Đi trên một quãng đường dài, dưới nắng không một bóng cây, mướt mát mồ hôi, lúc đó, mới thấy trân quý những bóng cây xanh. Cây cũng như người, đã trải qua những dâu bể thời gian, thăng trầm lịch sử. Hoa đã là hồn của cây, cây là hồn của đất.
Cây xanh đô thị gắn liền với các tuyến phố tạo mảng xanh giữa những gạch đá, bê tông, thép kính, được coi như “lá phổi xanh” điều hòa không khí, tạo sự trong lành và tươi mát cho không gian hạn hẹp của đô thị. Sự sinh động muôn màu sắc hình dáng của cây xanh tạo nên vẻ đẹp tự nhiên mà không bàn tay con người nào có thể làm được. Một thành phố đẹp có thể nào thiếu cây xanh, công viên, thiếu mùa đâm chồi nảy lộc, thiếu mùa lá rụng như níu bước chân người qua?
Mỗi thành phố, vô tình hay hữu ý đều có loại cây đặc trưng riêng, như: Hải Phòng “thành phố hoa phượng đỏ”, Hà Nội “mùa hoa sữa”, Sài Gòn “cánh hoa dầu xoay tít bay bay”… Trải qua thời gian, môi trường biến đổi, đô thị phát triển, cây xanh trong thành phố trở thành chứng nhân của sự thay đổi ấy.
Lợi ích của cây là không thể cầm nắm, cân đong đo đếm được. Người ta cũng chỉ làm phép ước lượng mà thôi. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, ở đô thị, cây xanh hai bên đường phố có thể giảm lượng bụi trong không khí đối với những tầng trên của nhà cao tầng từ 30 - 60%. Cây xanh làm giảm thiểu khí nhà kính, làm giảm phản xạ bức xạ mặt trời xung quanh. Cũng lợi ích to lớn đó, cây xanh dù ở đâu cũng đều là "máu” là "thịt”, là món quà thiên nhiên ban tặng, là sự chăm chút, nâng niu của các thế hệ cha ông. Giữ gìn vẻ đẹp của cây xanh là thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, bảo vệ sự sống của nhân loại.
Thực tế, từ nhiều năm nay, cụm từ “bảo tồn di sản”, “di sản văn hóa”, “di sản đô thị”… đã phổ biến trong xã hội. Ai cũng biết bảo tồn di sản chính là gìn giữ mối liên hệ giữa quá khứ và tương lai thông qua những “vật chứng” như các di tích, di vật, lễ hội… thông qua ký ức lịch sử mà thế hệ trước di truyền cho thế hệ sau. Những “vật chứng” nếu thiếu đi cảm xúc của ký ức con người, chỉ là những kiến trúc những sự kiện vô hồn; nhưng ký ức con người cũng cần sự tồn tại của “vật chứng” để bám rễ vào đó tạo nên sức sống lan truyền giá trị và tình yêu đối với di sản văn hóa. Cây xanh trong đô thị cũng là một phần của di sản đô thị văn hóa bởi lợi ích mà nó mang lại cho con người tuy vô hình nhưng không hề vô giá trị.
Cây xanh cũng giống như con người khi bắt buộc phải sống kẹt cứng giữa những đòi hỏi tự nhiên và đặc trưng của môi trường nhân tạo. Cách thức một đô thị hành xử với cây xanh cũng báo trước cách thức xã hội hành xử với những cá nhân con người bên trong nó. Trong đô thị, cây xanh lặng lẽ bên cạnh con người như một người giúp việc âm thầm và tất bật. Cùng chia sẻ nguồn nước, không khí, cùng chịu đựng ô nhiễm bụi khí thải…
Soi chiếu vào bức tranh đô thị Việt Nam, từ năm 1990 trở lại đây, việc trồng cây ở đô thị còn nhiều khoảng trống. Cứ nhìn vào các khu đô thị mới sẽ thấy, những mảng cây xanh sơ sài. Thậm chí, ở thời buổi "tấc đất tấc vàng", nhiều nhà đầu tư “bỏ quên” tạo mảng xanh, mà chỉ chăm chăm chồng lên cho thật cao những tầng nhà chung cư nặng trịch. Có chăng, một số nơi dành chút ít chi phí cho trồng cây xanh, cũng tùy hứng, thích gì trồng nấy, thiếu sự nghiên cứu và quy hoạch cần thiết.
Những câu chuyện lựa chọn xây mới bất luận phải phá bỏ không gian xanh đã đi vào tâm thức của người dân tại không ít đô thị, trở thành những tiếng thở dài của người dân mà chưa được hồi đáp. Nỗi lo thiếu cây xanh trong đô thị từ lâu đã lớn hơn lời cảnh báo.
Một đô thị phát triển không thể thiếu đường giao thông hiện đại, thiếu nhà cao tầng, thiếu những công trình đồ sộ. Nhưng một đô thị hiện đại văn minh cũng không thể vắng thiên nhiên mà cây xanh là yếu tố quan trọng nhất.
Đô thị phải hy sinh những hàng cây cổ thụ để phục vụ cho những dự án giao thông hiện đại. Đó là điều cần chấp nhận trong niềm luyến tiếc của những thị dân gắn bó phố phường. Nhưng cần hơn cả là việc rút kinh nghiệm để thay đổi tư duy ứng xử với cây xanh, để đón đầu bước phát triển của đô thị hiện đại, nơi con người có thể sống thịnh vượng bên cạnh những hàng cây xanh mát vững vàng ổn định.
Cần ứng xử với cây xanh như với “di sản và ký ức” của một đất nước.
