Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi): Đề xuất  chính sách đất đai đối với ĐBDT thiểu số phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương

Theo điều tra nghiên cứu của Ủy ban Dân tộc (UBDT), từ năm 2003 - 2016 chính sách hỗ trợ đất ở, đất sản xuất trên địa bàn các tỉnh vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) đã hỗ trợ đất ở cho 93.664 hộ, đất sản xuất cho 107.827 hộ. Giai đoạn 2017-2020, về hỗ trợ đất ở có 46 tỉnh đã hỗ trợ được 9.523 hộ, diện tích 72 ha, với nguồn vốn từ ngân sách địa phương là 189.266 triệu đồng, trong đó: các tỉnh được phân bổ nguồn ngân sách Trung ương đã hỗ trợ được 9.362 hộ, 63 ha với nguồn kinh phí là 187.859 triệu đồng; các tỉnh tự cân đối ngân sách địa phương đã hỗ trợ cho 161 hộ, với 9 ha, kinh phí là 1.407 triệu đồng.

Về hỗ trợ đất sản xuất có 46 tỉnh đã hỗ trợ được 3.900 hộ, diện tích 1.283 ha, với nguồn vốn đầu tư là 30.205 triệu đồng, vốn vay là 38.792 triệu đồng, trong đó: các tỉnh được phân bổ nguồn ngân sách Trung ương đã hỗ trợ được 1.929 hộ, diện tích 1.112 ha, với nguồn vốn đầu tư là 13.823 triệu đồng, vốn vay là 35.107 triệu đồng; các tỉnh tự cân đối ngân sách địa phương đã hỗ trợ cho 1.971 hộ, diện tích 172 ha, với nguồn vốn đầu tư là 16.382 triệu đồng, vốn vay là 3.685 triệu đồng.

Giai đoạn 2017-2020, về hỗ trợ đất ở có 46 tỉnh đã hỗ trợ được 9.523 hộ, diện tích 72 ha; về hỗ trợ trực tiếp đất sản xuất có 46 tỉnh đã hỗ trợ được 3.900 hộ, diện tích 1.283 ha; về hỗ trợ chuyển đổi nghề (đối với những hộ thiếu đất sản xuất) có 46 tỉnh đã hỗ trợ cho 21.233 hộ, với nguồn vốn đầu tư là 53.324 triệu đồng, vốn vay là 535.559 triệu đồng.

Từ năm 2021 đến nay, chính sách hỗ trợ đất ở, đất sản xuất, chuyển đổi nghề và các nội dung ổn định dân cư có liên quan đến đất đai đối với đồng bào DTTS được thực hiện theo Quyết định 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I từ năm 2021 đến năm 2025. Các nội dung hỗ trợ cụ thể đang được Ủy ban Dân tộc phối hợp với các bộ, ngành, địa phương khẩn trương triển khai, thực hiện.

Theo UBDT, kết quả nghiên cứu số liệu cho thấy, mặc dù đã triển khai, thực hiện nhiều chính sách, pháp luật hỗ trợ về đất đai đối với vùng đồng bào DTTS&MN, tuy nhiên đến nay vấn đề đất đai trên địa bàn vùng DTTS&MN vẫn tồn tại nhiều vấn đề khó khăn, bức xúc chưa được giải quyết triệt để, như: vấn đề đất đai của các nông - lâm trường quốc doanh hoạt động kém hiệu quả; một bộ phận không nhỏ đồng bào DTTS còn thiếu đất ở, đất sản xuất, nơi ở không ổn định và có nguy cơ ảnh hưởng bởi thiên tai; dẫn đến tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao, thoát nghèo thiếu bền vững; khoảng cách về mức sống và trình độ phát triển giữa các vùng miền chậm được thu hẹp; phát triển sản xuất còn bị ảnh hưởng bởi tư duy tự cung tự cấp, manh mún, chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế.

