Chợ Đồn - Bắc Kạn: Sụt đất, nứt nhà, dân lo lắng

Đến thị trấn Bằng Lũng hỏi chuyện người dân về hiện tượng sụt lún đất, nứt nhà, mất nước, ai cũng biết. Bà chủ quán nước chè nói vanh vách và chỉ rõ từng hộ dân bị ảnh hưởng bởi hiện tượng này. Theo chỉ dẫn của người dân bản địa, nhóm phóng viên đã đến thực tế hiện trường từ ao nhà dân, đến cánh đồng, đến con suối chảy qua nhiều thôn bản của các xã Ngọc Phái, Bằng Lãng, thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn thì đều thấy có nhiều hố sụt lún đất cả cũ, cả mới.

Hiện tượng lạ này xảy ra khoảng chục năm trở lại đây. Tuy nhiên từ tháng 1 năm 2017 đến 4/2018 thì hiện tượng sụt lún diễn ra mạnh hơn, xuất hiện nhiều hố sụt lớn nhỏ ở nhiều nơi. Ngoài ra còn kèm theo những vết nứt rạn đất kéo dài, làm ảnh hưởng canh tác, sinh sống và nứt rạn công trình xây dựng.

Theo báo cáo của chính quyền huyện Chợ Đồn thống kê mới đây nhất, từ 25/2 đến 18/3 trên địa bàn đã xảy ra 10 hố sụt lún, nứt đất, mất nước, nứt nhà dân ở thị trấn Bằng Lũng; nứt công trình xây dựng của trường học, trạm y tế ở xã Ngọc Phái. Được biết thêm, trước đó, trên địa bàn huyện đã xảy ra khoảng 20 hố sụt lún đất. Hiện tượng lạ này có diễn biến bất thường, khiến người dân bản địa hoang mang lo lắng.

Ông Nông Văn Hưởng ở thôn Bản Tàn, thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn còn nhớ như in về hôm cả ao cá không cánh mà bay mất hút: “Tôi không thể nào quên cái xoáy nước ở giữa ao đã hút toàn bộ nước và cá xuống lòng đất. Ao cạn trơ đáy tròi ra cái hố thụt to bằng cái cối xay há hoác miệng. Tôi và người nhà đem cây que ra đo nhưng không thấy đáy. Từ đấy đến giờ, gia đình chẳng dám xuống ao vì sợ nhỡ xảy chân tụt xuống hố thì chết mất xác.”

Còn bà Hà Thị Cường, trú tại tổ 10, thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn thì tần ngần kể về vết nứt xé dọc nền nhà sàn làm cả gia đình hoang mang. “Sau khi xuất hiện mấy hố sụt ở ngoài cánh đồng, ở suối và ao nhà hàng xóm thì về nhà mình tự nhiên thấy nứt nền đất. Lúc đầu nứt bé, sau cứ to dần, làm cho bố mẹ, con cháu lo nghĩ đổ nhà thì gay go. Chính quyền địa phương cần khẩn trương vào cuộc giúp dân tìm nguyên nhân và tìm biện pháp phòng tránh. Bà con lo lắm, lúc sụt đất xảy đến vào đêm tối, làm sập nhà, chết người thì sợ lắm.  ”

