(TN&MT) - Những ngày này, các con sông vùng thượng nguồn tỉnh Quảng Nam đang phải “oằn mình” gánh những chất thải - hệ lụy của việc đào đãi vàng trái phép. Nước từ lòng sông bẩn đục ngầu bởi rác thải, chất thải độc... Dù lực lượng chức năng tỉnh Quảng Nam đã vào cuộc, nhưng tình trạng trên vẫn không được cải thiện, khiến các dòng sông dần chết mòn, biến dạng.
Khi sông “oằn mình” gánh chất thải
Chúng tôi về lại vùng miền núi tỉnh Quảng Nam một ngày cuối tháng 11, những cơn mưa rừng không dứt đổ ào ào, nước sông phía thượng nguồn không còn trơ đáy như hồi đầu mùa khô nữa, nhưng chứng kiến cảnh các dòng sông đang “oằn mình” gánh những hệ lụy của nạn đào đãi vàng trái phép phía đầu nguồn, không khỏi xót xa.
Dù đã vào mùa mưa, khi lũ đã rút nhưng nhiều khúc sông Đắc Mi, sông Bung, Nước Mỹ (những nhánh nằm trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn) vẫn cạn và lởm chởm đá. Từ Bến Giằng (huyện Nam Giang) ngược lên sông Bung - nơi đang triển khai Nhà máy thủy điện Sông Bung 4 dễ dàng nhìn thấy nhiều con sông bị biến dạng. Lòng sông Bung, đoạn dưới đập dâng nhà máy thủy điện thuộc địa phận thôn Vinh (xã Tà Pơơ, huyện Nam Giang) nham nhở bởi tình trạng đào đãi vàng sa khoáng.
Đi qua những miền phía thượng nguồn các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam, quan sát của chúng tôi, dòng người khắp nơi vẫn lũ lượt kéo về làm thuê cho các chủ bãi tận thu vàng dưới lòng sông. Một dãy núi sừng sững che chắn cho sông cũng bị xe cơ giới lén lút ngoạm sâu để lấy quặng vàng. Đất, đá, cả cây rừng trên cao đổ xuống khiến dòng sông cuồn cuộn đỏ, ngổn ngang như vào mùa nước lũ. Từ thân đập Nhà máy thủy điện Sông Bung 4, nhìn qua bờ kia sông thấy rõ mồn một con đường mở trái phép chạy dọc theo sông kéo dài hàng cây số.
Những dòng sông đang phải “oằn mình” gánh những chất thải - hệ lụy của việc đào đãi vàng trái phép ở thượng nguồn đổ về.
Tiếp tục chuyến hành trình, ngược ngàn miền núi, leo qua mấy con dốc dựng đứng, đến con sông Nước Mỹ (đoạn xã Cà Dy, huyện Nam Giang) và thôn Lao Đu (xã Phước Xuân, huyện Phước Sơn) gần như đã “chết” hoàn toàn. Từ ngày Thủy điện Đắc Mi 4 ngăn dòng, một số khúc sông trơ đáy vô tình thành mỏ vàng cho các “trùm thổ phỉ” tổ chức thuê người khai thác. Trước đây, khi các dự án thủy điện chưa vào, núi rừng xứ Quảng đã có bước chân rầm rập của giới vàng tặc. Vì lòng sông sâu, núi non hiểm trở, các phương tiện, máy móc khó di chuyển vào được nên mức độ tàn phá chưa nghiêm trọng. Thế nhưng từ ngày thủy điện xuất hiện, hình thái dòng chảy của các con sông thay đổi bất thường. Rừng bị biến mất kéo theo sự ra đi của nhiều loài động, thực vật quý hiếm vốn làm nên quần thể đa dạng sinh học ở dãy Trường Sơn.
Hậu họa ô nhiễm cho dân hạ du
Theo Sở Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) tỉnh Quảng Nam, qua nhiều lần phân tích của các cơ quan chức năng, hàm lượng chất rắn lơ lửng trong nước (SS) của các con sông trên luôn ở mức cao. Đây là hậu quả của nạn khai thác khoáng sản khu vực đầu nguồn, thi công xây dựng thủy điện, đường giao thông... Điều này gây khó khăn cho các công trình xử lý nước sinh hoạt ở vùng hạ lưu. Ngoài ra, hiện toàn tỉnh có 7 Khu công nghiệp (KCN), 26 Cụm công nghiệp và hàng trăm cơ sở sản xuất. Lượng nước thải của các KCN khoảng 10.000m3/ngày. KCN Điện Nam - Điện Ngọc có nhà máy xử lý nước thải tập trung đã đưa vào hoạt động, giảm áp lực xả ra môi trường chưa qua xử lý, nhưng nhiều chỉ số quan trắc vẫn vượt gấp nhiều lần cho phép so với tiêu chuẩn đảm bảo môi trường quốc gia.
Ô nhiễm, cạn kiệt nguồn nước đang là chuyện “nhãn tiền” ở khắp nơi và ngày một nghiêm trọng, lan rộng hơn, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống và sản xuất. “Thủ phạm” gây ô nhiễm chính là nguồn nước thải khổng lồ chưa được xử lý hoặc xử lý không đạt yêu cầu không ngừng đổ vào các sông, hồ từ các đô thị, cơ sở công nghiệp, KCN, nông nghiệp, sinh hoạt, làng nghề, bệnh viện, từ khai thác khoáng sản… TP. Hội An (tỉnh Quảng Nam) là khu vực hạ nguồn của các nhánh sông đổ về - là nơi tiếp nhận nguồn nước thải của bệnh viện, nhà hàng, khách sạn và nạn khai khoáng đầu nguồn nên ô nhiễm nặng. Kết quả quan trắc gần đây cho thấy nồng độ SS, NH4-N, Coliform tại sông này đã vượt quá giới hạn cho phép. Liên tiếp những vụ mùa vừa qua, tại các huyện Duy Xuyên, Thăng Bình, Núi Thành (tỉnh Quảng Nam) nghề nuôi tôm đều thất bát vì dịch bệnh, mà thủ phạm chính được xác định là chất lượng nguồn nước suy giảm. Chất thải nuôi thủy sản có chứa hàm lượng các chất ô nhiễm hữu cơ cao, gây ô nhiêm nguồn nước, tiềm ẩn nguy cơ gây dịch bệnh, làm giảm năng suất các vụ nuôi tôm.
Trao đổi với chúng tôi, ông Dương Chí Công - Giám đốc Sở TN&MT tỉnh Quảng Nam cho biết: Nước thải, chất thải (có sử dụng chất độc cyanua, thủy ngân) từ các điểm khai thác vàng trái phép ở thượng nguồn sông chính là thủ phạm biến nguồn nước ngọt một số nơi thành nước độc, giết chết sông ngòi cũng như sự tồn tại của các loài thủy sinh. Chưa có thống kê đầy đủ nào về mức độ tàn phá môi trường ở khu vực đầu nguồn sông nhưng sự thật là đang có nhiều dòng sông chết mòn, biến dạng. Cũng theo ông Công, mới đây các cơ quan chức năng liên ngành đã tổng lực tổ chức truy quét nạn khai khoáng “chui” ở các địa bàn miền núi, thế nhưng do địa hình hiểm trở, quân “thổ phỉ” thường hoạt động vào ban đêm, rất khó cho việc truy quét và xử lý vấn nạn này.
Bài và ảnh: XUÂN LAM - THANH HẢI