Ngoài ra, nhiều chính sách ban hành đã đề ra nhiều mục tiêu rất lớn, tuy nhiên hầu hết trong quá trình thực hiện chưa đạt các mục tiêu và chỉ tiêu đã đề ra

Lý giải nguyên nhân của vấn đề này, UBDT cho rằng, có nhiều nguyên nhân khác nhau ảnh hưởng đến, tuy nhiên một trong những nguyên nhân cơ bản đó là: Luật Đất đai năm 2013 quy định "Trách nhiệm của Nhà nước về đất ở, đất sản xuất nông nghiệp đối với đồng bào dân tộc thiểu số" còn chung chung, không giao chi tiết, chưa quy định vấn đề đảm bảo nguồn lực để cụ thể hóa Luật; một số văn bản dưới luật đã quy định và giao nhiệm vụ cụ thể nhưng chưa có tính bắt buộc; nguồn ngân sách thực hiện các chương trình, chính sách để cụ thể hóa Luật Đất đai vừa thiếu và không kịp thời, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

Nhiều địa phương không còn quỹ đất để cấp cho người dân, hoặc còn quỹ đất nhưng phải đầu tư kinh phí lớn để cải tạo mới có thể sử dụng; đất phân tán, rải rác ở nơi xa; thường là đất xấu hoặc thiếu nguồn nước, sản xuất khó khăn, kém hiệu quả. Có nơi giá đất quá cao so với mức hỗ trợ theo quy định hiện hành nên không thể thực hiện được…

Để giải quyết vấn đề này, UBDT đề xuất, tại Điều 17 “Trách nhiệm của Nhà nước về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số” của dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), cần tiếp tục nghiên cứu tiếp thu, chỉnh lý khoản 1 Điều 17 thành nội dung như sau: “Có chính sách giao đất, hỗ trợ về đất ở, đất sinh hoạt cộng đồng cho đồng bào dân tộc thiểu số phù hợp với phong tục, tập quán, bản sắc văn hóa và điều kiện thực tế của từng vùng".

Đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu bổ sung quy định về nguồn lực để thực hiện quy định tại khoản 1, 2 Điều 17 hoặc giao Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quy định chi tiết nội dung này. Đặc biệt, hiện nay Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn 2021-2030 đã được ban hành và tổ chức thực hiện, trong đó có nội dung giải quyết về vấn đề đất đai cho đồng bàoDTTS, vì vậy trong Luật cần cụ thể hóa vấn đề nguồn lực để thực hiện các chính sách dân tộc. Đảm bảo chính sách hỗ trợ cho đồng bào DTTS nói chung, chính sách về đất đai nói riêng sau khi ban hành có đủ nguồn lực để thực hiện...

Tiếp thu vấn đề này, Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) vừa gửi kèm Tờ trình của Chính phủ trình Quốc hội đã chỉnh lý Điều 17 dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) về trách nhiệm của Nhà nước về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số được theo hướng: Thủ tướng Chính phủ ban hành khung Chính sách về hỗ trợ đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số, trên cơ sở đó Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trình Hội đồng nhân dân cùng cấp ban hành chính sách về đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống trên địa bàn phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cũng quy định, Nhà nước có chính sách bảo đảm đất ở, đất sinh hoạt cộng đồng cho đồng bào dân tộc thiểu số phù hợp với phong tục, tập quán, bản sắc văn hóa và điều kiện thực tế của từng vùng.

Cùng với đó, có chính sách tạo điều kiện cho đồng bào dân tộc thiểu số có đất để sản xuất, kinh doanh, bảo đảm sinh kế thông qua các hình thức: giao đất lần đầu không thu tiền sử dụng đất trong hạn mức đối với những đồng bào dân tộc thiểu số chưa được giao đất để sản xuất, kinh doanh; cho thuê đất thu tiền thuê đất hàng năm và thực hiện chính sách miễn tiền thuê đất đối với những trường hợp đã được Nhà nước giao đất sản xuất nhưng thiếu đất sản xuất so với hạn mức.

Thúy Nhi