Tây Nguyên: Hãi hùng thủy điện vừa và nhỏ

Hiểm họa trên đầu dân           

Chưa bao giờ mà mối nguy từ các công trình thủy điện vừa và nhỏ lại "phát lộ" như lúc này tại khu vực Tây Nguyên. Chỉ mới có 2 năm mà khu vực này xảy ra 3 sự cố nghiêm trọng, gây nhiều thiệt hại về người, tài sản và hoa màu. Giả dụ nếu không xảy ra các sự cố vỡ đập thì đâu có ai nghĩ rằng, các con đập và đường ống thủy điện ấy được thi công một cách "ầu ơ" như thế nào.

Tháng 6/2011, tại công trình thủy điện Đạm Bôl (xã Lộc Bắc, huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng), chủ đầu tư tự ý thay cống dẫn dòng bê tông bằng ống nhựa. Ống này lại được nối trực tiếp với ống áp lực mà không được giãn cách bằng bể hở điều áp, nên xảy ra sự cố vỡ ống, khiến chị Vũ Thị Lượng (33 tuổi) bị chôn sâu dưới lòng đất. Sau đó một thời gian ngắn, vào ngày 22/11/2012, tại công trình TĐ Đăk Mek 3 (xã Đăk Choong, huyện biên giới Đăk Glei, tỉnh Kon Tum), do Công ty CP TĐ Hồng Phát - Đăk Mek làm chủ đầu tư, khi xe tải BKS 43C-00890 chở đá lên công trình đắp đập đã va vào thành bê-tông thượng lưu đập tràn, khiến đập vỡ với chiều dài 60m. Khi đập bị vỡ, hàng trăm mét khối đất đá đã cuốn theo lái xe là Nguyễn Viết Hùng (29 tuổi, trú xã Đại Hồng, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam) xuống vực sâu thiệt mạng. Sự thật được phơi bày khi cơ quan chức năng kết luận Công ty CP TĐ Hồng Phát - Đăk Mek đã thi công đập sai so với hồ sơ thiết kế; khi chưa tích nước, đập này cũng không chịu nổi sức nặng tự thân và đổ vỡ tan tành.

Đến tháng 5/2013, tại công trình TĐ Ea Súp 3 (tỉnh Đắk Lắk) xảy ra những sự cố khiến mối lo về các DA TĐ ngày càng lớn dần. Được khởi công từ năm 2009 với công suất 6,4 MW, tổng kinh phí khoảng 68 tỷ đồng, TĐ Ea Sup 3 do Cty TNHH xây dựng Nhật Hà (TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) làm chủ đầu tư. Ngày 26/5/2013, khi đang vận hành chạy thử thì một mảng tường dài khoảng 50m của bể áp lực bị đổ vỡ. Rất may không có thiệt hại về người. Không chỉ thế, kênh dẫn dòng nằm phía trên bể áp lực, có chiều dài khoảng 2,1km hiện bị rò rỉ nước rất nghiêm trọng. Nhiều đoạn xuất hiện các điểm rò rỉ liên tiếp, nước phun thành dòng, bê tông bị xói lở. 

Và "đỉnh điểm" của những hiểm họa được nhìn thấy trước này là vụ vỡ đập công trình TĐ Ia Krêl 2 (do Công ty CP Công nghiệp và Thủy điện Bảo Long - Gia Lai làm chủ đầu tư), nằm trên địa bàn xã biên giới Ia Dom, huyện Đức Cơ (tỉnh Gia Lai). Sự cố này đã gây ra cơn “đại hồng thủy” kinh hoàng tại xã Ia Dom vào rạng sáng ngày 12/6/2013. Hàng ngàn mét khối đất, đá cùng với hơn 5 triệu mét khối nước ùn ùn đổ về hạ lưu, khiến gần 200ha cây trồng và hoa màu của 122 hộ dân, Công ty cao su 72 (Binh đoàn 15) bị thiệt hại nặng nề. Nhiều người dân đã phải cố sống, cố chết chạy lên đồi cao, đường lớn hoặc phải leo chót vót lên cây giữa lòng suối chờ lực lượng chức năng tới ứng cứu. Sau khi cơn lũ quét đi qua, những ngày này, cái đói đã "hiện diện" quanh những nếp nhà sàn của đồng bào Ja Rai các làng Ó, Bi, Mook Đen (xã Ia Dom), bởi lương thực, tài sản, vườn tược của họ đã bị dòng nước lũ cuốn sạch...

