một số lưu vực tại Việt Nam để thực hiện tính toán cán cân mua bán hạn ngạch nước thải cho các địa phương. Cụ thể: Thừa Thiên - Huế, Bình Thuận, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, Kiên Giang, Đồng Nai, Thái Nguyên và Bắc Kạn.

Kết quả bước đầu cho thấy, các nhà khoa học đã xây dựng được quy trình tổng thể cho tính toán phân bổ và cách thức quản lý hạn ngạch cũng như những yêu cầu đặt ra cho thị trường mua bán Giấy phép (hạn ngạch) xả thải nước thải công nghiệp phù hợp cho Việt Nam và dễ tính toán, áp dụng. Cụ thể, có 5 bước thực hiện và các cách tính toán, đó là:  Xác định tổng nhu cầu xả thải nước thải công nghiệp;  Xác định khối lượng các thành phần độc hại trong nước thải công nghiệp (hay còn gọi là tải lượng ô nhiễm);  Xác định hạn ngạch xả thải nước thải công nghiệp (Thực chất là xác định khối lượng tối đa chất ô nhiễm từ nguồn thải công nghiệp xả vào lưu vực khi đã trừ khối lượng các chất ô nhiễm từ các nguồn thải khác cũng xả vào lưu vực);  Xác định tỷ lệ % đáp ứng nhu cầu xả thải nước thải công nghiệp; Phân bổ hạn ngạch xả thải nước thải công nghiệp cho các cơ sở sản xuất. Đề tài đã áp dụng phương pháp đã được xây dựng để tính toán phân bổ giả định thí điểm cho Bắc Kạn nhằm mô phỏng các bước, cách tính phân bổ hạn ngạch cho 13 cơ sở sản xuất cụ thể được điều tra tại Bắc Kạn.

Thiếu nhiều cơ chế, chính sách thực thi

Các nhà khoa học cũng chỉ ra rằng, để áp dụng mua bán Giấy phép (hạn ngạch) xả thải nước thải trong điều kiện ở Việt Nam hiện nay, chưa thể thực hiện do thiếu cơ chế, chính sách áp dụng công cụ hạn ngạch xả thải trong quản lý ở Việt Nam. Đồng thời, điều kiện của Việt Nam chưa đáp ứng được các điều kiện cần và đủ để hình thành thị trường mua bán do chưa có sự tồn tại quan hệ cung cầu về thị trường mua, bán Giấy phép xả thải nước thải công nghiệp. Cụ thể, thiếu cơ chế chính sách áp dụng quản lý nước thải bằng hạn ngạch xả thải; Thiếu cơ sở hạ tầng xử lý nước thải tập trung ở các KCN, CCN;  Hệ thống quan trắc, giám sát chất lượng nước trên toàn quốc còn chưa đồng bộ, chưa đủ khả năng kiểm soát nước mặt trên phạm vi cả nước;  Phí nước thải được xây dựng còn rất thấp so với thực tế cũng như chỉ tiêu áp dụng mới chỉ có 2 chỉ tiêu. Mặt khác, công tác kiểm tra, giám sát việc tuân thủ các quy định pháp luật về xả thải nước thải công nghiệp của chúng ta còn hạn chế. Việc tuân thủ đăng ký cấp Giấy phép xả thải nước thải chưa được thực hiện nghiêm túc, tỷ lệ các cơ sở đã đăng ký trên cả nước còn rất thấp và chưa có hướng dẫn tính toán sức chịu tải các lưu vực.

 Để áp dụng thị trường mua bán hạn ngạch nước thải vào Việt Nam cơ quan quản lý cần chuẩn bị và triển khai một số nội dung cơ bản sau: Xây dựng các quy định pháp luật về quản lý nước thải công nghiệp bằng hạn ngạch xả thải, cấp phép. Đồng thời, xây dựng đơn giá hạn ngạch xả thải nước thải theo nguyên tắc tính đúng, tính đủ để vừa tăng thu cho ngân sách Nhà nước vừa ngặn chặn những hệ lụy tiêu cực do chính sách giá (phí và lệ phí) bất hợp lý gây ra. Xây dựng cơ chế quản lý, mua bán hạn ngạch xả thải nước thải, làm cơ sở pháp lý hình thành thị trường mua bán hạn ngạch xả thải nước thải công nghiệp giúp hiệu quả chi phí xử lý môi trường thấp hơn, minh bạch và công bằng và đảm bảo hoạt động sản xuất.

Các tỉnh/thành xây dựng quy hoạch và kêu gọi đầu tư, xã hội hóa nguồn vốn đầu tư để xây dựng hệ thống xử lý nước thải công nghiệp tập trung đảm bảo đáp ứng cho toàn bộ nhu cầu xả thải nước thải của các cơ sở trên địa bàn quản lý. Xây dựng và ban hành các cơ chế quản lý tài chính thích hợp, trong đó, xác định rõ trách nhiệm và quyền lợi của người tham gia để động viên các cơ sở sản xuất tự đầu tư xử lý nước thải, hoặc tham gia góp vốn (mua cổ phần và trở thành cổ đông) để xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung trong khu vực.

Thực hiện chế độ báo cáo thống kê định kỳ áp dụng đối với các cơ sở sản xuất 6 tháng 1 lần về kết quả sản xuất, tình hình phát thải và tình hình sử dụng hạn ngạch đã được phân bổ (ghi trong Giấy phép được cấp), đồng thời, ước tính cho năm tiếp theo. Đây là căn cứ chủ yếu để cơ quan có thẩm quyền quản lý và phân bổ hạn ngạch - cấp Giấy phép xả thải.

Minh Thư