Quảng Nam: Bảo vệ, khai thác bền vững loài cua đá Cù Lao Chàm

Tài nguyên - Ngày đăng : 00:00, 29/07/2016

(TN&MT) - Loài cua đá Cù Lao Chàm từng đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do sự khai thác quá mức của người dân trên đảo để phục vụ nhu cầu của khách du lịch. Những năm gần đây, việc triển khai dự án “Xây dựng mô hình cộng đồng tham gia bảo vệ và khai thác bền vững cua đá Cù Lao Chàm” đã góp phần bảo vệ và khai thác bền vững giống cua quý này.
Mỗi tháng, các thành viên của tổ chỉ được khai thác khoảng 50 con cua đá với kích thước một con cua từ 7 cm trở lên
Mỗi tháng, các thành viên của tổ chỉ được khai thác khoảng 50 con cua đá với kích thước một con cua từ 7 cm trở lên

“Kiểm duyệt” cua đá

Vào mỗi buổi sáng, tại nhà ông Trần Công ở thôn Cấm, xã đảo Tân Hiệp lại đông vui khi các thành viên của Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá mang những con cua vừa bắt được tối hôm trước đến để dán nhãn sinh thái trước khi bán ra ngoài thị trường.

Theo ông Trần Công, Tổ trưởng Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá, trước đây, cua đá có rất nhiều ở trên đảo Cù Lao Chàm. Vào buổi tối, người đi bắt có thể bắt tới vài chục kg, tuy nhiên giá cua hồi đó rất rẻ chỉ có vài nghìn đồng một kg. Với sự phát triển của du lịch trên đảo, nhu cầu tiêu thụ cua ngày càng lớn nên giá cua đá hiện nay rất cao. Chính vì thu nhập cao từ nghề bắt cua đá nên có thời điểm, người dân trên đảo đổ xô đi bắt cua, bất kể kích thước lớn nhỏ dẫn tới sự sụt giảm nghiêm trọng của loài này ở trên đảo.

Đến năm 2013, từ nguồn Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF), TP. Hội An và Hội Nông dân xã Tân Hiệp triển khai dự án “Xây dựng mô hình cộng đồng tham gia bảo vệ và khai thác bền vững cua đá Cù Lao Chàm”. Bên cạnh các hoạt động tuyên truyền, hội thảo… Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá Cù Lao Chàm được thành lập. Từ khi đi vào hoạt động với những quy ước chặt chẽ cùng với chế tài xử phạt vi phạm, Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá Cù Lao Chàm đã góp phần vào việc bảo vệ và khai thác bền vững loài cua này.

Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá trên đảo Cù Lao Chàm hiện có 36 thành viên, hoạt động theo một quy ước chung có sự giám sát của các cơ quan chức năng. Mỗi tháng, các thành viên của tổ chỉ được khai thác khoảng 50 con cua đá, với kích thước một con cua từ 7 cm trở lên (chiều ngang thân). Việc khai thác cua trên đảo diễn ra từ tháng Giêng đến cuối tháng 7 âm lịch, những tháng còn lại việc khai thác bị cấm vì là mùa sinh sản của cua. Theo quy định, cua đá có chiều ngang mai trên 7 cm, không mang trứng mới được dán nhãn cho phép bán ra thị trường; còn những con không đủ tiêu chuẩn sẽ bị giữ lại và được phóng thích về lại môi trường tự nhiên. Đối với những nhà hàng tiêu thụ cua đá mà không có tem dán của tổ khai thác sẽ bị các cơ quan chức năng tịch thu cua và xử phạt tiền.

/ Cua đá được dán nhãn sinh thái trước khi đi tiêu thụ
/ Cua đá được dán nhãn sinh thái trước khi đi tiêu thụ

Cộng đồng hưởng lợi

Loài cua đá hiện sống ở 6 khu vực trên đảo Cù Lao Chàm, trong đó ở khu vực hòn Lao có số lượng cua đá nhiều nhất. Cua đá thường sống ở độ cao 400m so với mực nước biển, dưới những gốc cây lớn hoặc những kẽ đá ven suối. Ý thức được việc khai thác hợp lý loài cua này sẽ vừa bảo vệ sự đa dạng sinh học, vừa bảo vệ nguồn sinh kế bền vững nên các thành viên trong tổ khai thác thực hiện rất nghiêm quy ước của tổ. Ông Ngô Tấn Tư, thành viên của Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá cho biết, loài cua đá thường đi ăn đêm, trong thời điểm khai thác như hiện nay, trung bình mỗi tối, các thành viên trong tổ bắt được gần 1 kg cua đá. Tính từ đầu năm đến nay, các thành viên trong tổ khai thác đã bán ra ngoài thị trường gần 3.000 con cua đá được dán tem đúng kích thước quy định.

Ông Tư cho biết, mô hình bảo vệ cua đá không chỉ bảo vệ cua đá mà người dân địa phương cũng được hưởng lợi. Nếu như trước đây, người dân bán cua với giá chỉ 200.000 đồng/kg và thường bị tư thương ép giá thì từ khi mô hình ra đời, giá bán tối thiểu được quy định là 500.000 đồng/kg vào năm 2013, năm 2014 được nâng lên 750.000 đồng/kg và hiện nay là 1 triệu đồng/kg.

Mô hình bảo vệ cua đá đã thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên ở Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm
Mô hình bảo vệ cua đá đã thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên ở Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm

Theo TS Chu Mạnh Trinh - Ban Quản lý Khu Bảo tồn biển Cù Lao Chàm, chủ nhiệm dự án “Xây dựng mô hình cộng đồng tham gia bảo vệ và khai thác bền vững cua đá Cù Lao Chàm” - từ lúc người dân Cù Lao Chàm triển khai mô hình, quá trình giám sát cho thấy cua đá đã có khả năng phục hồi trở lại bình thường. Mới đây, ban quản lý cũng phối hợp với Đại học Huế tính toán trữ lượng cua đá tại Cù Lao Chàm và xác định số lượng hiện tại nằm trong giới hạn cho phép.

“Đây là dấu hiệu rất đáng mừng bởi trước đó, các nhà khoa học tính toán nếu tốc độ khai thác tự do khoảng 50.000 con/năm thì loài này sẽ bị tuyệt diệt ở Cù Lao Chàm” - TS Trinh cho biết.

Ông Lê Vĩnh Thuận- Phó Giám đốc Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm, cho biết, hoạt động của Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá là một mô hình thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên ở Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm. Qua khảo sát thực tế, thời gian gần đây, số lượng cua đá trong tự nhiên đã bắt đầu tăng dần về số lượng, góp phần giữ vững sự đa dạng hệ sinh thái trên đảo.

Mới đây, Chương trình Rừng ngập mặn cho tương lai (Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế) đã hỗ trợ gắn kết bốn nhà: Quản lý, doanh nghiệp, khoa học-bảo tồn; người dân nhằm tăng cường năng lực cho Tổ cộng đồng bảo vệ và khai thác bền vững hơn loài hải sản này. Bây giờ, bất cứ ai ra đảo hỏi mua cua đá, cũng sẽ được chính người dân trên đảo tuyên truyền, giới thiệu nên tìm cua đá có dán nhãn sinh thái mới được phép mua bán, chế biến./.

Bài & ảnh: Lan Anh