Qua quan sát thấy, hiện trường những hố sụt đất, nứt nhà ở xã Bằng Lãng, ở thị trấn Bằng Lũng đều ở thung lũng dưới chân những dãy núi đá hùng vĩ. Gần đây hố sụt lún liên tục xuất hiện ở nhiều nơi khác. Mới nhất, tại cánh đồng Nà Bưa, xã Ngọc Phái xuất hiện vài hố sụt lún lớn có chiều rộng khoảng 2-5m, sâu từ 3m trở lên. Đáng chú ý, trước đây, tại cánh đồng này cũng đã nhiều lần xảy ra hiện tượng này. Từ thời điểm xuất hiện hố sụt lún lớn cách đây hơn một năm, đến nay khu vực xã Ngọc Phái, xã Bằng Lãng và thị trấn Bằng Lũng đã xuất hiện hàng chục hố sụt lún. Tần suất xuất hiện hố sụt lún ngày càng dày hơn, với mức độ nghiêm trọng ngày càng tăng.  Đi xa hơn, cách mỏ chì kẽm của công ty TNHH Khai khoáng Bắc Kạn khoảng trên 2km đến trụ sở UBND xã Ngọc Phái, chúng tôi thấy trạm y tế xã khóa cửa bỏ không. Trên tường, nền nhà xuất hiện các vết nứt lớn, nhỏ, các trụ cột đều có biểu hiện lún rạn. Do vậy, chính quyền xã Ngọc Phái đã cho đóng cửa trạm y tế và đề nghị chuyển ra vị trí mới cách đó khá xa. Không những thế, ở trường tiểu học, phân trường mầm non của xã cũng xảy ra hiện tượng nứt đất, xé tường, xé nền kéo dài. Phụ huynh, nhà trường và các cháu học sinh rất lo lắng.

Ông Chu Văn Huấn, Phó chủ tịch UBND xã Ngọc Phái, huyện Chợ Đồn đã cho biết: “Khi hiện tượng sụt lún, nứt đất, nứt công trình xảy ra, xã đã thường xuyên theo dõi diễn biến, kiểm tra thường xuyên nếu phát hiện thêm những vị trí sụt, nứt mới thì báo cáo ngay lên cấp trên. Xã rất khó khăn về kinh phí nên khó có thể khắc phục được. Do vậy, đề nghị huyện, tỉnh xem xét tìm rõ nguyên nhân và có hướng hỗ trợ xã và người dân để yên tâm sinh sống, sản xuất.”

Được biết trước đây, khi hiện tượng sụt đất, mất nước diễn ra nhiều vào cuối năm 2016 đến cuối 2017, UBND tỉnh Bắc Kạn ban hành Văn bản số 456/UBND-CN, ngày 9/2/2017 báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường về hoạt động của mỏ chì kẽm Nà Tùm và hiện tượng sụt lún tại huyện Chợ Đồn, nêu rõ: Để xác định nguyên nhân gây ra sụt lún trên địa bàn tổ 10, thị trấn Bằng Lũng, tỉnh đã lựa chọn Liên đoàn Vật lý địa chất (thuộc Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam) thực hiện Đề án khảo sát, đánh giá, xác định nguyên nhân gây ra sụt lún tại tổ 10, thị trấn Bằng Lũng, với các nội dung công việc chủ yếu: Đo địa vật lý, khoan máy địa chất và thí nghiệm địa thủy văn... trên diện tích 4,5 ha chung quanh vị trí sụt lún tại tổ 10. Kinh phí thực hiện Đề án là 814 triệu đồng. Và sau đó, tỉnh đã họp báo công bố kết luận của đề án chỉ rõ nguyên nhân gây ra sụt lún tại tổ 10, thị trấn Bằng Lũng là do sự hội tụ của các yếu tố: Các đới dập vỡ kiến tạo, hang hốc cát-tơ ngầm, các thành phần trầm tích Đệ Tứ bở rời nằm trên hệ thống hang hốc có tiềm năng thấm nước và dòng chảy ngầm, dòng chảy mặt là các yếu tố tự nhiên hình thành tai biến sụt lún đất. Mặt khác, các hoạt động khai thác nước ngầm dân sinh vùng lân cận, hoạt động bơm hút nước tại moong khai thác mỏ chì kẽm Nà Tùm; đồng thời, với sự di chuyển của các phương tiện giao thông có trọng tải lớn chạy qua khu vực là nhân tố tác động gây ra sụt lún đất tại khu vực tổ 10, thị trấn Bằng Lũng.
 