"Mất bò mới lo làm chuồng"

Qua hàng loạt các sự cố sập, nứt, đổ gãy..., nhiều trường hợp công nhân, người dân tử vong ở các công trình TĐ vừa và nhỏ ở Tây Nguyên, mới thấy sự "lỏng lẻo" quá mức của các ngành chức năng ở các địa phương trong việc giám sát, quản lý các DA thủy điện. Sự cố vỡ đập công trình TĐ Đăk Mek 3 (tỉnh Kon Tum) từ ngày 22/11/2012 nhưng đến gần 1 tuần sau, Ủy ban nhân dân tỉnh, Sở Công thương, Sở Xây dựng tỉnh Kon Tum mới nắm bắt được vụ việc. Lúc này, mọi người mới "té ngửa" khi biết trong tay Sở Công thương tỉnh Kon Tum cũng không có một bản thiết kế, kết quả đánh giá kiểm định của tổ chức, cá nhân thực hiện kiểm định nào. Nực cười là chỉ đến khi xảy ra sự cố, phía chủ đầu tư mới "quẩn", lục lọi hồ sơ. Rồi thì cơ quan chức năng tỉnh Kon Tum phát hiện ra là Công ty CP Thủy điện Hồng Phát - Đăk Mek (đơn vị chủ đầu tư) đã làm giả con dấu, và có những dấu hiệu sai phạm từ đơn vị giám sát công trình này.

Vụ vỡ đập TĐ Ia Krêl 2 gây ra nhiều thiệt hại cho người dân vùng biên giới huyện Đức Cơ (Gia Lai)

Tương tự, vụ vỡ đập TĐ Ia Krêl 2 (tỉnh Gia Lai) cũng thể hiện sự quản lý "được chăng hay chớ" của ngành chức năng. Đến thời điểm xảy ra vụ vỡ đập, gây lũ quét kinh hoàng, ông Lê Vinh, Giám đốc Sở Xây dựng tỉnh Gia Lai mới lần đầu tiên "mục sở thị" công trường. Còn khi liên hệ để rõ hơn những thông tin liên quan đến sự cố và trách nhiệm của các bên, chúng tôi đề nghị ngành chức năng ở tỉnh Gia Lai cung cấp thông tin về đơn vị thiết kế, thi công, giám sát công trình nhưng không ngành nào, kể cả Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Gia Lai cũng không thể cung cấp những thông tin này. Ở địa phương lân cận, tại Đắk Lắk, trong chuyến kiểm tra gần đây, đoàn kiểm tra liên ngành của tỉnh này mới phát hiện nhiều công trình thủy điện vừa và nhỏ không đảm bảo an toàn hồ đập. Cụ thể, kiểm tra 6 công trình thì có 5 chưa lắp thiết bị quan trắc chống thấm và phương án bảo vệ đập, 4 công trình chưa xây dựng phương án phòng chống lũ lụt cho vùng hạ lưu khi xả hồ chứa, 3 công trình bị rò rỉ nước...

Một điều nguy hại hiện nay là theo phân cấp quản lý, TĐ vừa và nhỏ do ngành Công thương địa phương phê duyệt đầu tư, còn chất lượng công trình do chủ đầu tư... tự lo. Như vậy, vô hình trung, sự an toàn tính mạng và tài sản của người dân vùng dự án thủy điện, nhất là vùng hạ du, đã "đặt cược" vào đơn vị chủ đầu tư. Nhỡ như có lúc lợi nhuận đã làm “mờ mắt” doanh nghiệp, thì sự an toàn, hưởng lợi của người dân từ DA thủy điện có chắc được đảm bảo (?).

Trở lại với sự cố vỡ đập TĐ Ia Krêl 2 (Gia Lai), thay mặt Chính phủ, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đã giao Ủy ban nhân dân tỉnh Gia Lai khẩn trương kiểm tra, làm rõ nguyên nhân; làm rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc để xảy ra sự cố và trách nhiệm các sở, ngành của tỉnh trong quá trình kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định về quản lý đầu tư xây dựng tại công trình. Phó Thủ tướng chỉ đạo: Về trách nhiệm, thứ nhất phải tính tới sai sót thiết kế là do đơn vị nào, rồi thi công, nghiệm thu, vận hành... Sau đó, phải xử lý trách nhiệm một cách nghiêm khắc. Không phải vì chưa xảy ra chết người mà không xử lý hết trách nhiệm. Đây là ăn may chứ nếu không đã trở thành thảm họa rồi. Vì thế, nếu không xử lý nghiêm thì sẽ rất nguy hiểm. Bởi xử lý còn để làm gương cho các công trình khác ở trong nước, chứ không chỉ xử lý đối với trách nhiệm ở ngay công trình đó.

 Bài & ảnh: Thục Vy