Tuy nhiên, đến nay, hiện tượng sụt lún đất, mất nước, nứt đất, nứt nhà dân, nứt công trình công cộng lại xảy ra nhiều hơn, có xu hướng mở rộng sang nhiều thôn, bản, xã khác cách xa các điểm khai thác mỏ tới vài km, theo hướng về xã Bản Thi, giáp ranh với huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn và huyện Chiêm Hóa, huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang. Không thể loại trừ yếu tố do tác động của máy móc, con người khai thác mỏ ở khu vực thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn cũng có thể tác động gián tiếp gây sụt lún đất? Quan sát moong khai thác chì kẽm của mỏ Nà Tùm và tìm hiểu thông tin được biết: Hiện tại, moong mới có độ sâu khoảng 40m tính từ đỉnh núi xuống đáy. Tuy nhiên, trong lòng moong có 5-6 mạch nước ngầm đổ nước sối xả vào khu vực đang khai thác. Việc đơn vị duy trì nhiều máy bơm cỡ lớn để bơm bù nước vào các cửa hang cát-tơ được thực hiện suốt ngày đêm, để tạo quá trình tuần hòan bù đổi nước ngầm nhằm hạn chế sụt lún đất phía ngoài khu vực khai thác. Theo ban lãnh đạo công ty TNHH Khai khoáng Bắc Kạn cho biết: Đơn vị đã đồng hành cùng chính quyền, hỗ trợ nhân dân xây dựng các công trình phúc lợi lên đến hơn tỷ đồng. Đơn vị cũng rất mong muốn các nhà khoa học vào cuộc nghiên cứu theo diện rộng ra toàn khu vực huyện Chợ Đồn, Ba Bể, Chiêm Hóa, Na Hang để công bố rõ bản đồ địa chất dạng hang cát-tơ cho người dân địa phương biết mà phòng tránh sụt lún đất, mất nước. Đồng thời công khai nguyên nhân chính yếu của sụt lún để mỏ đỡ bị người dân nghi ngờ lâu nay.
 

Mới đây, tỉnh Bắc Kạn đã cử đoàn kiểm tra do ông Nông Văn Chí, Phó chủ tịch UBND tỉnh dẫn đầu đến kiểm tra tình hình phát triển kinh tế xã hội, các hoạt động sản xuất 3 tháng đầu năm 2018 của huyện Chợ Đồn và các vấn đề nóng theo ý kiến cử tri và người dân nêu. Tại buổi làm việc, ông Phó chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn, Nông Văn Chí đã nhấn mạnh nội dung liên quan đến sụt lún đất, mất nước, nứt công trình: “Tỉnh yêu cầu lãnh đạo huyện Chợ Đồn bám sát, giám sát chặt chẽ mọi hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản trên địa bàn. Bám nắm những bất thường của hiện tượng sụt lún đất để kịp thời báo cáo tỉnh, tìm phương án ứng phó với thiên tai, biến đổi khí hậu. Tỉnh sẽ báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường vào cuộc cùng phối hợp lập đề án nghiên cứu xác định nguyên nhân hiện tượng sụt lún đất theo diện rộng hơn để công khai với nhân dân.v.v.”
 

Thiết nghĩ, trước những diễn biến bất thường của hiện tượng sụt lún đất, nứt nhà, nứt công trình, mất nước canh tác, xảy ra ở 3 xã, thị trấn của huyện Chợ Đồn rất cần sự vào cuộc tích cực, có trách nhiệm của tỉnh Bắc Kạn, Bộ Tài Nguyên và Môi trường để sớm xác định chính xác nguyên nhân gây nên hiện tượng tự nhiên này. Đồng thời chính quyền huyện Chợ Đồn cần khẩn trương xem xét quỹ đất phù hợp quy hoạch, chuẩn bị khu tái định cư cho đồng bào ở vùng sụt lún nguy hiểm  di dời đến nơi ở mới an toàn là giải pháp cần tính tới. Mặt khác, tổ chức tuyên truyền sâu rộng đến quần chúng nhân dân những kỹ năng căn bản về phòng chống thiên tai, chống biến đổi khí hậu, để giảm thiểu tối đa thiệt hại do thiên tai mang lại.